Дојранска епопеја

Дојранска епопеја — збирно име за пет одбранбени битки што ги водеше бугарската армија против напредувачките сили на Антантата за време на положбениот период на јужниот фронт на Првата светска војна во областа на градот Дојран.

Откако бугарската офанзива во 1915 година беше запрена со наредба на германската команда на српско-грчката граница, бугарската армија се пренасочи во дефанзива и создаде силна одбранбена позиција во Дојран.

Битката во Дојран (1916)

Битката кај Дојран во 1916 година беше првата битка на таканаречената Дојранска Епопеја. Се одржа помеѓу 9 и 18 август 1916 година, во близина на Дојранско Езеро. На почетокот на август 1916 година, три француски колонијални дивизии и една англиска со 45 000 војници и 400 топови започнаа офанзива против позицијата Дојран, бранета од 2-та бригада на Втората тракиска пешадиска дивизија под команда на полковник Христо Чаракчиев (9 март 1870, Севлиево – март 1943). Офанзивата започна на 9 август со артилериски оган против позициите на Дваесет и седмиот чепински и Деветтиот пловдивски пешадиски полк. Следните четири напади – на 10, 15, 16 и 18 август – беа одбиени од Втората дивизија, поддржани од единиците на Деветтата плевенска пешадиска дивизија. Сојузничките сили беа принудени да се повлечат на своите почетни позиции со над 3200 жртви, при што чепинските сили изгубија 1106, а пловдиските сили 250. Резултат: Победа за Бугарија

Битката во Дојран (1917)

Битката кај Дојран во 1917 година беше втора битка од таканаречената Дојранска Епопеја. Се одржа помеѓу 22 април и 8 мај 1917 година во близина на Дојранско Езеро.

Првичен напад

На 9 и 10 февруари, сојузниците ги нападнале позициите на 33 свиштовски и 34 тројански пешадиски полкови, но биле одбиени со силен противнапад на тројанскиот полк. Напредувањето на непријателот на 21 февруари беше запрено од бугарската артилерија по дводневна битка.

Откако британската команда предводена од Џорџ Милн открила дека бугарските позиции биле добро утврдени, наредила бугарските утврдувања периодично да се гранатираат со артилерија. За да се пробие одбранбената линија на Бугарите, командата концентрираше три британски дивизии (22-ра, 26-а и 60-а) со својата артилерија – повеќе од 43 000 војници, 160 топови, 110 минофрлачи и 440 митралези. Целта не се разликува многу од таа во битката од претходната година и главниот фронт на ударот е 5-6 км во правец на Калатепе. Координати: 41.190925, 22.686884

Предвидувањата на бугарската команда за голем сојузнички напад се потврдени со информациите од разузнавачката служба и однесувањето на непријателот. Затоа, Деветтата плевенска пешадиска дивизија беше исполнета со засилувања и стана вкупно 30 000 војници, 147 топови, 35 минофрлачи и 130 митралези.

Според наредбите на високата команда, фронтот беше поделен на три зони со различна ширина: од десната страна на реката Вардар до ридот Варовита со ширина од 13 км и бранета од првата бригада (6 чети со 48 топови, 12 минофрлачи и 56 митралези); централната зона е од ридот Варовита до ридот Каракоњо со ширина од 4 км, заштитена од 57 полкови (3 чети); лево од ридот Каракоњо до Дојранско Езеро со широчина од 9 км е последниот сектор што го брани втората бригада (6 чети, 76 топови, 19 минофрлачи и 52 митралези).

Битката

Битката за пробив во бугарските позиции започна на 22 април и продолжи со мали прекини до 9 мај 1917 година. Нападот започна со силно четиридневно артилериско гранатирање, во кое Британците испукаа 100 000 гранати. Како резултат, уништени се насипите и некои дрвени конструкции на предните позиции. Бугарската армија исто така возврати оган од батериите меѓу Вардар и Дојран. Главниот командант Владимир Вазов нареди деноноќно гаѓање врз позициите на Британците. После почетната неколкучасовна битка меѓу британските и бугарските батерии, Бугарите продолжија да пукаат во британските позиции уште еден час, при што беа испукани околу 10 000 гранати.

Британската пешадија го започна својот напад ноќта на 24-25 април, откако 12 чети ги нападнаа позициите на Втората бригада и по крвавата битка успеаја да ги заземат точките „Нерезов“, „Књаз Борис“ и „Пазарџик“. По противнапад на Бугарите, Британците беа одбиени со големи жртви и се повлекоа во 20 часот. Британските напади на десниот и на централниот фронт беа одбиени и од артилерија.

Во следните денови, британските напади не биле многу чести и силни и биле одбиени од Бугарите без никаков проблем. Сепак, поради силниот бугарски оган, Британците се повлекоа во првобитните позиции на 27 април.

Поради критиките од високата команда, Британците направија нови обиди да се пробијат. На 8 мај, по долго артилериско гранатирање, започна нов напад. Главниот напад започна во 9 часот со британски трупи во 5 бранови кон бугарските позиции. По четири напади ноќта на 8-9 мај, Британците претрпеа големи загуби и беа поразени. Дописник за „Тајмс“ пишува дека британските војници точката „Борис“ ја нарекуваат „долината на смртта“.

Артилерискиот двобој продолжува и на 9 мај, но поради големите загуби Британците ги откажуваат сите свои напади. Тие изгубија 12 000 убиени, ранети и заробени војници, а повеќе од 2250 мртви британски војници беа погребани од Бугарите. Загубите на Деветтата плевенска дивизија изнесуваат 2000, од кои 900 починале од болест и рани.

Резултат: Одлучна победа за Бугарија

Дојранскиот фронт во склоп на Македонскиот фронт за време на Првата светска војна го опфаќа просторот од Дојранското Езеро до реката Вардар. Линијата на фронтот се протегала во тоа време долж српско-грчката граница воспоставена со Букурешкиот мировен и во должина била околу 25 км. Една од позначајните позиции на овој дел, а денес особено интересен за посетителите е ридот Кала Тепе (Голема Круна) со надморска висина од 611 м.н.в.

Кала Тепе (превод од турски = тврдина+врв) бил важна точка во овој дел од фронтот и од највисоката позиција „Ѓаволско око“ се воделе стратешките операции од страна на Бугарската војска.

Неодамна пристапот до оваа позиција е олеснет до одредена мера и истата ја посетуваат сè повеќе туристи.

Како до локацијата: До врвот Кала Тепе води земјен пат во должина околу 4 км кој е прооден само за теренски возила во летните месеци од годината. Патот води до Фердинандова чешма од каде по уредени скалила единствено може да се продолжи пеш. Иако овие скалила се неодамна уредени, важно е да се има предвид дека истите се низ карпест терен каде лесно може да дојде до лизгање па затоа мора да се води особено внимание при качувањето и задолжително да се носи опрема за планинарење.

Битката во Дојран (1918)

Битката кај Дојран во 1918 година е трета и последна битка Дојранската Епопеја и се одвивала помеѓу 18 и 19 септември.

Битката

На 16 септември 1918 година, единиците на Антантата започнаа нова масовна офанзива против позицијата Дојран, како и против одбраната на Деветта плевенска дивизија, која во тоа време беше во состав на 58-ми, 17-ти, 33-ти и 57-ми пешадиски полк, како и 34-от полк во дивизиска резерва и 4-от полк во армиска резерва (околу 30 000 војници) распоредија 4 англиски и 2 грчки дивизии со повеќе од 75 000 луѓе, под команда на генералот Џорџ Милн.

Првиот напад на ридовите го извршија 22-та и 26-та дивизија на британската армија со поддршка на критската дивизија на грчката армија. Како што напредуваа по ридовите, дивизиите се најдоа под оган и беа принудени да се повлечат со големи загуби. Нападот потоа продолжи, а 12-от пол Чешир го предводеше нападот. Бункерите на ридовите се опремени со митралези кои отвораат оган врз нив, чиј ефект е застрашувачки за Антантата: само 20-30 проценти од нивните војници стигнуваат до рововите, но оние што остануваат продолжуваат напред и ги заземаат првите два бугарски ровови.

Полкот Јужен Велс стигнува до последната одбранбена линија. Од целиот баталјон, само еден офицер и 11 војници стигнале до кампот. Бугарските единици покажаа голема храброст, иако односот на силите беше 6 спрема 1 во корист на сојузничките сили.

Повлекување

По цел ден борби, Антантата успеа да заземе многу малку територија од десната страна, благодарение на грчките сили. Следниот ден, нападна 65-тата бригада. Нападот резултираше со нови загуби, при што само половина од војниците се вратија живи. Сепак, нападот го зазеде градот Дојран и неколку ридови над него. По некое време пукањето од бугарските утврдувања беше запрено, а како што напредуваа, Британците и Грците открија дека биле напуштени од бугарската војска. Причината за ова е што српските и француските војски ги поразија австроунгарските и бугарските војски во долината на Вардар и исто така напредуваа кон Доjран. Кога германскиот иследувач дознал за операцијата, тој наредил бугарската војска да се повлече за да не биде отсечена странично.

Како резултат на дводневните жестоки борби, Антантата изгуби 11 673 убиени и ранети и 547 заробени војници наспроти 1736 убиени и 1000 ранети Бугари. Цели англиски полкови ги оставија коските во подножјето на врвовите на Дуб и Кала Тепе. Во исто време, сепак, беше направен пробив кај Добро Поле и командантот на Деветтата дивизија, генерал-мајор Вазов, доби наредба да се повлече. Победата кај Дојран сепак беше искористена за да може бугарската делегација предводена од Андреј Тасев Љапчев на разговорите за прекин на огнот во Солун да обезбеди Бугарија да не биде окупирана од војските на балканските држави.

Генералот Владимир Вазов, командант на 9-та дивизија, подоцна напиша: „Цели комори од илјадници мртви тела ги затнаа падините. Овие не беа сенегалски или арапски платеници, туку чистокрвни Англичани од Лондон, Бирмингем и Кембриџ.“

Британскиот премиер Дејвид Лојд Џорџ подоцна напиша: „Во ниту една војна, Британците не дадоа толку жртви одеднаш, како во Дојран.“

Во 1928 година во Плевен се издава весникот „Дојран“ по повод десетгодишнината од Дојранската Епопеја.

Во 1936 година, во Лондон беше организирана прослава за крајот на војната. Од бугарска страна, делегацијата е предводена од генерал Владимир Вазов. Додека излегувал од возот на станицата Викторија, на платформата е подреден блок од британската армија, а командантот на церемонијата дал наредба: „Спуштете ги знамињата! Поминува победникот кај Дојран!“