Чаја Стојка
Чаја Стојка (23 мај 1933 - 28 јануари 2013) била австриска писателка, сликарка, активист и музичар со ромско потекло, која го преживеала Холокаустот.[1]
Биографија
уредиТеа Стојка е родена во Краубат, Штаерска, во 1933 година, и била петто од шесте деца на Марија „Сиди“ Риго Стојка и таткото Карл Хорват.[2] Нејзините двајца браќа, Карл и Јохан, исто така биле писатели и музичари.
Семејството припаѓало на римокатоличката заедница Ловара Роми, потекнувале од кланот Багарешци од татковата страна и кланот Гилеци од страната на мајката.[2] Тие тргувале со коњи, а нивниот караван зимувал во Виена и летата ги минувале во Австрија,[3] каде што можеле да ги бараат своите корени наназад 200 години. Заедно со нејзината мајка и четирите браќа, таа го преживела холокаустот и затворот во Аушвиц, Равенсбрик и Берген-Белзен. Нејзиниот татко бил интерниран во концентрациониот логор Дахау, а потоа префрлен во замокот Хартхајм, каде што бил убиен. Нејзиниот најмлад брат, Оси, починал во концентрациониот логор Аушвиц-Биркенау во 1943 година.[2]
Чаја, заедно со нејзините сестри и мајка, била ослободена од Берген-Белсен во 1945 година, од страна на Британците и се вратиле во Виена. Таму на дванаесет години почнала на училиште од второ одделение.[2]
Таа родила две деца, син во 1949 година и ќерка во 1951 година. Нејзиниот син Јано, џез музичар, починал во 1979 година. Заработувала со продажба на ткаенини и теписи во продавницата, до 1984 година. Потоа почнала да пишува, да слика, да пее и да учествува на јавни часови.[2]
Од 1992 година таа станала австриски застапник за признавање на геноцидот врз Ромите и Синтите, притоа јавно ја осудувала дискриминацијата со која Ромите продолжуваат да се соочуваат низ цела Европа.[4]
Таа починала во Виена во 2013 година на 79 години.
Автобиографии
уредиЧаја Стојка напишала три автобиографии. Првата, „Живеење во осаменост: Исповеди на една Ромка“ било објавено во 1988 година и е едно од првите популарни литературни дела кои на јавноста ѝ го покажале нацистичкиот прогон на ромското население во Австрија. Ова издание имало значителен одѕив во јавноста поради својата тема, како и поради тоа што е напишано од жена, со што ги прекршило ромските обичаи.[5] Таа продолжила да се осврнува на оваа тема во следните дела. Карин Бергер учествувала во објавувањето на сите три книги како уредник.[6]
Двајцата браќа на Чаја, Карл и Монго Стојка, исто така објавиле автобиографии за искуствата на нивното семејство за време на прогонството на Ромите во Австрија за време на нацистичкото владеење.[6] Карл Стојка, четвртото дете во семејството, ја напишал „Околу светот дома“ во 1994 година. Монго Стојка, најстариот син во семејството, ја напишал „Деца од хартија: среќа, уништување и новиот почеток на ромското семејство во Австрија“ во 2000 година. Овие автобиографии кои се преклопуваат се единствената можност да се споредат сеќавањата на преживеаните од Холокаустот и да се разгледаат „одвоени и колективни искуства од голем историски трауматски настан“,[2] бидејќи само околу 18% од австриските Роми го преживеале нацистичкиот прогон.[7]
Австриската авторка Карин Бергер, уредничка на неколку книги од Чаја Стојка, позната е и како филмски автор и има објавено два документарни филма за животот и делото на Чаја Стојка.[8][9]
Чаја Стојка се појавила и во документарниот филм (Не заборавајте не нас),во кој се следат неколку нееврејски личности кои го преживеале Холокаустот.[10]
Уметност
уредиСтојка почнала да слика на 56 години. користејќи неконвенционални алатки за сликање како прсти и чепкалки за заби. Таа работела со „сè што е меѓу [нејзините] прсти“, вклучувајќи картон, тегли, разгледници и солено тесто.
Нејзината работа е вкоренета во германскиот експресионизам и народната уметност и прикажува логори на смртта, како и „идилични“ слики од семејниот живот во нивните насликани кочии пред Холокаустот. Ретроспективна изложба 2014 година „Бевме засрамени“ ја опишале нејзината работа во два циклуса. Првиот, насловен „Дури и Аушвиц се плаши од смртта“, ги прикажува нејзините сеќавања од концентрационите логори и првенствено се состои од цртежи со црно-бели мастила и релативно малку слики во масло. Вториот „Светлосен циклус“ вклучува живописни слики во масло на природата, пејзажи, ромски коли, танц и семејства.
Нејзините дела се изложени низ Европа, Јапонија и САД.
Таа, исто така, издала ЦД со песни од Ловарските Роми наречено Ме Диклем Суно („Сонував“).
Во текот на 2018 година бил отворен Меѓународниот фонд за Чаја Стојка, кој придонел за знаењето и меѓународното влијание на работата на Чаја Стојка (1933-2013). Изложби во Франција (Марсеј, Париз) „Чаја Стојка, уметник Ром од овој век“ со поддршка на Фондацијата Антоан де Галберт и Австрискиот културен форум го инспирирале создавањето на Фондот. Фондот обединува личности кои од суштинската средба на Чаја Стојка и Карин Бергер (автори на филмот) во 1986 година, придонеле за меѓународно признавање и промоција на нејзината работа. Посветеноста на Чаја Стојка како активист, уметник и портпарол довело до проучување и изложба на нејзините дела во Европа, Јапонија и САД. Ова е овозможено од голем број посветени куратори, експерти, научници и пријатели.
Награди
уреди- Награда Бруно Крејски за политичка книга за (1993)
- Награда Јозеф Фелдер за граѓански заслуги и работа во општ интерес (2000)
- Златен медал за заслуги доделен од Државата Виена (2001)
Дела
уреди- Живееме во тајност. Мемоари на ромски циган (1988)
- Патници во овој свет (1992)
- Мојот избор да пишувам - не можам да пишувам (2003)
- Сонував (Аудио-ЦД)
- Сонувам дека сум жива? Достапно од Берген-Белсен (2005)
- Аушвиц е мојот капут (Збирка цртежи, слики и песни, 2008)
- Дури и смртта се плаши од Аушвиц (2014)
- Чаја Стојка. Ромски уметник во средиштето ( Maison Rouge, 2018)
Наводи
уреди- ↑ derStandard.at. „Roma-Künstlerin Ceija Stojka gestorben - Literatur - derStandard.at › Kultur“. Derstandard.at. Посетено на 7.04.2021.. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=(help) - ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 French, L.. (2008). An Austrian Roma Family Remembers: Trauma and Gender in Autobiographies by Ceija, Karl, and Mongo Stojka. German Studies Review, 31(1), 68.
- ↑ „Holocaust Encyclopedia: Ceija Stojka“. United States Holocaust Memorial Museum. Посетено на 7.04.2021.. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=(help) - ↑ Ceija Stojka : une artiste rom dans le siècle = a Roma artist in the century. Maison rouge-Fondation Antoine de Galbert. Lyon. 2018. ISBN 9782849754962. OCLC 1028664782.CS1-одржување: друго (link)
- ↑ „Romani author and painter Ceija Stojka has passed away - Romea.cz“. www.romea.cz. Архивирано од изворникот на 2022-04-08. Посетено на 2016-03-05.
- ↑ 6,0 6,1 French, L.. (2008). An Austrian Roma Family Remembers: Trauma and Gender in Autobiographies by Ceija, Karl, and Mongo Stojka. German Studies Review, 31(1), 64–86.
- ↑ Freund, Florian, Gerhard Baumgartner, and Harald Greifeneder. Vermogensentzug, Restitution und Entschadigung der Roma und Sinti. Wien, Munchen: Oldenbourg Verlag, 2004 (p. 53)
- ↑ Navigator Film Karin Berger Ceija Stojka
- ↑ Navigator Film Karin Berger Ceija Stojka Unter den Brettern hellgruenes Gras
- ↑ „Roma Holocaust survivor and artist Ceija Stojka dies“. BBC News. 30 January 2013. Посетено на 30 January 2013.