Википедија

Тутун (производ)

Тутун[1][2] — повеќе од 70 видови растенија од семејството на родот, како и производи направени од сушени листови тутун, како што се пури и цигари, тутун за луле, тутун за џвакање и ароматичен тутун за наргиле. Тутунот се користи и во растителниот биоинженеринг и како украс, а хемиските компоненти од тутунот се користат за производство на некои пестициди и лекови.[3]

Листови од тутун се сушат.
Сушен тутун.

Се смета дека главниот комерцијален вид по потекло е од тропска Америка, како и сите растенија од родот Nicotiana, но се одгледува толку долго што е непознат во дивината. Вид кој давал брзогоречки лисја, бил вид тутун кој првично се одгледувал во Вирџинија, но денес главно се одгледува во Турција, Индија и Русија. Адиктивниот алкалоид никотин се смета за најкарактеристична состојка на тутунот, но штетните последици од употребата на тутунот може да се добијат од илјадници други соединенија кои се создаваат во чадот, како што се полицикличните ароматични јаглеводороди (на пример, бензопирен), формалдехид, кадмиум, никел, арсен, тутунски нитросамини, фенили и многу други.[4] Тутунот содржи и бета-карболински алкалоиди кои ја инхибираат моноаминската оксидаза.[5]

Одгледувањето тутун е слично на одгледувањето на други земјоделски производи. Семето се сее во ладни рамки или жаришта за да се спречат нападите од инсекти, а потоа се пресадуваат на полињата. Тутунот е едногодишно растение, кое се бере механички или рачно. По бербата, тутунот се складира за сушење, или со обесување, групирање или ставање во големи купови со цевчести отвори за да се овозможи топлината да излегува од средиштето. Сушењето овозможува бавна оксидација и разградување на каротеноидите. Ова му овозможува на тутунот да ги стекне одликите што обично се припишуваат на „мазноста“ на чадот. После тоа, тутунот се пакува во зависност од видот на употреба, што вклучува пушење, џвакање, шмркање итн. Повеќето цигари користат тутун сушен во специјални капацитети со контролирана циркулација на воздухот (сушари), што го прави чадот поблаг и полесен за вдишување. Употребата на сув тутун со низок коефициент на киселост што може да се вдишува е главната причина зошто пушењето предизвикува рак на белите дробови и други болести поврзани со вдишување чад.[4]

Тутунот најчесто се користи во облик за пушење, џвакање и шмркање. Тутунот долго време се користел како ентеоген во Америка, но по доаѓањето на Европејците во Северна Америка, набрзо станал важна трговска стока и дрога. Оваа популарност довела до развој на американска економија на Југот заснована на тутун, сè додека тој не му отстапил местото на памукот. По Американската граѓанска војна, промената на побарувачката и техниките на производство овозможиле создавање на цигари. Овој нов производ брзо довел до развој на тутунската индустрија.

Употребата на тутун е активност која денес ја практикуваат околу 1,1 милијарда луѓе и повеќе од една третина од возрасната популација.[6] Нивото на пушење е стабилизирано или опаѓа во развиените земји, но продолжува да расте во земјите во развој.[7]

Според Светската здравствена организација, тутунот е далеку најчеста причина за смрт која може да се спречи во светот. Во извештајот од 2008 година, СЗО процени дека тутунот предизвикува 5,4 милиони смртни случаи годишно.[8] Тутунот најчесто предизвикува болести кои влијаат на срцето, црниот дроб и белите дробови, а пушењето е главен фактор на ризик за срцеви напади, мозочни удари, хронична опструктивна белодробна болест (вклучувајќи хроничен бронхитис ) и рак (особено рак на белите дробови, рак на гркланот и рак на панкреасот). Исто така, поради силните зависни својства на тутунот, се развива толеранција и зависност.[9][10]

Историја уреди

 
Вилијам Харнет (), Мртва природа со три вида тутун, 1880 година, музеј Бруклин

Традиционална употреба уреди

 
Најраниот приказ на европски пушач, од расправата на Антонио Чуте, Тобако, 1595 година
 
Маж пуши тутун користејќи наргиле во Дарчула, Непал

Тутунот долго време е користен во Америка, а некои места за одгледување во Мексико датираат од 1400-1000 година пр.н.е.[11] Многу индијански племиња традиционално одгледувале и користеле тутун. Со векови, источните северноамерикански племиња имале обичаи да носат тутун во вреќи како широко прифатен трговски предмет, како и за пушење во социјални и церемонијални прилики, како што е потпишување мировен договор или трговски договор.[12][13] Кај некои населенија, тутунот се сметал за подарок од создателот, а церемонијалниот чад од тутун ги пренесувал мислите и молитвите на пушачот до создателот.[14]

Популаризација уреди

 
Илустрација од книгата Тутунот, неговата историја и асоцијација на Фредерик Вилијам Фермонт,1859
 
Растение и лист тутун од плантажата Дели во Суматра, 1905

По доаѓањето на Европејците во Америка, тутунот станува сè попопуларен како трговски предмет. Ернандес де Банколо, шпански хроничар на Карибите, бил првиот Европеец кој донел семе од тутун во Стариот Свет во 1559 година по наредба на шпанскиот крал Филип . Тоа семе било посеано на периферијата на Толедо, поконкретно во областа позната како „Los Cigarales“ именувана поради непрекинатите штети од штуреците (на шпански). Пред развојот на полесните видови тутун вирџинија и бели бурли соеви, чадот бил премногу лут за да се вдишува. Мали количества се пушеле во индивидуална употреба, користејќи луле како што се мидва или кисеру, или пушеле со помош на нови пронајдоци, цевки за вода како што се бонг или наргиле.

Наведените придобивки од тутунот донекаде придонеле за неговиот значителен успех. Астрономот Томас Хариот, кој го придружувал Ричард Гренвил на неговата експедиција од 1585 година. на островот Роаноук, објасни дека растението „ги отвора сите пори и премини на телото“, така што „телата на домородците се значително здрави и не знаат за многу тешки болести, од кои ние во Англија честопати сме погодени“.[15]

Пушењето, џвакањето и вдишувањето тутун станало исходиште на една од најважните индустрии во Европа и нејзините колонии до 1700 година.[16][17]

Тутунот била важна профитабилна култура во Куба и другите делови на Карибите уште од 18 век. Кубанските пури се познати низ целиот свет.[18]

Кон крајот на 19 век, цигарите станале популарни. Џејмс Бонсак креирал машина која го автоматизира производството на цигари. Ова зголемување на производството овозможило огромен раст во тутунската индустрија сè до откривањето на влијанието на тутунот врз здравјето кон крајот на 20 век.[19][20]

Современа историја уреди

По научните откритија од средината на 20 век, тутунот бил осуден како опасност по здравјето и на крајот бил идентификуван како директен предизвикувач на ракот, како и голем број други респираторни и циркулаторни заболувања. Во Соединетите Американски Држави, ова довело до Договорот за порамнување на тутунските дозволи, со кој бил решени тужбите во замена за комбинација од годишни плаќања на државата и доброволни ограничувања за рекламирање и пласирање на тутунските производи.

Во текот на 1970-тите, Браун и Вилијамсон со вкрстување на соеви на тутун го произвеле Y1. Овој вид на тутун содржел невообичаено висока количина на никотин, што речиси ја удвојувало неговата содржина од 3,2-3,5% на 6,5%. Во 1990-тите, ова ја поттикнало Управата за храна и лекови да го користи овој сој како доказ дека тутунската индустрија намерно манипулира со содржината на никотин во цигарите.

Во 2003 година, како одговор на зголемувањето на користењето на тутун во земјите во развој, Светската здравствена организација[21] успешно добила поддршка од 168 земји за потпишување на Рамковната конвенција за контрола на тутунот. Конвенцијата е осмислена да поттикне ефективно законодавство и нејзино спроведување во сите земји за да се намалат штетните ефекти од тутунот. Ова довело до развој на производи за откажување од пушење.

Наводи уреди

  1. ↑ „тутун“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
  2. ↑ „тутун“ — Официјален дигитален речник на македонскиот јазик
  3. ↑ „tobacco :: Major Uses - Kids Encyclopedia | Children's Homework Help | Kids Online Dictionary | Britannica“. Student.britannica.com. Архивирано од изворникот на 15. 4. 2009. Посетено на 3. 10. 2013.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |archive-date= (help)
  4. ↑ 4,0 4,1 Robert N. Proctor The history of the discovery of the cigarette-lung cancer link: evidentiary traditions, corporate denial, global toll, Tobacco Control, Tobacco Control 2012;21:87e91. :10.1136/tobaccocontrol-2011-050338
  5. ↑ USA (25. 3. 2013.). „Human monoamine oxidase is inhibi... [Biochem Biophys Res Commun. 2005] - PubMed - NCBI“. Ncbi.nlm.nih.gov. Посетено на 3. 10. 2013.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |date= (help)
  6. ↑ Saner L. Gilman and Zhou Xun, "Introduction" in Smoke. pp. 26.
  7. ↑ „Who Fact Sheet: Tobacco“. Who.int. 26. 7. 2013. Посетено на 3. 10. 2013.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |date= (help)
  8. ↑ „WHO Report on the global tobacco epidemic, 2008 (foreword and summary)“ (PDF). World Health Organization. 2008: 8. Tobacco is the single most preventable cause of death in the world today. Наводот journal бара |journal= (help)
  9. ↑ „Tobacco Facts - Why is Tobacco So Addictive?“. Tobaccofacts.org. Архивирано од изворникот на 14. 3. 2007. Посетено на 18. 9. 2008.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |archive-date= (help)
  10. ↑ „Philip Morris Information Sheet“. Stanford.edu. Архивирано од изворникот на 5. 4. 2008. Посетено на 18. 9. 2008.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |archive-date= (help)
  11. ↑ Goodman 2005
  12. ↑ e.g. Heckewelder, History, Manners and Customs of the Indian Nations who Once Inhabited Pennsylvania, p. 149 ff.
  13. ↑ "They smoke with excessive eagerness ... men, women, girls and boys, all find their keenest pleasure in this way." - Dièreville describing the Mi'kmaq, circa 1699 in Port Royal.
  14. ↑ Jack Jacob Gottsegen (1940). Tobacco: A Study of Its Consumption in the United States. стр. 107.
  15. ↑ Harriot, Thomas, A Brief and True Report of the New Found Land of Virginia, 1590, http://www.gutenberg.org/files/4247/4247-h/4247-h.htm
  16. ↑ Eric Burns, The Smoke of the Gods: A Social History of Tobacco (2006), A popular history focused on the US.
  17. ↑ Jordan Goodman, Tobacco in History: The Cultures of Dependence (1993), A scholarly history worldwide.
  18. ↑ Charlotte Cosner, The Golden Leaf: How Tobacco Shaped Cuba and the Atlantic World (Vanderbilt University Press; 2015)
  19. ↑ Richard Kluger, Ashes to Ashes: America's Hundred-Year Cigarette War (1996)
  20. ↑ Allan Brandt, The Cigarette Century: The Rise, Fall, and Deadly Persistence of the Product That Defined America (2007)
  21. ↑ „WHO | WHO Framework Convention on Tobacco Control (WHO FCTC)“. Who.int. Посетено на 18. 9. 2008.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)

Литература уреди

  • Goodman, Jordan (2005). Tobacco in History and Culture: An Encyclopedia. Detroit: Thomson Gale.CS1-одржување: ref=harv (link)
  • „WHO REPORT on the global TOBACCO epidemic“ (PDF). World Health Organization. 2008. Посетено на 1. 1. 2008.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  • „The Global Burden of Disease 2004 Update“ (PDF). World Health Organization. 2008. Посетено на 1. 1. 2008.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  • Guindon, G. Emmanuel; Boisclair, David (2003). „Past, current and future trends in tobacco use“ (PDF). Washington DC: The International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank. Архивирано од изворникот (PDF) на 18. 03. 2009. Посетено на 2. 1. 2008.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |archivedate= (help)
  • The World Health Organization; the Institute for Global Tobacco Control, Johns Hopkins School of Public Health (2001). „Women and the Tobacco Epidemic: Challenges for the 21st Century“ (PDF). World Health Organization. Посетено на 2. 1. 2009.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  • „Surgeon General's Report — Women and Smoking“. Centers for Disease Control and Prevention. 2001. Посетено на 3. 1. 2009.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  • Peto, Richard; Lopez, Alan D.; Boreham, Jillian; Thun, Michael (2006). „Mortality from Smoking in Developed Countries 1950-2000: indirect estimates from national vital statistics“ (PDF). New York, NY: Oxford University Press. Архивирано од изворникот (PDF) на 24. 2. 2005. Посетено на 3. 1. 2009.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |archivedate= (help)
  • Gilman, Sander L.; Zhou, Xun (2004). Smoke: A Global History of Smoking. Reaktion Books. ISBN 978-1-86189-200-3. Посетено на 1. 1. 2009.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)CS1-одржување: ref=harv (link)
  • „Cancer Facts & Figures 2015“. American Cancer Society. Архивирано од изворникот на 2017-01-17. Посетено на 23. 2. 2015. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  • Lichtenstein, Paul; Holm, Niels V.; Verkasalo, Pia K.; Iliadou, Anastasia; Kaprio, Jaakko; Koskenvuo, Markku; Pukkala, Eero; Skytthe, Axel; Hemminki, Kari (2000). Environmental and Heritable Factors in the Causation of Cancer — Analyses of Cohorts of Twins from Sweden, Denmark, and Finland. 343. New England Journal of Medicine. Посетено на 21. 1. 2009.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)CS1-одржување: ref=harv (link)
  • Montesano, R.; Hall, J. (2001). „Environmental causes of human cancers“. European Journal of Cancer. Посетено на 21. 1. 2009.. Наводот journal бара |journal= (help); Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  • Ash, Janet E.; O, Maryadele J.'Neil; Smith, Ann; Kinneary, Joanne F. (1997) [1996]. The Merck Index (12. изд.). Merk and Co. ISBN 978-0-412-75940-6.CS1-одржување: ref=harv (link)
  • Benedict, Carol. Golden-Silk Smoke: A History of Tobacco in China, 1550-2010 (2011)
  • Brandt, Allan. The Cigarette Century: The Rise, Fall, and Deadly Persistence of the Product That Defined America (2007)
  • Breen, T. H (1985). Tobacco Culture. Princeton University Press. стр. 46–55. ISBN 978-0-691-00596-6.CS1-одржување: ref=harv (link). Source on tobacco culture in 18th-century Virginia pp.
  • Burns, Eric. The Smoke of the Gods: A Social History of Tobacco. Предлошка:Page1.
  • Collins, W.K. and S.N. Hawks. "Principles of Flue-Cured Tobacco Production" 1st Edition, 1993
  • Cosner, Charlotte. The Golden Leaf: How Tobacco Shaped Cuba and the Atlantic World (Vanderbilt University Press;) 2015
  • Fuller, R. Reese (Spring 2003). Perique, the Native Crop. Louisiana Life.
  • Gately, Iain (2003). Tobacco: A Cultural History of How an Exotic Plant Seduced Civilization. Grove Press. ISBN 978-0-8021-3960-3.CS1-одржување: ref=harv (link).
  • Goodman, Jordan. Tobacco in History:The Cultures of Dependence (1993), A scholarly history worldwide.
  • Graves, John. "Tobacco that is not Smoked" in From a Limestone Ledge (the sections on snuff and chewing tobacco). Тутун (производ)
  • Grehan, James. Smoking and "Early Modern" Sociability: The Great Tobacco Debate in the Ottoman Middle East (Seventeenth to Eighteenth Centuries). The American Historical Review, Vol. III, Issue 5. 2006. 22 March 2008 online
  • Hahn, Barbara. Making Tobacco Bright: Creating an American Commodity, 1617-1937 (Johns Hopkins University Press; 2011) 248 pages; examines how marketing, technology, and demand figured in the rise of Bright Flue-Cured Tobacco, a variety first grown in the inland Piedmont region of the Virginia-North Carolina border.
  • Killebrew, J. B. and Myrick, Herbert (1909). Tobacco Leaf: Its Culture and Cure, Marketing and Manufacture. Orange Judd Company. Source for flea beetle typology (p. 243)
  • Kluger, Richard. Ashes to Ashes: America's Hundred-Year Cigarette War (1996), Pulitzer Prize
  • Murphey, Rhoads (2007). Studies on Ottoman Society and Culture: 16th-18th Centuries. Burlington, VT: Ashgate Variorum. ISBN 978-0-7546-5931-0.CS1-одржување: ref=harv (link)
  • Neuburger, Mary (2012). Balkan Smoke: tobacco and the making of modern Bulgaria. Cornell University Press. ISBN 9780801450846.CS1-одржување: ref=harv (link)
  • Poche, L. Aristee (2002). Perique tobacco: Mystery and history.
  • Price, Jacob M. "The rise of Glasgow in the Chesapeake tobacco trade, 1707-1775." William and Mary Quarterly (1954) pp: 179-199. in JSTOR
  • Tilley, Nannie May The Bright Tobacco Industry 1860–1929. Тутун (производ).
  • Schoolcraft, Henry R. Historical and Statistical Information respecting the Indian Tribes of the United States (Philadelphia, 1851–57)
  • Shechter, Relli (2006). Smoking, Culture and Economy in the Middle East: The Egyptian Tobacco Market 1850–2000. New York: I.B. Tauris & Co. Ltd. ISBN 978-1-84511-137-3.
  • Charlton, A. (2004). „Medicinal uses of tobacco in history“. J R Soc Med. 97: 292–6. doi:10.1258/jrsm.97.6.292. PMC 1079499. PMID 15173337.

Надворешни врски уреди

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Тутун_(производ)&oldid=5120268“