Строг природен резерват Ртањ
Планината Ртањ се наоѓа во источна Србија, во југозападниот дел на карпатско-балканскиот планински систем.
Потекло на планината Ртањ уреди
Јадрото на планината е изградено од креации од девонско време, изменети од магматска активност. Преку нив, во водено - морската средина се формирале карбонатни седименти од мезозоикот, кои денес најмногу ја градат планината. На почетокот на најмладата геолошка ера на кенозоикот, Ртањ се издигнал и трајно станал во копнена фаза. Потоа започнале процесите на распаѓање и ерозија на карпите кои го обликувале Ртањ, чии производи за време на неогенот биле депонирани во слатководните басени (моравски и сокобањски) кои ја опкружувале планината.
Во целата област доминира конусниот врв Шиљак, од кога планинските падини се спуштаат под различни агли. Посебно интересни се карстните земјишни облици со многубројни длабоки јами и различни форми на ексхумиран поткожен карст.
Биоразновидност уреди
Биоразновидноста на планината е релативно добро зачуван, со низок антропоген притисок, што се однесува пред се на експлоатација на шумите и собирање лековити растенија. Според националното законодавство, областа има статус на природен резерват (1958) и е објект на геонаследство на Србија. Се наоѓа на списокот на потенцијално важни ботанички области на Србија.[1]
Флора уреди
Утврдено е присуство на 25 ендемични растенија во флората на планината Ртањ. Тие заедно сочинуваат 3,88% од флората на Ртањ. Падините свртени кон север се претежно пошумени. Мешаната заедница на ела и бука се издвојуваат по својата убавина и старост, која допира до самиот Шиљак. Падините свртени кон југ се обраснати со заедници од карпи, пасишта и грмушки. Овие заедници се флористички многу богати и разновидни. Значајна е појавата на реликтни степски бадеми и неколку видови орхидеи.[2]
Симболот на Ртањ е познатиот чај Ртањ кој традиционално се собира на оваа планина, а нането Ртањ е локален ендем на Ртањ кој е заштитен со закон поради неговата исклучително ограничена дистрибуција.
Фауна уреди
Цицачи уреди
Во фауната на цицачите на планината Ртањ се издвојува фауната на лилјаците со регистрирани 20 видови, што е 2/3 од вкупниот број регистрирани видови лилјаци во Србија. Постојат 3 типа на лилјаци: голем, мал и јужен потковичар, кои се на црвената листа на глобално загрозени видови. Друг, денес многу редок вид, слепо куче има живеалиште на јужната експозиција на планината Ртањ. Покрај слепото куче, забележани се и дупки направени од степски волк.
Според литературата, планинскиот мрмор се наоѓа во подножјето на планината од северната страна во непосредна близина на црквата Лозица. Она што е посебно за овој вид е што ова е неговиот најнизок регистриран локалитет во Србија. Кусоногиот гуштер има статус на строго заштитен вид во Србија. Нов локалитет на овој редок вид е формиран на јужните падини веднаш под гребенот Кусак.
Риба уреди
Малиот број на водотеци во подножјето на планината Ртањ е значаен поради присуството на домородни видови риби:
- кафеава пастрмка,
- мрена,
- кркушка,
Популацијата на риби во Врмџањското Езеро се многу важни и од аспект на еволутивните промени.
Птици уреди
Ртањ, како типично планинско живеалиште, се одликува со голема разновидност на птици. Досега се евидентирани 89 видови, што не е нивна конечна бројка, речиси половина од евидентираните видови се заштитени со Уредбата за заштита на природните реткости. Највисоките делови на Ртње се одликуваат со птици од високи планински карпи, карпи и карпи, како што се:
- Белка,
- Планински трепалка,
- Црна црвенрепка,
- Еребица камењарка,
- Сур орел,
- Сив сокол,
- Кос Камењар,
- Чучулига,
Во нешто пониските делови има високопланински пасишта со ретко бушава вегетација. Птиците што живеат овде се:
- Полско врапче,
- лозна стрнарка,
- Препелица,
- Полска Еребица.
- Намалувањето на надморската височина ја зголемува зачестеноста на грмушката вегетација, така што се појавуваат следниве видови:
- Жолтоглава стрнарка,
- Голема стрнарка,
- Обичен ќос,
На дното на планината од јужната страна има термофилни карпи со грмушки и со видови како што се:
- Пупавец,
- Ќос,
- Голема сеница,
- Сеница сливарка,
Северната страна на планината е покриена со шума. Во повисоките делови, над 1000 m надморска височина има мешана шума од ела и бука и ги содржи следните карактеристични видови:
- Црн клукајдрвец,
- Беловратна муварка,
- Имеличар,
- Елова сипка,
- Во пониските делови има чисти букови шуми со карактеристична птичја фауна:
- Голема сеница,
- Сина сеница,
- Сипка,
- Јастреб глувчар,
- Шумски був,
- Гулаб гривнаш,
- Голем клукајдрвец,
Земјоделските области во подножјето на планината се одликуваат со птици од културните полиња во ридовите. Следниве типови се карактеристични овде:
- Грлица,
- Чучурлиги,
- Обичен кос,
- Сива врана,
- Сврака,
- Врапче
Литература уреди
- Заштитени природни добра на Србија (второ издание). Министерство за животна средина, рударство и просторно планирање. Завод за заштита на природата на Србија. 2011 година
