Храм Свети Димитрија (Лазаревац)

Храмот на Свети Димитрија е црква во Лазаревац, изградена во слава на војниците на српската и австроунгарската војска кои биле убиени во Колубарската битка. Архитектонскиот и урбаниот амбиент на Лазаревац, град со прилично кратко минато, е домаќин на овој храм кој покрај високите силуетски вредности е значаен и по својата религиозна и социјална функција. Тоа е забележителна реализација на меѓувоената српска црковна архитектура, но и руските градители кои се доселиле во Србија поради граѓанската војна во нивната татковина.

Храмот на Свети Димитрија

Градежништво и архитектура

Идејата за подигање на спомен-црква во Лазаревац произлегол од потребата да се складираат моштите на воините убиени во Колубарска битка во 1914 година, на боиштата околу Лазаревац. Со цел да се имплементираат овие идеи, во 1921 година бил формиран „Комитет за подигање на спомен-црквата и амбарот во Лазаревац“. На чело со него бил свештеникот Чедомир М. Поповиќ. Во 1937 година Комитетот престанал да постои и било формирано „Содружение за подигање на спомен-црква со чамец во Лазаревац“ на чело со свештеникот Боривоје Ѓорѓевиќ. Во архитектонската традиција на дваесеттиот век, која се развила на просторот на денешниот округ Лазаревац, доминантен тип на градба е надолжната градба со истакната камбанарија на западниот фронт. Спомен-црквата во Лазаревац претставува храбар чекор напред кој отвори ново поглавје во црковната архитектура од овие простори. Во овој објект јасно се изразува духот на историзмот. Длабокото разбирање на старите и новите идеолошко-естетски принципи е важен сегмент во анализата на историското и уметничкото значење на спомен-црквата Лазаревац со чарнела. Спомен-црквата во Лазаревац е инспирирана од Воведувањето на Богородичен манастир во Сењак во Белград. Храмот Лазаревац е изграден по проект на рускиот архитект емигрант Иван Афанасјевич Рик, помеѓу 1938 и 1941 година. Имала основа во форма на крст од развиен тип. Главната купола се издигала на пресекот на краците на крстот, додека четири помали куполи се издигнуваат над краците. Една купола се издига над западната фасада и во неа се наоѓа камбанаријата. Бидејќи планот не ги предвидувал хорските апсиди, црквата има нагласена долговечност на волуменот. Во внатрешноста на нартексот не доаѓа доволно светлина преку двата тесни единечни прозорци отворени на западниот ѕид, така што главниот извор на светлина доаѓа од спротивната страна на наосот, но и покрај тоа, нартексот е недоволно изложен во одредени делови од денот. Спротивно на тоа, наосот е добро осветлен благодарение на низата куполи прозорци и прозорски отвори во форма на трифолија и два единечни прозорци на страничните ѕидови.

Значење

Она што го правело овој објект посебен, покрај неговата препознатлива архитектонска вредност, е и единствената меморијална функција. Во криптата на црквата се чувале околу 37 m³ остатоци од српски и непријателски војници кои загинале во Битката кај Колубара во 1914 година. Криптата била реновирана помеѓу 1961 и 1964 година под раководство на архитектот Д. Св. Павловиќ. Областа на криптата потоа била поделена на три дела. Првиот дел се наоѓа на запад, вториот во централниот, а третиот во источниот дел на криптата. Главниот влез во криптата бил отворен на северниот ѕид на западниот континент. Нивните површини се исполнети со посебни панели на кои се издлабени основни информации за битката кај Колубара и значајни детали и ефективни визуелни претстави на боиштата на кои се одвивала битката кај Колубара, распоред на српските и непријателските сили во одредени фази од битката, прикажување на пробивите и насоките на непријателското гонење. Релјефните плочи исто така се вградени во одредени рамки. Тие на креативен начин ги илустрираат деталите од битката кај Колубара и делото на вајарот Михаило Томиќ. На источната страна на ѕидната маса е врежан текст. Силуетните фигури на српски војници, селанки и селанки во народни носии се изведени во плиток релјеф. Што се однесува до гробната функција на овој простор, ѕидните прегради на куќната куќа над саркофагот се рафинирани со украсна обвивка од црвен мермер, а на секоја страна е вметната 21 сива мермерна плоча на која се испишани армиските полкови; на северниот ѕид, од Армијата на командантот генерал Живојин Мишиќ, на источниот ѕид, од II армија на командантот војводата Степан Степановиќ, а на јужниот ѕид, од III армија на командантот генерал Павле Јуришиќ-Штурм и на воениот командант на Ужице генерал Вукоман Арачиќ. Нишата на источниот континент е домаќин на скулптура на војник. Овој објект е вклучен во списокот на културни споменици од „исклучително значење“ во 1966 година. Црковниот иконостас бил живописан во 1940 година од истакнатиот руски емигрант зограф Пимен Софронов. Било планирано да ја наслика црквата со икони, но тоа не можело да се постигне поради избувнувањето на Втората светска војна. Црквата била живописана со икони дури во последната деценија на 20 и првата половина на 21 век. Изградена на самиот крај на меѓувоениот период, спомен-црквата со куќната куќа во Лазаревац е стилски уникатно и препознатливо дело. До црквата Свети Ѓорѓе во Опленац е најмонументалниот споменик што бил подигнат во поранешното Кралство Југославија, што му дава посебен карактер.

Надворешни врски

• Пузовиќ, Б. „Лазаревац: Преполовено бројот на војници во гаражата“, Вечерње новости, Белград, 27 август 2013 г.

44.3821356° СГШ; 20.262771° ИГД / 44.3821356; 20.262771