Лајта
Лајта (германски: Leitha; унгарски: Lajta или Lajtha, порано Sár(-víz)) или Литава (чешки и словачки: Litava) — река во Австрија и Унгарија, десна притока на Дунав. Долга е 120,8 км (168,5 км ако се вброи изворишната река Шварца).[1] Сливот зафаќа површина од 2.138 км2.[2]
| Лајта Lajta | |
|---|---|
 Лајта кај Клајнволкерсдорф | |
| Местоположба | |
| Земји | Австрија, Унгарија |
| Физички особености | |
| Извор | |
| • место | Ланценкирхен, Виенска Котлина |
| • координати | 47°44′11″N 16°13′49″E / 47.73639° СГШ; 16.23028° ИГД |
| Устие | |
• место | Дунав кај Мошонмаѓаровар |
• координати | 47°52′8″N 17°17′17″E / 47.86889° СГШ; 17.28806° ИГД |
| Должина | 120,8 км [1] |
| Големина на сливот | 2.138 км2 |
| Особености на сливот | |
| Течение | Дунав→ Црно Море |
Потекло на името уреди
Реката за првпат е спомната во 833 г. како Литаха (Lithaha) во тапија издадена од Лудвиг Германски, син на каролиншкиот цар Лудвиг Побожниот и владетел на племенското војводство Баварија. Старогорногерманското име lît веројатно се однесува на панонскиот (илирски) поим за „кал“, одржан во старото унгарски име Sár (спор. mocsár, „мочуриште“).
Течение уреди
Лајта извира во Долна Австрија во спој од изворишните реки Шварца и Пите. Шварца ги одводнува масивите Шнеберг, Ракс и Снежните Алпи (Шнеалпе) во Северните Варовнички Алпи. Помеѓу Ебенфурт и Лајтапродерсдорф, и меѓу Брук на Лајта и Гатендорф,[3] реката ја исцртува границата меѓу покраините Долна Австрија и Градиште. Источно од Никелсдорф преоѓа во Унгарија, а потоа се влева во мосонскиот ракав на Дунав западно од Малиот Житен Остров (Сигеткез) кај Мошонмаѓаровар. Поголеми населени места по течението се Винер Нојштат, Брук и Мошонмаѓаровар.
Големо количество вода од составницата Шварца се пренасочува во Винернојштатскиот Канал и за снабдување на Виена со пивка вода. Од Лајта се двојат уште неколку канали кои некогаш ги напојувале предачниците, а денес напојуваат хидроелектрани. Најголемиот дел од водата помеѓу Зајберсдорф и Хоф на Лајтаберге е пренасочена за таа ел. Оттаму реката обично е пресушена, освен во периоди на необична полноводност. Низводно од Кацелсдорф речното корито исто така е речиси наполно суво.
Историска граница уреди
По унгарското освојување на Панонската Низина кон крајот на IX век, маѓарските коњаници се обиделе да се пробијат уште поназапад во соседните западнофранкиски земји, но биле поразени од кралот Отон I во Битката на Лешко Поле (955). Потоа војската на баварскиот војвода Хајнрих Кавгаџијата постепено ги побратиле териториите по Виенската Шума сè до Лајта. Во овие краишта околу 976 г. е основана Маркгрофовијата Австрија (Источна Марка) под водство на бабенберговски маркгроф Леополд I.
На почетокот на II милениум унгарскатата граница одела долж брегот на Лајта, а почнувајќи од 1156 г. ја образувала источната граница Војводството Австрија со тврдини во Винер Нојштат, Брук и Хајнбург. Последниот бабенбершки војвода Фридрих II загинал во Битката кај Лајта 1246 против унгарскиот крал Бела IV. Границата е потврдена во тапија издадена од кралот Сигизмунд во 1411 г. кога ќерка му Елизабета се омажила за хабсбуршкиот војвода Албрехт II. Имињата Цислајтанија, Транслајтанија и Лајтско Банство (Лајтабаншаг) се должат на реката. По Австроунгарската спогодба од 1867 г. со која е создадена Двојната Монархија, Транслајтанија (Transleithanien, „отаде Лајта“) бил разговорен израз во Виена за земјите преку Лајта (т.е. Кралството Унгарија), а со Цислајтанија (Cisleithanien, „одовде Лајта“) се нарекувале австриските земји.[4] Сепак, Лајта не ја образувала целата граница: на пример, Галиција и Буковина, кој биле во Цислајтанија, биле североисточно од Унгарија. Од своја страна, реката Морава ја образувала границата помеѓу цислајтанска Моравија и транслајтанските земји во денешна Словачка (Горна Унгарија).
Со распадот на Австроунгарија по Првата светска војна е потпишан Тријанонски договор (1920) во кој стои дека западната унгарска територија на прогласеното Лајтското Банство влегува во Република Австрија (како Градиште), а течението на реката станало внатрешна австриска граница.
Поврзано уреди
Наводи уреди
- ↑ 1,0 1,1 Niederösterreich Atlas (Lower Austria)
- ↑ „Flächenverzeichnis der Flussgebiete: Leitha-, Rabnitz- und Raabgebiet“ (PDF). Beiträge zur Hydrografie Österreichs Heft 63. декември 2014. стр. 39.
- ↑ Потврдено на современ атлас
- ↑ Википедија на германски
Надворешни врски уреди
Лајта на Ризницата ?
. Нова Колиерова енциклопедија. 1921. (англиски)
