Бугарска егзархија: Разлика помеѓу преработките

in 1870 it established a Bulgarian '''national church''' (Bulgarian Exarchate)“)</ref><ref>L. S. Stavrianos, Traian Stoianovich - „The Balkans since 1453“, 2000, C. Hurst & Co. Publishers, с. 371 („BULGARIAN EXARCHATE The first great victory for Bulgarian nationalism was the establishment in 1870 of a '''national church''' known as the exarchate.“)</ref> [[црква]], создадена на [[28 февруари]] [[1870]] година.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/84219/Bulgarian-Orthodox-Church "Bulgarian Orthodox Church"], Encyclopædia Britannica: "The struggle for an independent Bulgarian church, begun late in the 18th century, culminated in the establishment in 1870 of a Bulgarian exarchate." {{en}}</ref><ref>L. S. Stavrianos, Traian Stoianovich, "The Balkans since 1453", [http://books.google.com/books?id=xcp7OXQE0FMC&pg=PA371&dq=bulgarian+exarchate&lr=#PPA371,M1 "Bulgarian Exarchate"], p. 371: "The first great victory for Bulgarian nationalism was the establishment in 1870 of a national church known as exarchate." {{en}}</ref> Во [[1950]] година, името Бугарска егзархија е променето во денешното "''[[Бугарска Православна Црква]]"''. Во периодот [[1870]]-[[1918]] и [[1941]]-[[1944]] неjзината јурисдикција ги опфаќала целосно [[Бугарија]], [[Македонија]], и делови од [[Грција]] ([[Егејска Македонија]]), [[Турција]] ([[Одринска Тракија]]), [[Србија]] (реонот на [[Ниш]], [[АлбанијаПирот]] и [[РоманијаВрање]]), [[Албанија]] ([[Мала Преспа]]) и [[Романија]] (Северна [[Добруџа]]).

На дипломатскиот фронт подршка давале Франциjа и [[Британска империјаИмперија|Британската империјаИмперија]], додека Русиjа била против отцепувањето на православните верници на Балканот во одделни цркви. Со содејство на Франциjа дел од бугарските деjци под лидерството на [[Драган Цанков]], кои не верувале дека е можно конфликтот со Грчката патријаршиjа да се уреди во догледна иднина на мирен начин, организирале нов дел на бугарската црковна борба - влегле во [[Персонална унија|унија]] со [[Римокатоличка црква]], но го зачувале православниот обред. Бил ракоположен бугарски римокатолички архиепископ, но Русиjа одговорила со жестоки мерки на проширувањето на католичкото влиjание - организирала киднапирањето на бугарскиот архиепископ.<ref>Пламен Митев, "Българското Възраждане", София, 1999, стр. 83. {{bg}}</ref>.

Надворешнополитичките фактори исто веќе биле други - по надминувањето на резултатите од поразот во Кримската воjна Русиjа побарала да се врати на Балканот како водечка сила, а по неjзиниот пораз во [[Пруско-Австрискаавстриска војна|Пруско-Австрискатаавстриската воjна]] активна политика кон Балканот прифатила и [[Австро-Унгарија]]. Поагресивна политика поткренале и младите балкански држави каj границите на Отоманската Империjа и нивните национални револуционерни движења во Отоманската Империjа.<ref>"История на България", том 6 Българско Възраждане 1856-1878, София, 1991, стр. 165-166. {{bg}}</ref>

На [[28 февруари]] [[1870]] година султанот [[Абдулазиз I]] издал [[ферман]], со коj се создавала одделна и самостоjна бугарска црква со името Бугарска егзархиja, коjа била призната за официјален претставник на бугарскиот народ во [[Отоманска Империја|Отоманската Империја]].<ref>Текст на [http://www.promacedonia.org/en/ban/nr3.html#110 ферманот], "Macedonia. Documents and materials", Bulgarian Academy of Sciences, Institute of History, Bulgarian Language Institute, Sofia, 1978, part II. The National Revival Period, document 110 The Firman for the establishment of a Bulgarian Exarchate, February 28th, 1870. {{en}}</ref> Ферманот имал 11 членови, во кои биле опишани териториите, структурата и односите со отоманската држава и грчката [[Цариградска патријаршија]]. Членови 1-5 определувале да се состави Устав на Егзархиjата, во споредба со коj да биде собран Синод како врховно раководство под претседателството на еден истакнат митрополит, коj ќе го носи името егзарх. Внатрешното управување, изборот на митрополити и на егзарх требвалотребало да се спроведува без никакво мешање од страна на грчкиот патријарх. По нивниот внатрешен избор егзархот и митрополитите се назначувале со посебна дозвола од султанот, нарекувана берат. Во членот 10 биле определени териториите под јурисдикција на Бугарската егзархиja: епархиите на [[Русе]], [[Силистра]], [[Шумен]], [[Велико Трново]], [[Софија]], [[Враца]], [[Ловеч]], [[Видин]], [[Ниш]], [[Пирот]], [[Ќустендил]], [[Самоков]], [[Велес]], [[Варна]] (без самиот град и 20 села во околината), [[Сливен]] (без [[Поморие]] и [[Несебар]]), каза [[Созопол]] (без селата по брегот на [[Црно море]]), [[Пловдив]] (без градовите Пловдив и [[Асеновград]] и уште 9 села и 4 манастири). Со цел да бидат заштитени правата на верниците насекаде во епархиите на егзархиjата, каде дел од населението би сакал да остане под власта на патријаршиjата, тоа било дозволено.<ref>"История на България", том 6 Българско Възраждане 1856-1878, София, 1987, стр. 172. {{bg}}</ref> Во членот 10 исто така се определувал методот на идно проширување на териториите на Егзархиjата:

По краjот на Руско-турската војна Бугарската егзархиjа се соочила со нови тешкотии. На митрополитите не им било дозволено да се вратат назад во нивните епархии, а исто така [[Северна [[Добруџа]] и реонот на Ниш, [[Пирот]] и [[Врање]], кои по 1878 преминале во [[Романија]] и [[Кнежевство Србија|Србија]], станале дел од [[Романска Православна Црква|романската]] и [[Српска православна црква|Српската православна црква]]. По потпишувањето на мирот егзархот престоjувал во [[Пловдив]], оддека се вратил во Цариград дури во [[1880]] во обид да jа одбрани целоста на црквата, бидеjки отоманската власт побарала Егзархиjата да остане само во границите на новокреираното [[Кнежество Бугарија]], а сите други епархии да бидат дадени одново на грчката Цариградска патријаршија. Во членот 62 на [[Берлински договор|Берлинскиот договор]] било запишано дека правото на слобода на сите религиозни организации во Отоманската Империjа е заштитено, а членот 39 на бугарската [[Трновска конституција]] jа прогласил бугарската црковна област за единствена и нераскинлива. На таа правна основа и под меѓународен притисок на [[17 декември]] [[1883]] година султанот го потврдил деjството на ферманот од [[1870]] година и ги прифатил барањата на Егзархиjата за црковна единственост и враќане на сите митрополити во епархиите од пред Руско-турската војна. Процесот на враќане всашност продолжил повеќе од една децениjа. Бератите за митрополитите на [[Охрид]] и [[Скопје]] биле дадени во [[1890]], за митрополитите на [[Велес]] и [[Неврокоп]] во [[1894]], а за митрополитите на [[Битола]], [[Дебар]] и [[Струмица]] во [[1897]] година. Во епархиите, кои останале под власта на Цариградска патријаршија, и поточно во нивните општини, кои jа отфрале Патријаршијата, било дозволено Егзархиjата да има свои претставници, нарекувани екзархиски намесници, кои ги организирале црковното и образовното дело. Буџетот на Егзархиjата бил општ и централно раководен, во него се влевале пари од сите епархии, а по средината на [[1880]]-те и од буџетот на бугарската држава. Во краjот на 19 век од општо 1889 цркви и манастири во Македониjа, од кои 135 манастири (без оние во [[Света Гора]]), 1232 цркви и 71 манастири биле на Бугарската егзархиjа, а останатите биле на Цариградската патријаршија или оспорувани.<ref>"История на България", том 7 България 1878-1903, София, 1991, стр. 424-437. {{bg}}</ref> Припадниците на Бугарската егзархиjа во Македониjа во [[1900]] година биле 817,000<ref>Воин Божинов, "Българската просвета в Македония и Одринска Тракия 1878-1913", София, 1982, стр. 354. {{bg}}</ref> од општо 1,370,949 [[Христијани|христиjани]] (од кои [[Словенски јазици|словеноjазичните]] христиjани биле 1,032,533) во областа и при вкупно население од сите религии 2,258,224<ref>Васил Кънчов, "Македония. Етнография и Статистика", дял II Статистика, глава [http://www.promacedonia.org/vk/vk_2_b.htm Бѣлѣжки за общитѣ числа на населението], Българско Книжовно Дружество, София, 1900. {{bg}}</ref>, кое изнесува 59,6% од сите христиjани (79,1% од словеноjазичните христиjани) и 36,2% од вкупното население. Во [[1912]] година непосредно пред [[Балкански војни|Балканските војни]] во Македониjа и Одринско Егзархиjата имала 7 митрополити, 1,310 свештеници, 1,331 цркви, 234 параклиси и 73 манастири.<ref>Воин Божинов, "Българската просвета в Македония и Одринска Тракия 1878-1913", София, 1982, стр. 356. {{bg}}</ref>

Во периодот по [[Прва балканска војна|Првата балканска војна]] и пред [[Втора балканска војна|Втората балканска војна]] во услови на меѓуетничка напнатост и националистички конфликти започнале репресии врз свештениците и учителите на Бугарската егзархиjа во териториите под контролот на [[Кралство Грција|Грција]] и [[Кралство Србија|Србија]]. До краjот на Втората балканска воjна сите бугарски егзархиски училишта во тие територии биле затворени, а наjголемиот броj од учителите биле протерани или сами избегале во Бугариjа. Исто така биле протерани и бугарските митрополити и немал дел од свештениците, а црквите преминале под грчка и србска јурисдикција. Само во Вардарска Македониjа биле закриени 641 училишта и одземени 761 цркви.<ref>Ivo Banac, "[http://www.promacedonia.org/en/ib/i_banac.html The Macedoine]", "The National Question in Yugoslavia. Origins, History, Politics", Cornell University Press, 1984, pp. 307-328. {{en}}</ref> Истата била судбината и на црквите и училиштата во [[Jужна [[Добруџа]], окупирана од Романија. Во [[Одринска Тракија]] отоманските власти и армиjа протерале не само сите учители и свештеници, но и целото бугарско население во текот на сеопфатно [[етничко чистење]].<ref>Љубомир Милетиќ, [http://www.promacedonia.org/bmark/lm_tr/index.html "Разорението на тракийските българи презъ 1913 година"], Българска академия на науките, София, Държавна печатница, 1918 г. {{bg}}</ref>

По есента на [[1915]] година со влегувањето на Бугарија во [[Прва светска војна|Првата светска војна]] структурите на Егзархијата биле возобновени во териториите под контрола на бугарската армија, но по крајот на војната тие уште еден пат биле истерани од властите во Грција, Романија и Србија. Епархиите во Егејска и Вардарска Македонија официјално биле поделени меѓу [[Грчка Православна Црква|грчкатаГрчката]] и [[Српска православна црква|СрскатаСрпската православна црква]], а под јурисдикција на Егзархијата во Македонија останал само пиринскиот дел.

Во [[1945]] година, во Соборната црква Света Софија во главниот град на [[Царство Бугарија|Бугарија]] се одржал народно-црковен собор на кој бил избран Софискиот митрополит Стефан за последен Бугарски егзарх на [[21 јануари]]. На [[10 мај]] [[1953]] година се одржал црковен собор на кој Егзархијата добила чин на Патријашија, а за патријарх бил избран пловдивскиот митрополит Кирил.

К'чнов како причини за ваквите проблеми на Охридската црковна општина ги посочува: имигрираната бугарска интелигенција во тогашното [[КнежествоКнежевство Бугарија]], младите луѓе и цели фамилии, кои го напуштиле Охрид после војната.<ref>''Васил Кънчов, Пътуване по долините на Струма, Места и Брегалница. Битолско, Преспа и Охридско 1894 г., Избрани произведения. Том I. Издателство 'Наука и изкуство', София 1970, стр. 451''</ref>

Кога К'нчов ги запишува своите патеписи, тој наведува постојано иста бројка на т.н. "општинари", односно по 3-4 кои земале плата од [[Кнежевство Бугарија|Бугарија]]. Но, иако биле плаќани од Софија, тој вели дека нивните деца ''ги даваат на грчко образование...''

Гологанов смета дека единствен спас за Македонците од наглата бугаризација е унијатство со [[Ватикан]]. Тој на [[1 декември]] [[1891]] година поднесува барање за Унија со [[католицизам|Римокатоличката Црквацрква]] испратена до [[Папа Лео XIII|Папата Лео XIII]]. Во своето барање тој образложува:

Антиегзархиското движење кое се појавило во деведесетите години на [[19 век]] во [[Македонија]], со појавата на [[Македонска револуционерна организација|Македонската револуционерна организација]], ова движење добило на интензитет и кулминација. Судирот помеѓу [[Македонска револуционерна организација|МРО]] и Егзархијата бил неизбежен <ref name="VG"> Ванчо Ѓорѓиев, Слобода или Смрт, Македонското националноослободително дело во Солунскиот вилает 1893 - 1903 година, Скопје, Институт за историја - Филозофски Факултет </ref> бидејќи организацијата се залагала за самостојно работење, подготовка на населението, кревање на едно внатрешно востание и создавање на македонска самостојана држава <ref name="PR"> Право, II/31 (39), 22. 09. 1902, 3</ref> <ref name="RV"> Официално издание, Револуционерен лист, 2 јуни 1905, 3</ref>. Од другата страна била Егзархијата која со својата црковно - просветна пропаганда ја култивирала земјата и создавала услови за присоединување на [[Македонија (регион)|Македонија]] кон [[Кнежевство Бугарија|Бугарија]] <ref>[http://macedonian. atspace. com/knigi/ppa_stam. htm "Стамболовштината во Македонија и нејзините претставници"] {{bg}} - Вардарски (Петар Поп Арсов)</ref>. Каков став [[Македонска револуционерна организација|МРО]] зазела кон Егзархијата и нејзините преставници се гледа од нејзиниот прв акт создаден од страна на [[Петар Поп Арсов]] по барање на [[Централен комитет на МРО|Централниот комитет]], а станува збор за брошурата [[Стамболовштината во Македонија и нејзините претставници]]. Бидејќи брошурата е создадена по барање на [[Централен комитет на МРО|Централниот комитет]] и од страна на еден од основачите на организацијата, од неа го дознаваме стојалиштето кое [[Македонска револуционерна организација|Македонската револуционерна организација]] го зазела кон Егзархијата и проегзархиската групација во [[Македонија (регион)|Македонија]]. Организацијата започнала борба за контрола на ''Црковно - училишните општини'' и преку оваа борба таа сакала да го привлече населението кон своја страна и истовремено застанала во заштита на македонскиот национален индивидуалитет кој се наоѓал во опасност од егзархиската пропаганда <ref>Вардарски (Петар Поп Арсов), „Стамболовштината во Македонија и нејзините претставници“, превод, редакција, коментар и предговор д-р Ванчо Ѓорѓиев, Табернакул, Скопје 2006</ref>. А каков бил ставот на Егзархијата кон [[Македонска револуционерна организација|МРО]] дознаваме од коресподенцијата на егзархот [[Јосиф I]] водена со бугарското министерство за надворешни работи и вероисповед во кое тој искажува стравување за бугарската идеја во [[Македонија (регион)|Македонија]]. Во писмото од 15. 10. 1897 година егзархот истакнува:

Други поголеми удари на ваквата пропаганда нанесува професорот по историја [[Георги Бакалов]]. Тој како социјалист и антицарски ориентиран, не дозволиндозволил да подлегне на софиската официјална политика: