Сретен Жујовиќ

Сретен Жујовиќ Црни (Мала Врбица, кај Младеновац, 24 јуни 1899 — Белград, 28 ноември 1976) бил учесник во Првата светска војна и Народноослободителната војна, правник и општествено-политички работник на СФРЈ и СР Србија.

Биографија

Роден е на 24 јуни 1899 година во селото Мала Врбица, кај Младеновац, во богато семејство. Во раното детство се преселил во Белград, каде завршил основно училиште и гимназија. Таму го нашла Првата светска војна. По избувнувањето на војната, тој се приклучил на Легијата на странците и се борел на Западниот (францускиот) фронт против Кајзеровата Германија.

По завршувањето на војната се вратил во земјата и почнал да се ориентира кон работничкото движење. Во Кралството СХС преку синдикатот учествува во класната борба веднаш по формирањето на КПЈ во 1919 година.

Бил примен во Комунистичката партија на Југославија (КПЈ) во 1924 година. Во текот на 1931 година живеел во Белград, потоа во Јагодина, каде што живеел со своето семејство, но избегнал и апсење со тоа што се засолнил во Аранѓеловац.[1] Неколку пати доаѓаше во конфликт со владејачкиот режим, кој го прогонуваше како опасен комунистички идеолог. Во такви околности, во 1933 година илегално ја напуштил земјата и заминал во Париз, каде што ги завршил студиите на Сорбона. Потоа оди во Советскиот Сојуз и стапува во прв контакт со претставници на Коминтерната.

Како искусен комунист бил примен за член на Бирото за надворешни работи на ЦК на КПЈ под водство на Милан Горкиќ. На таа позиција неколку пати заминал во Париз, каде се сретнал со идниот генерален секретар на КПЈ, Јосип Броз Тито.

И покрај тоа што бил голем поддржувач на Милан Горкиќ, Тито го вклучил во членството на ЦК на КПЈ во 1938 година во Шмартна Гора. Таму работел на обнова на партиските организации во Србија, кои биле разбиени за време на Сестојануарската диктатура. На Петтата копнена конференција на КПЈ во октомври 1940 година во Загреб, по предлог на Тито е избран за член на ЦК.

Народноослободилачка борба

За време на окупацијата на Кралството Југославија, Сретен Жујовиќ е постојано активен во партијата, каде заедно со Александар Ранковиќ, Иван Милутиновиќ, Благој Нешковиќ и Спасенија Цана Бабовиќ, работел на консолидација на партиските организации, така што на почетокот на 11 мај 194 во Белград на кој му се придружил и самиот Јосип Броз Тито.

На 4 јули 1941 година, во вилата на Владислав Рибникар на Дедиње, Жујовиќ заедно со Јосип Броз Тито, Александар Ранковиќ, Иво Лола Рибар, Милован Ѓилас и Светозар Вукмановиќ Темпо, учествувал на седницата на Централниот комитет на КПЈ на Политбирото, беше решено да се префрли на општо народно востание на народот на Југославија наместо дотогаш извршени саботажи и диверзии. По формирањето на Главниот штаб на НОПОЈ неколку дена претходно, на 27 јуни 1941 година, Жујовиќ се приклучил како член на Главниот штаб, а по формирањето на Главниот штаб на одредот на НОП на Србија бил назначен за командантот на Главниот штаб, заедно со Филип Кљајиќ, Родољуб Чолаковиќ, Бранко Крсмановиќ и Никола Груловиќ.

Учествувал на воените консултации во Дулени и Столиче во септември 1941 година. За време на Ужичката република бил повереник на Народниот одбор за финансии и бил присутен на преговорите меѓу Тито и Дража Михаиловиќ во Струганик и Брајиќи во октомври 1941 година.

По повлекувањето на главниот дел од партизанските сили од Србија, бил полесно ранет и заедно со Филип Кљајиќ се преселил на територијата на Санџак, а оттогаш до средината на 1944 година бил во Врховниот штаб на НОВ и ПОЈ.

На првото заседание на АВНОЈ, во ноември 1942 година, бил избран за член на неговото Претседателство, а на второто, во ноември 1943 година, за комесар за сообраќај во Националниот комитет за ослободување на Југославија (НКОЈ).

Во времето на германското слетување на Дрвар, на 25 мај 1944 година, Жујовиќ бил во Врховниот штаб на НОВ и ПОЈ во пештерата Дрвар. Заедно со Александар Ранковиќ и Арс Јовановиќ ја организирал одбраната на пештерата, со помош на борци од две чети на баталјонот придружник, на кои им помагале учениците од Офицерската школа, а потоа и борците на Третата Лика пролетер Ударна бригада. Кога Ранковиќ се упатил кон теренот што сè уште не бил нападнат од непријателските единици, преку курир му испратил порака на Жујовиќ по кој пат да оди до безбеден терен. Жујовиќ тогаш ја организирал евакуацијата на Врховниот штаб и, според упатствата на Ранковиќ, ги извел од пештерата до сртот на Градина, од каде потоа заминале во селото Потоци.[2]

Повторно доаѓа во Белград на 23 октомври 1944 година и учествува во првите власти по ослободувањето на градот. По ослободувањето на Србија учествува во создавањето на Народноослободителниот фронт на Србија и синдикалните организации.

На конституирањето на Обединетиот народноослободителен фронт (ЈНОФ) на Србија, на 14 ноември 1944 година, во Белград, му се придружил како потпретседател на Покраинскиот комитет на КПЈ за Србија.

Учествувал и во конституирањето на Антифашистичкото собрание на народното ослободување на Србија (АСНОС) од 9 до 12 ноември 1944 година во Белград, кога бил избран за негово Претседателство. По формирањето на привремената влада на ДФЈ во март 1945 година во Белград, Жујовиќ ја извршуваше функцијата министер за финансии.

На првите избори за пратеници на Уставотворното собрание на ДФЈ се кандидираше за пратеник од Вториот Белградски регион и по победата на силите на Народниот фронт стана пратеник на новото Собрание и член на првото свикување на Президиумот на Националното собрание на ФНРЈ. На 16 декември 1947 година, тој беше унапреден во чин генерал-полковник и набрзо префрлен во резерва за да се посвети на политичката кариера.[3] Во првата Влада на Сојузна Република Југославија ја извршуваше функцијата Сојузен министер за финансии.

Информбиро

Откако избувнаа првите несогласувања меѓу Информбирото и КПЈ, тој застана против позициите на југословенскиот ЦК и ја поддржа линијата на Информбирото. На седницата на ЦК на КПЈ, која се одржала во Дедиње, на 12 април 1948 година, тој решително застанал против испраќањето писмо до ЦК на КПСС, како одговор на обвинувањата во претходното писмо против Централниот комитет на КПЈ. Следниот ден повторно се состана ЦК на КПЈ и разговараше за испадот на Жујовиќ.

Сретен Жујовиќ бил исклучен од Политбирото на ЦК на КПЈ и сменет од сите функции на Петтиот конгрес на КПЈ во јули 1948 година. Накратко бил ставен во домашен притвор, а потоа во посмртните останки на затворот Главњача во Белград. Беше строго изолиран - не доби никаков притисок и беше толку строго спроведен што дури и налепниците беа отстранети од натпреварите. Две ипол години бил држен во самица заради ``дробење`, без да се води истрага против него. Во времето на најтешките конфликти со Информбирото, започна решавањето на неговиот случај, кој советската пропаганда постојано го оживуваше. По препорака на Ѓилас и Кардел, му била дадена документација за судскиот процес против унгарскиот револуционер Ласло Рајк, за да му се исполни желбата да ги добие сите комплети „Борба“ од денот на апсењето, врз основа на кои тој ја гледаа природата на советската политика како империјалистичка и по своја волја, На 11 ноември 1950 година дава изјава пред ЦК на КПЈ, а потоа слична порака испрати и до весникот „Борба“ каде зборува за своите заблуди и грешки што ги направил кон КПЈ. На јавна прес-конференција на 25 ноември 1950 година, во присуство на бројни странски новинари, Жујовиќ зборувал за своите заблуди, велејќи дека ја добил заслужената казна.[4]

Потоа излегол од затвор, а по падот на Ранковиќ, кој се спротивставил, повторно бил примен во Сојузот на комунистите на Југославија (СКЈ), но само како член. На прославата на 50-годишнината на СКЈ, на централната церемонија одржана во Белград во април 1969 година, тој седна во ред со старите борци и истакнати револуционери. Жујовиќ до пензионирањето беше комерцијален директор на весникот „Борба“ и директор на Економскиот институт. Од политичкиот живот се повлекол во 1971 година и до својата смрт живеел во Белград.

Починал на 28 ноември 1976 година во Белград.

Сретен Жујовиќ во резерва имал чин генерал-полковник Ј.А., кој му бил одземен со пресудата на Воениот суд на честа на градот Белград поради неговите антипартиски активности во времето на Информбирото.

Покрај тоа, тој е одликуван со - Орден Партизанска ѕвезда од прв степен, Орден за заслуги за луѓе од прв ред, Орден за храброст и Партизанска меморијал во 1941 година. Покрај чинот, воениот суд на честа му ги одзеде сите гореспоменатите одликувања.

Неговиот син беше Зоран Жујовиќ (1924-1988), новинар на Политика.

Надворешни врски

1. Nemanja Dević, Sreten Žujović (1899‒1976): Biografija jednog revolucionara, Istorija 20. veka, god. 42, 1/2024, 143–166
2. Сусрет са историјом: Тито хтео да се преда Немцима у Дрвару („Вечерње новости”, 23. април 2017)
3. „Унапређење генерала и адмирала Југословенске армије”. Borba. 22. 12. 1947.
4. Милован Ђилас, Власт и побуна, Књижевне новине. 1991. ISBN 978-86-391-0025-4. стр. 178—182.