Википедија

Старчишта

село во Драмско, Егејска Македонија

Старчишта (грчки: Περιθώρι, Перитори; до 1927 г. Στάρτιστα, Старциста[2]) — село во Драмско, Егејска Македонија, денес во општината Неврокоп на Драмскиот округ, Грција. Сè до 1920-тите било населено со Македонци христијани и Македонци-муслимани. Второспоменатите во изворите погрешно се водат како „Турци“.[3]

Старчишта
Περιθώρι
Лиското Поле со старчишта на дното
Лиското Поле со старчишта на дното
Старчишта is located in Грција
Старчишта
Старчишта
Местоположба во областа
Старчишта во рамките на Неврокоп (Егејска Македонија)
Старчишта
Местоположба на Старчишта во Неврокоп и областа Источна Македонија и Тракија
Координати: 41°18.45′N 23°46.51′E / 41.30750° СГШ; 23.77517° ИГД / 41.30750; 23.77517
ЗемјаГрција
ОбластИсточна Македонија и Тракија
ОкругДрамски
ОпштинаНеврокоп
Надм. вис.&10000000000000600000000600 м
Население (2021)[1]
 • Вкупно569
Час. појасEET (UTC+2)
 • Лете (ЛСВ)EEST (UTC+3)

Географија уреди

Селото е разположено в Лиската Котлина в подножието на Црна Гора в историско-географската област Мрвачко. Се наоѓа на 12 км југозападно од Зрново. Изградено е на рид наречен Кукуљ.[4]

Историја уреди

Во Отоманското Царство уреди

За време на Преродбата Старчишта било едно од големите, будни и стопански развиени села на Неврокопската каза со македонско население и мало влашко малцинство. До средината на XIX век било расцутна рударска населба. Малата селска река е богата со магнетитен песок и по нејзиното течение има многу задми (руди), па затоа се нарекува и Задменска Река. Во селото имало две печки и еден самоков кои работеле до крајот на XIX век.[4] Црквата „Св. Никола“ е изградена во 1835 г.,[5] а „Живоносен Извор“ е од 1876 г.[6]

Во 1848 г. рускиот славист Виктор Григорович („Очерк путешествия по Европейской Турции“) напишал за Старчишта:

„ Старчишта на рекичката Црвенина (жителите се Македонци и Турци).[7][8] “

Во 1855–1856 г. во селото е отворено училиште на грчки. Просветата доживеала голем расцут од 1867 до 1870 г. за време на учителот Никола Падарев, кога е воведен мајчиниот јазик во училиштето и црквата. Наставата се одвивала по заемоучителниот метод.[9] Во 1873–1874 г. учител во селото бил Димитар Мавродиев.[10] Во Старчишта се создале две страни — главна македонска и малобројна влашка, поддржана од власта. Судирот меѓу двата табора особено се засилил по 1876 г. кога доаѓа до тепачка во црквата и приведување на водачите на македонската страна. Спорот завршил во полза на Македонците, а серскиот силогос одбил парична помош за изградба на посебна црква и училиште за Власите.[11]

Во „Етнографија на вилаетите Адријанопол, Монастир и Салоника“ се вели дека во 1873 г. Старчишта (Startchischta) било село со 325 домаќинства на 880 Македонци христијани 180 муслимани.[12][13]

Во 1889 г. Стефан Верковиќ („Топографическо-этнографическій очеркъ Македоніи“) го обележал Старчишта како село со 259 македонски и 75 „турски“ куќи.[12][14]

В 1891 година Георги Стрезов пише за селото:

„ Старчишта, големо мешано село во пазувите на Црна Гора, на Ј од Неврокоп 8 часа. До него минува суводолицата Црвеничка; куќите се изградени на ридот Кукул. На И се простира истоименото поле. Земјата тука е најплодна од цело Неврокопско; освен житните растенија, се сеат тутун и лен; на многу места по полето блата покриени со ели. По полето почнуваќи од Зрново до Долно Броди се забележуваат 6 вештачки тумби (tumulus) какви што има по други места на Балканскиот Полуостров. Училишта има 3: бугарско со 80 ученици; гркоманско со 30 ученици (силогосот го поддржува) и турско. Бугарска црква и гркоманска.[15] “

Во 1891 г. Васил К’нчов минал низ Старчишта и напишал:

„ Селото Старчиштаа ми направи најдобар впечаток при самото влегување во него. Од исток и од запад на селото се издигат два високи врва — краеви на два срта што се спуштаат од Црна Гора. Меѓу нив густо се набиени селските куќи. На север од селото се протега весела долина низ која се спушта Старчишка Река од врвовите на планината, а на југ се широко се простира зеленото рамно дно на котлината...

Во Старчишта има 300 куќи Македонци,[12] 8 куќи Власи и 100 куќи Турци [всушност Македонци-муслимани]. Власите и 11 македонски куќи уште го признаваат грчкиот владика, а останатите се под врховенството на Егзархијата. И тука селаните долги години воделе борба за своја црква и бугарско училиште.[12][16]

“

Според К’нчов („Македонија. Етнографија и статистика“) во 1900 г. селото имало вкупно 2.265 жители, од кои 1.700 Македонци-христијани, 520 „Турци“ и 45 Власи.[12][17]

Во селото работеле и грчката и бугарската пропаганда. По податоци на егзархискиот секретар Димитар Мишев („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 г. во Старчишта имало 2.320 Македонци егзархисти, 96 Македонци патријаршисти, 84 Власи и 18 Роми. В селото функционира основно бугарско училиште со 2 учители и 86 ученици, како и грчко основно училиште со 1 учител и 8 ученици.[12][18]

По 1904 г. во грчкото училиште предавале учителката В. Пасхали и учителите Г. Зјогас, Георгиос Тријандафилидис, Л. Јоанидис и ќерка му Јоаниду.[19]

Поголемата селска црква „Св. Никола“ e изградена во 1835 г. и им припаѓала на егзархистите. Подоцна била живописана со епизоди од бугарската историја и проповед на македонските светители Кирил и Методиј.[4][16]

Во извештај до владиката Иларион Неврокопски од 1909 г. Старчишта е опишано вака:

„ С. Старчишта... се наоѓа во подножјето на Црна Гора. Низ селото минува мала рекичка, која летно време речиси пресушува. Има убаво плодно поле прочуено со бујни и добри растенија. Низ полето минува р. Црвеница, која се разлева во полето и прави многу пакости. Оваа река минува низ пештерата и излегува точно до с. Кубалница, Драмско. Тука таа го носи името Панега.

Старчишта има 274 македонски куќи[12] со 1280–1300 души население, 200 турски куќи со 500 души и 15 влашки куќи кои се грчат.

Селаните се занимаваат со земјоделство и сточарство. Земјоделците обработуваат и житни растенија. Повеќето земјоделци се Власи. Повеќето земјишта се во сопственост на турското население, меѓу кои се и главните богаташи.

Црквата „Св. Никола“ е голема и убава зграда. Се наоѓа на сретселото, во македонскиот дел. Училиштето е убаво здраво здание, но сега му треба ремонт и поправка.[20]

“

Во Грција уреди

За време на Првата балканска војна селото е окупирано од бугарска војска, а по Втората балканска војна во 1913 г. е припоено кон Грција согласно Букурешкиот договор. Таа година населението се намалило на 1.951 жители поради бегството при налетот на грчката војска. Во 1920 г. нивниот број се намалил на 1.539.[3] Голем број на семејства се преселиле во Бугарија.[3] За време на бугарската окупација на селото во Првата светска војна во селото служел попот од пиринското село Тешово преку границата.[21]

Во 1919 и 1925 г. повторно дошло до преселба во Бугарија — во Неврокоп и околината, во Пештера, Пловдив и др.[4] По 1934 г. официјално во Бугарија се иселиле 542 лица.[3] На нивно место се доведени неколку десетици грчки колонисти од Мала Азија.[4] Во 1927 г. селото е преименувано во Перитори.[3] Во 1928 г. Старчишта било мешано мештанско-дојденско село со вкупно 1.377 жители, од кои 811 лица (213 семејства) биле грчки дојденци, а останатите мештани.[22] Во 1940 г. селото имало 2.579 жители, но 500 од нив биле војници од пограничниот гарнизон. Во 1945–1946 г. уште жители на селото се иселиле во Бугарија.[3]

Во февруари 1945 г. селото е нападнато од четата на Теодос Бурџис, која убил 7 лица, а много од жителите избегале во Бугарија.[23]

По 1960-тите почнало иселување во големите градови. Населението одгледува тутун, жито и други земјоделски култури, а се занимава и со сточарство.[3]

Во 1986 г. Старчишкиот конак е прогласен за споменик на културата.[24]

Месности во Старчишта преименувани со службен указ на 13 јануари 1969 г.
Име Грчки Ново име Грчки Опис
Бутун[25] Μπουτούνι Лаготопос Λαγότοπος[26] врв на Црна Гора на З од Старчишта[25]
Бутун[25] Μπουντούνι Лагорема Λαγόρρεμα[26] река на С од Старчишта[27]
Кури Тепе[25] Κουρί Τεπέ Ксиролофос Ξηρόλοφος[26] врв на Црна Гора на ЈЗ од Старчишта (905,2 м)[25]

Население уреди

Еве преглед на населението во сите пописни години, од 1940 г. до денес:

Година 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 2011 2021
Население 2.579а 1.290 1.431 1.163 982 943 833 898 569
Извор за 1940-1991 г.: Т. Симовски, Населените места во Егејска Македонија

а Вбројани се 500 војници од пограничниот гарнизон во селото.

Културни и природни знаменитости уреди

Личности уреди

  • Анастас војвода — ајдутин и револуционер[28]
  • Атанас Гуштанов (о. 1850 – ?) — просветен деец
  • Атанас Попв’лчев (1890 – 1922) — револуционер, деец на ВМРО
  • поп Атанас Хрисимов (о. 1820 – 1889) — црковен деец
  • Георги Месов (Бир Бучука, 1880 – по 1943),[29] — револуционер, деец на ВМОРО[30]
  • Димитар Запрев (? – 1909) — револуционер
  • Димитар и Георги Варадинови (Варадеви), дејци на ВМОРО, учесници во Илинденското востание со четата на Атанас Тешовалијата и во воспоставувањето на Егзархијата во Драмско и Неврокопско. Учествувал во Балканските војни и во Првата светска војна со V Пешадиски македонски полк, по доаѓањето на комунистичкиот режим во Бугарија се иселил со синот во Торонто, каде починал на возраст од 103 години[31]
  • Димитар Георгиев (Δημήτριος Γεωργιάδης, Димитриос Георгијадис) — гркомански андартски деец, училиштен настојник, добивал пари од грчкиот конзулат за неговата дејност[32]
  • Димитар (Митруш) Славков — револуционер, деец на ВМОРО, починал пред 1918 г.[30]
  • Зјогас (Ζιώγας) — гркомански андартски деец, училиштен настојник, добивал пари од грчкиот конзулат[33]
  • Иван Гаваљугов — општественик
  • Иван Герчев — револуционер, деец на ВМОРО, жив во 1918 г.[30]
  • Иван Келпеков (? – 1945) — револуционер
  • Иван Аврионов (Ιωάννης Αβριωνίδης η Αβριώνης, Јоанис Аврионидис или Аврионис, 1887 – ?) — гркомански андартски деец, четник и врска со Серскиот конзулат, убиен во борба со Македонци[32]
  • Илија Дедостефанин — револуцонер, деец на ВМРО[34]
  • Илија Иванов (Ηλίας Ιωάννου, Илијас Јоану) — гркомански андартски деец, училиштен настојник, добивал пари од грчкиот конзулат[35]
  • Коста Хрисимов – Смилец — револуционер
  • Никола Атанасов Грманлиев (1912 – 1944) — партизан во Бугарија, јатак[36]
  • Никола Наков (Νικόλαος Νάκου, Николаос Наку) — гркомански андартски деец и училиштен настојник, добивал пари од грчкиот конзулат[35]
  • Стојан Бумков — револуционер, деец на ВМРО[34]
  • Стојан Карастоилов (Стојан војвода) (1848 – 1878) — револуционер
  • Стојан Филипов (1877 – 1944) — револуционер
  • Тодор Паскалев (1870 – ?) — револуционер
  • Тодор Илиев Киркаков (1914 – 1944) — партизан во Бугарија, јатак[36]
  • Тодор Старчишки (Тодор војвода) — ајдутин и револуционер

Наводи уреди

  1. ↑ „Попис на населението од 2021 г. Трајно население“. Државен завод за статистика на Грција.
  2. ↑ . Πανδέκτης: Name Changes of Settlements in Greece http://pandektis.ekt.gr/pandektis/handle/10442/170903. Посетено на 12 април 2021. Занемарен непознатиот параметар |заглавие= (help); Отсутно или празно |title= (help)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Симовски, Тодор Христов (1998). Населените места во Егеjска Македониjа (PDF). I дел. Скопjе: Здружение на децата-бегалци од Егејскиот дел на Македонија, Печатница „Гоце Делчев“. стр. 193–194. ISBN 9989-9819-5-7.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Иванов, Йордан Н (1982). Местните имена между долна Струма и долна Места : принос към проучването на българската топонимия в Беломорието. София: Издателство на Българската академия на науките. стр. 15.
  5. ↑ „Άγιος Νικόλαος Περιθωρίου“. Corect. Архивирано од изворникот на 18 октомври 2014. Посетено на 17 октомври 2014.
  6. ↑ „Ζωοδόχος Πηγή Περιθωρίου“. Corect. Архивирано од изворникот на 18 октомври 2014. Посетено на 17 октомври 2014.
  7. ↑ Нарекувајќи ги „Бугари“ под влијание на бугарската пропаганда.
  8. ↑ Очеркъ путешествія по Европейской Турціи (съ картою окресностей охридскаго и преспанскаго озеръ) Виктора Григоровича (PDF) (Изданіе второе. изд.). Москва: Типографія М. Н. Лаврова и Ко. 1877. стр. 123.
  9. ↑ Автобиография на Спас Прокопов. "Просветното дело в Неврокоп /Гоце Делчев/ и Неврокопско през Възраждането". София, 1979, стр.195
  10. ↑ Енциклопедия „Пирински край“, том I. Благоевград: Редакция „Енциклопедия“. 1995. стр. 524. ISBN 954-90006-1-3.
  11. ↑ Автобиография на Спас Прокопов. Просветното дело в Неврокоп /Гоце Делчев/ и Неврокопско през Възраждането. София, 1979, стр.195
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 Како што е општопознато, Македонците во бугарските извори се присвојуваат и водат како Бугари, и покрај признанието дека самите се изјаснувале како Македонци.
  13. ↑ Македония и Одринско : Статистика на населението от 1873 г. София: Македонски научен институт – София, Македонска библиотека № 33. 1995. стр. 126–127. ISBN 954-8187-21-3. no-break space character во |pages= во положба 4 (help)
  14. ↑ Верковичъ, Стефанъ (1889). Топографическо-этнографическій очеркъ Македоніи (PDF). С. Петербургъ: Военная Типографія (въ зданіи Главнаго Штаба). стр. 234–235. no-break space character во |pages= во положба 4 (help)
  15. ↑ Стрезов, Георги (1891). „Два санджака отъ Источна Македония“ (PDF). Периодическо списание на Българското книжовно дружество въ Средѣцъ. Средѣцъ: Държавна печатница. Година Осма (XXXVII–XXXVIII): 8.
  16. ↑ 16,0 16,1 Кѫнчовъ, Василъ (1900). Македония. Етнография и статистика. София: Българското книжовно дружество. стр. 192–193. ISBN 954430424X. no-break space character во |pages= во положба 4 (help)
  17. ↑ Кѫнчовъ, Василъ (1900). Македония. Етнография и статистика. София: Българското книжовно дружество. стр. 194. ISBN 954430424X.
  18. ↑ Brancoff, D. M (1905). La Macédoine et sa Population Chrétienne : Avec deux cartes etnographiques (PDF). Paris: Librarie Plon, Plon-Nourrit et Cie, Imprimeurs-Éditeurs. стр. 112–113. no-break space character во |pages= во положба 4 (help)
  19. ↑ Παπάζογλου, Χρ. „Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗ ΔΡΑΜΑ KAΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ από το 1800 και μετά“. Yauna Takabara. Посетено на 23 ноември 2014.
  20. ↑ Рапорт за положението и въвеждането на учебното дело през първото полугодие на 1908 – 1909 г. в Неврокопска каза – В: Извори за българската етнография, том 3: Етнография на Македония. Материали из архивното наследство. София: Македонски научен институт, Етнографски институт с музей, Академично издателство „Проф. Марин Дринов“. 1998. стр. 82. no-break space character во |title= во положба 84 (help)
  21. ↑ Цокова, Полина (2009). „Дейността на Неврокопската митрополия в периода на войните 1912 - 1919 година“. Исторически преглед. София: Институт по история при БАН. 65 (1–2): 96. no-break space character во |issue= во положба 2 (help)
  22. ↑ Κατάλογος των προσφυγικών συνοικισμών της Μακεδονίας σύμφωνα με τα στοιχεία της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) έτος 1928, Архивирано од изворникот на 30 јуни 2012, Посетено на 30 јуни 2012
  23. ↑ Даскалов, Георги. Българите в Егейска Македония-мит или реалност, София, 1996, стр. 277.
  24. ↑ „ΥΑ ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/1981/29285/21-7-1986 - ΦΕΚ 714/Β/23-10-1986“. Διαρκής κατάλογος κηρυγμένων αρχαιολογικών τόπων και μνημείων. Посетено на 30 мај 2020.[мртва врска]
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 25,4 По топографска карта М1:50 000, издание 1980-1985 „Генеральный штаб“
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 „Διατάγματα. Β. Διάταγμα ΥΠ' Αριθ. 12. Περὶ μετονομασίας συνοικισμὤν, κοινοτήτων καὶ θέσεων“ (PDF). Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος. Εν Αθήναις: Ἐκ τοῦ Εθνικού Τυπογραφείου. Τεύχος Πρώτον (Αριθμός Φύλλου 3): 20. 1969. Занемарен непознатиот параметар |month= (help)
  27. ↑ Dráma GSGS (Series); 4439. 1st ed. Lambert conical orthomorphic spheroid Bessel proj. Prime meridians: Greenwich and Athens. "Reproduced from M.D.R. London: War Office. 1944. Text "610/10395." In collections: Greece 1:100k Topographic Maps. Digital Archive McMaster University " ignored (help)
  28. ↑ Кирил патриарх Български. Българската екзархия в Одринско и Македония след Освободителната война 1877-1878. Том първи, книга първа, стр. 482.
  29. ↑ Николов, Борис Й (1999). ВМОРО : псевдоними и шифри 1893-1934. София: Издателство „Звезди“. стр. 16. ISBN 954-9514-17 Проверете ја вредноста |isbn=: length (help).
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 Македонцитѣ въ културно-политическия животъ на България: Анкета отъ Изпълнителния комитетъ на Македонскитѣ братства (PDF). София: Книгоиздателство Ал. Паскалевъ и С-ие, Държавна печатница. 1918. стр. 99.
  31. ↑ Младеновъ, Пандо. Въ и извънъ Македония (PDF). стр. 7. Архивирано од изворникот (PDF) на 2013-10-05. Посетено на 15 декември 2013.
  32. ↑ 32,0 32,1 Μιχαηλίδης, Ιάκωβος Δ., Κωνσταντίνος Σ. Παπανικολάου (2008). Αφανείς γηγενείς μακεδονομάχοι (1903-1913) (PDF). Θεσσαλονίκη: University Studio Press. стр. 26. ISBN 978-960-12-1724-6.
  33. ↑ Μιχαηλίδης, Ιάκωβος Δ., Κωνσταντίνος Σ. Παπανικολάου (2008). Αφανείς γηγενείς μακεδονομάχοι (1903-1913) (PDF). Θεσσαλονίκη: University Studio Press. стр. 26–27. ISBN 978-960-12-1724-6. no-break space character во |pages= во положба 3 (help)
  34. ↑ 34,0 34,1 Михайловъ, Иванъ (1967). Спомени, томъ III. Освободителна борба 1924 – 1934 г. (PDF). Louvain, Belgium: A. Rosseels Printing Co. стр. 941. no-break space character во |title= во положба 44 (help) </noinclude>
  35. ↑ 35,0 35,1 Μιχαηλίδης, Ιάκωβος Δ., Κωνσταντίνος Σ. Παπανικολάου (2008). Αφανείς γηγενείς μακεδονομάχοι (1903-1913) (PDF). Θεσσαλονίκη: University Studio Press. стр. 27. ISBN 978-960-12-1724-6.
  36. ↑ 36,0 36,1 Списък на убити партизани
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Старчишта&oldid=5201443“