Стипе Шувар

Стипе Шувар (17 февруари 1936 – 29 јуни 2004) бил хрватски политичар и социолог за кој се сметало дека бил еден од највлијателните комунистички политичари во Сојузот на комунистите на Хрватска (СКХ) во СР Хрватска во 1980-тите за време на Југославија.

Тој влезе во врвната политика во 1972 година и беше кооптиран во Централниот комитет на СКХ. Две години подоцна тој стана министер за образование на СР Хрватска и изврши контроверзна образовна реформа во Хрватска. Во 1980-тите бил член на Претседателството на централниот комитет на СКХ, потоа член и претседател на Претседателството на Централниот комитет на Сојузот на комунистите на Југославија (СКЈ).

Во 1989 година, хрватскиот парламент го назначи Шувар да ја претставува СР Хрватска во осумчленото Претседателство на Југославија, но го разреши една година подоцна, кога, по првите повеќепартиски избори во Хрватска, веќе беше доминирана од Хрватската демократска заедница (ХДЗ) на Фрањо. Туѓман.

По распадот на комунизмот и распадот на Југославија, Шувар го основа сега веќе непостоечкото списание Хрватска љевица (1994–2005) и мала левичарска партија, Социјалистичката работничка партија на Хрватска (СРП). Шувар бил познат како доживотен марксистички идеолог и противник на национализмот.

Академска работа и рана политичка кариера

Шувар е роден во 1936 година во далматинското село Загвозд. На 19-годишна возраст се приклучува на Сојузот на комунистите на Југославија (СКЈ). Студирал на Правниот факултет на Универзитетот во Загреб, каде што докторирал социологија во 1965 година. Од 1960 до 1980-тите предавал социологија на Универзитетот во Загреб и на други универзитети во Југославија, и објавил голем број книги на социолошки и политички теми.[1]

Од 1963 до 1972 година бил главен уредник на загрепскиот месечник Наше тема. Во 1969 година, Шувар во полемика со функционерот на Матица хрватска, Шиме Ѓодан ги негираше тврдењата на идеолозите на Маспок дека Хрватска била експлоатирана од други југословенски републики. Со текот на времето, Шувар беше активен и во неколку други периодични списанија, последно во „Социјализам“ (Социјализам) под SKJ во 1980-тите.[2]

Во 1972 година, откако Маспок беше поразен и раководството предводено од Мика Трипало беше исчистено од врвот на СКХ, Шувар беше кооптиран во централниот комитет на СКХ. Две години подоцна станал хрватски секретар (министер) за култура и образование и на таа функција останал до 1982 година.[3][4]

Белата книга

Од 1982 до 1986 година, Шувар бил член на Президиумот на СКХ. Од 1983 година наваму, тој е одговорен за идеолошката секција на партијата и, вршејќи ја оваа функција, во 1984 година организира дискусија за „идеолошката борба на културниот фронт“. На учесниците на состанокот им беа врачени материјали кои содржеа цитати од текстови на 186 (најчесто српски и словенечки) автори кои беа објавени во југословенските медиуми помеѓу 1982 и 1984 година. Овие текстови беа означени како неприфатливи, антисоцијалистички и повеќе или помалку „отворено националистички . Документот, наречен Белата книга (B(ij)ela knjiga) или „Цвеќиња на злото“ (Cv(ij)eće zla), беше осуден особено од српската интелигенција како сталинистички напад на слободата на мислата.[5]

Раководството на СКЈ

Во 1986 година, Шувар беше избран во Президиумот на СКЈ како претставник на хрватската СКХ заедно со Ивица Рачан. Во јуни 1988 година, кога Президиумот требаше да избере нов претседавач меѓу Шувар и Рачан, Шувар победи. На гласањето тој беше поддржан, меѓу другите, и од српските членови на Президиумот, вклучувајќи го и Слободан Милошевиќ. Меѓутоа, само еден месец подоцна се појавија контроверзи помеѓу Шувар и Милошевиќ поради противењето на Шувар на антибирократската револуција организирана од српскиот водач.[6] Во октомври 1988 година, кога спорот меѓу Шувар и Милошевиќ на една седница на Президиумот излезе во јавноста, во Србија се одржа кампања за разрешување на Шувар.[7]

На почетокот на октомври 1988 година, митинзите во Нови Сад поддржани од Милошевиќ го протераа локалното раководство на партијата Војводина, додека црногорскиот естаблишмент, со поддршка на Президиумот на СКЈ и на федералното претседателство, се спротивстави на митинзите во Титоград. На 17 октомври, во вжештената политичка атмосфера, Централниот комитет на СКЈ се состана на својата 17-та пленарна седница во Белград за да разговара за „општата политичка ситуација“ во Југославија.

Југословенските медиуми очекуваа седницата да биде клучна за иднината на земјата, а на пленумот требаше да присуствуваат и повеќе од 200 странски новинари.[8] Во своето обраќање, Шувар повика на економски и политички реформи „во рамките на социјализмот“ и за борба против национализмот во целата земја. Тој изрази уверување дека национализмот нема да успее ниту да ја уништи Југославија ниту да ја претвори во централизирана земја.[9] Повеќето од говорите на југословенските комунистички функционери се согласија за потребата од реформи и единство, и затоа пленумот беше успешен од повеќето југословенски медиуми. Меѓутоа, по седницата повторно започнаа меѓусебните напади на лидерите на републиките, а политичката ситуација постојано се влошуваше.[10][11]

Во јануари 1989 година, откако црногорското раководство беше соборено за време на новите собири во Титоград, и неколку дена пред да се одржи 20-та седница на ЦК на СКЈ, конференцијата на војводинските комунисти (СКВ) го нападна Шувар и побара од СКЈ Президиумот да го разреши, што беше поддржано од српското раководство, а беше проследено со нова кампања за калење во српските медиуми и партија организации против Шувар. Југословенското федерално претседателство, плашејќи се од соборувањето на раководството на СКЈ на ист начин како што се случи со локалните партиски раководства во Војводина и Црна Гора, ги стави полициските сили во земјата во состојба на готовност и го предупреди српското раководство на вонредна состојба. можно е да се прогласи доколку се одржат повеќе демонстрации во Белград за време на седницата.

Самата сесија беше без настани, но не донесе никакви позитивни резултати.[12] Пред седницата, Шувар ветил дека „ќе ги нарече работите со нивните вистински имиња“, што значи, наводно, директно да ја осуди политиката на Милошевиќ - но на крајот тој ја повлече острата верзија на неговиот извештај и наместо тоа презентираше помалку експлицитна верзија.[13][14] ] Предлогот за разрешување на Шувар од позицијата лидер на СКЈ беше одбиен од страна на партискиот Президиум во март 1989 година. Од 20-те членови на Президиумот, за разрешување беа само шестмина, меѓу кои и Милошевиќ и други српски претставници.[15]

Во исто време, Шувар континуирано се спротивставуваше на сепаратистичките тенденции во сопствената СР Хрватска и во СР Словенија. Тој често предупредуваше на подемот на хрватскиот национализам кој, според него, во тоа време беше највидлив во дискусиите за јазичната политика.[16] Шувар, исто така, се спротивстави на барањата на Словенците за поширока автономија на нивната република и ги критикуваше јавните напади врз Југословенската народна армија во словенечките медиуми. Во јуни 1988 година, на седницата на Президиумот на СКЈ на која се расправаше за случајот на Јанез Јанша, Шувар рече:

„Социјалистичките сили во Словенија се во одбрана пред масовното движење. Ова движење во Словенија ги вклучува не само елитистичките малограѓански кругови, туку и младите. Тие ја гледаат армијата како окупатор, а Југославија како товар и експлоататор. Таму преовладува фобија против луѓето од југот на земјата димензија.“[17]

Според самиот Шувар, во јуни 1988 година, тројцата словенечки членови на Президиумот гласале Рачан да стане претседател на Президиумот.[14] Во февруари 1989 година, Шувар преговараше со рударите во штрајкот на косовските рудари во 1989 година како претставник на СКЈ.[18]

Член на Претседателството на Југославија

Во пролетта 1989 година, хрватскиот парламент го назначи Шувар да ја претставува СР Хрватска во југословенското претседателство, колективното тело кое служи како шеф на државата на Југославија. Во април 1990 година во Хрватска се одржаа повеќепартиски парламентарни избори, на кои неодамна формираната ХДЗ на Фрањо Туѓман победи на платформата за независност. Туѓман побара од Шувар да поднесе оставка, но тој одби; на 24 август 1990 година, Хрватскиот парламент го разреши Шувар од југословенското претседателство, избирајќи го на негово место Стипе Месиќ од ХДЗ.

По тој повод во Собранието Шувар го одржа својот последен говор додека беше на политичка функција. Тој предупреди на непријателства и можни етнички конфликти во Југославија и во Хрватска, повика на нов договор за Југославија или нејзино мирно распуштање, како и за почитување на правата на етничките Срби кои живеат во Хрватска. Тој изрази надеж за нов подем на левицата во нејзината борба за социјализам и иронично му честиташе на ХДЗ што ја заврши антибирократската револуција предводена од Србија, елиминирајќи го од политиката. Говорот двапати беше прекинуван со врева на пратениците на ХДЗ и следен со остри критички одговори на неколку од нив, додека никој од партијата СКХ на Шувар не зборуваше во негова одбрана.[14][19][20]

Подоцнежните години

На 1 ноември 1990 година, тој ја напушти СКХ само два дена пред партиската конвенција на која тие беа реформирани како социјалдемократска партија. Тој ги наведе своите причини во писмо во кое се вели дека новата СДП-СКХ повеќе не е „левичарска или револуционерна партија“, туку „обична граѓанска партија“ исто како и остатокот од политичкиот спектар.[21]

Откако ја напуштил политиката, Шувар се вратил на Универзитетот во Загреб како професор по социологија. Во 1994 година го основал списанието Хрватска левица (Хрватска левица), а во 1997 година се вратил во политиката со создавање на Социјалистичката работничка партија на Хрватска (СРП). Шувар успеа да внесе некои угледни личности, но СРП никогаш не успеа да освои повеќе од 1% од гласовите на парламентарните избори. Тој беше претседател на СРП до 2004 година, кога непосредно пред неговата смрт поднесе оставка.

Шувар беше гласен критичар на националистичката политика на режимот на Фрањо Туѓман во 1990-тите, кои беа насочени кон Србите во Хрватска, особено по операцијата Бура во 1995 година.[22] По 1990 година, Шувар, исто така, продолжил да објавува книги и дал голем број интервјуа во кои размислувал и за неговата улога во политиката на поранешна Југославија и за настаните по распадот на земјата. Шувар, за разлика од многу негови поранешни колеги комунистички, не ги напушти социјалистичките идеали дури и по распадот на комунизмот, и остана цврсто критичен кон сите видови национализам, вклучувајќи го и оној на сопствената нација.[23]

Референци

1. Stipe Šuvar: Nezavršeni mandat. Tom 2. Zagreb, 1989. p. 472
2. Šuvar 1989, tom 2, p. 472
3. Short biography of Stipe Šuvar (in Croatian) Archived 2008-06-09 at the Wayback Machine (in Croatian) Архивирано на 25 јули 2015 г.
4. Slobodan Stankovic: Professor Suvar’s finest hour. Radio Free Europe Research, 20 December 1973 Archived 28 May 2012 at the Wayback Machine
5. Dušan Bilandžić: Jugoslavija poslije Tita. Zagreb, 1986. pp. 202-205.
6. Raif Dizdarević: Od smrti Tita do smrti Jugoslávie. Praha, 2002. p. 224
7. Dizdarević 2002, p. 170
8. Šuvar 1989, tom 2, p. 160, 163
9. Stipe Šuvar: Da socijalizam ponovo počne koračati u bolju budućnost. Uvodno izlaganje na 17. sjednici CK SKJ. In: Stipe Šuvar: "Nezavršeni mandat. Tom 1". Zagreb, 1989. p. 70–108
10. Šuvar 1989, tom 2, p. 168-183
11. The New York Times, 18 October 1988: "Yugoslav Party Opens Pivotal Session"
12. Dizdarević 2002, p. 223–229
13. The New York Times, 31 January 1989: "Yugoslav Military Warns Feuding Politicians"
14. Radio Slobodna Evropa: "Stipe Šuvar: Moji obračuni sa njima." Interview with Stipe Šuvar for RFE (in Croatian)
15. Stipe Šuvar: "Nezavršeni mandat. Tom 2". Zagreb, 1989. p. 194
16. Šuvar 1989, tom 2, p. 8
17. Dizdarević, p. 189
18. "40,000 Protest to Back Yugoslav Miners' Strike". Los Angeles Times. 25 February 1989. Retrieved 11 March 2012.
19. Hrvatski Sabor: Fonogram rasprave o razrješenju člana Predsjedništva SFR Jugoslavije iz Republike Hrvatske, održane 24. kolovoza 1990.
20. RIP Stipe Šuvar (Stipe Suvar) (1936 – 2004)
21. Moderna vremena :: Račan : Biografija.
22. Rade Dragojević (2022). "Stipe Šuvar i srpsko pitanje u Hrvatskoj". Tragovi: Journal for Serbian and Croatian Topics. 5 (2). Serb National Council & Archive of Serbs in Croatia: 7–35.
23. Interview with Šuvar for BH Dani BH Dani 24 May 2002: "Vi ćete sasvim sigurno dočekati ukidanje entiteta!" (Interview with Stipe Šuvar) Archived 18 May 2013 at the Wayback Machine (in Croatian)