Крис
Крис или керис во индонезиските јазици — индонезиска асиметрична кама, оружје и духовен објект, со карактеристична шема на сечилото постигната преку наизменични ламинации од железо и никелозно железо (памор). Од јаванско потекло, крисот е познат по своето препознатливо брановидно сечило, иако многумина имаат и прави сечила, и е едно од оружјата што вообичаено се користат во боречката вештина пенџак силиат, родена во Индонезија.
_3.jpg)
Крис може да се подели на три дела: сечило (била или вила), држач (хулу или дедер) и обвивка (варанга). Секој дел од крисот се смета за уметничко дело, често врежано со прецизни детали и изработено од разни материјали: железо, скапоцени или ретки видови дрво, злато или слонова коска. Естетската вредност на крис го опфаќа дапурот (формата и дизајнот на сечилото, со околу 60 варијанти), паморот (образецот на декорација од метална легура на сечилото, со околу 250 варијанти) и танггух (староста и потеклото на целина). Во зависност од квалитетот и историската вредност на крисот, може да достигне илјадници долари или повеќе.
И за оружје и за духовен предмет, крисот често се смета дека има суштина или присуство и дека поседува магични моќи, некои сечила поседуваат среќа, а други лоши. Крисите се користат како талисмани со магична моќ, оружје, осветени наследници (pusaka), помошна опрема за дворски војници, додатоци за свечена облека, индикатори за социјален статус, симболи на херојство или едноставно предмети за уметност. Легендарните кризи со натприродна моќ и извонредна способност се спомнати во народните приказни, како што се оние на Емпу Гандринг, Таминг Сари и Сетан Кобер.
Крис е промовиран од страна на индонезиската влада како културен симбол на Индонезија.: 266 Иако е вообичаено поврзан со Јаванците во индонезиското општество, другите етнички заедници се запознаени со оружјето како дел од нивната култура, како што се Балинците, Сунданците, Малајски, Мадурези, Бањар, Бугине и Макасар. Крис се произведува во многу региони на Индонезија со векови, но особено е поврзан со културата на Централна Јава, бидејќи е вградена во взаемно поврзана целина од ритуални рецепти и дела, церемонии, митско потекло и епска поезија.: 27. Во 2005 година, УНЕСКО му ја додели на крис титулата ремек-дело на усното и нематеријалното наследство на човештвото од Индонезија.[1]
Крис честопати бил скршен во битка и барал поправки. Годишното чистење, познато во јаванската традиција како џамасан, е потребно како дел од духовноста и митологијата околу оружјето, често оставајќи ги античките ножеви истрошени и тенки. Материјалите за поправка зависеле од локацијата и сосема е вообичаено да се најде оружје со фитинзи од неколку области. На пример, крисот може да има сечило од Јава, држач од Бали и обвивка од Мадура.
Опис уреди
Физички, крисот е форма на кама со сечило долга помеѓу 15 и 50 сантиметри, остра на двата рабови и врвот, поширока и асиметрична форма во близина на држачот, направена од комбинација на неколку видови метали.: 267 Естетика на Крис вредноста го опфаќа дапурот (формата и дизајнот на сечилото, со околу 150 варијанти), паморот (образецот на декорација од метална легура на сечилото, со околу 60 варијанти) и танггухот што се однесува на староста и потеклото на крис.
Памор уреди
Постојат околу 60 варијанти на памор кои се препознаваат денес во традиционалните крис сечила.
Рачка уреди
Рачката или држачот е уметнички предмет, често врежан во прецизни детали и изработен од разни материјали: скапоцени ретки видови дрво до злато или слонова коска. Тие често биле врежани за да личат на разни животни и хинду божества, иако тоа станало поретко со воведувањето на исламот. На Бали, рачките за крис се направени да личат на демони обложени со злато и украсени со полускапоцени и скапоцени камења, како што се рубините. Во Јава, рачките за крис се направени во различни типови, а најчестиот дизајн е апстрактниот стилизиран приказ на човечката форма.
Како и со држачот, и крисовата обвивка (варанга) е исто така предмет на уметност. Може да се направи од разни материјали, обично дрвена рамка за држење на сечилото што може да биде обложена со метали како месинг, железо, сребро или дури и злато, обично врежани во сулур цветни мотиви. Горниот дел од обвивката формираше широка заоблена рачка направена од дрво или понекогаш од слонова коска. Може да биде украсена со скапоцени или полускапоцени камења.
Во Јава, почесната титула емпу се однесува на оние железари кои поседуваат посебна вештина за фалсификување на крис. Според јаванските верувања, крис емпу треба да поседува знаење, технички вештини и исто така духовна моќ, бидејќи се верува дека крис има физичко и духовно присуство. Ова требало да ги разликува мајсторите од обичните пандаи-беси кои најчесто создаваат заеднички метални алатки или селски оружја како паранг или голок. Емпу се високо почитувани занаетчии со дополнително знаење во литературата, историјата и окултното.
Крис се носеле на посебни церемонии, при што сечилата за наследство се пренесувале низ последователни генерации. Може да ги носат и мажите и жените, иако оние за жени се помали. Околу оружјето се развила богата духовност и митологија. Крис се користат за прикажување, како талисмани со магиска моќ, оружје, осветено наследство, помошна опрема за дворските војници, како додаток за свечена облека, показател за социјалниот статус, симбол на херојството, итн.
Популарна култура уреди
- Крис е прикажан во расказот „Ракот што си играше со морето“ од „Само така приказни“ на Радјард Киплинг од 1902 година. [2]
- Во 2019 година, крис беше прикажан во 6-та сезона, епизода 7 од натпреварувачкото шоу на History Channel „Forged in Fire“, како последното оружје што треба да се создаде од три круга.[3]
- Во видео играта и истоимениот филм од 2019 година, DreadOut има проколнат крис.
- Во франшизата Мортал Комбат, ликот Ашра има крис како нејзино оружје.
Понатамошно читање уреди
- Дејвид ван Дурен, Крис: Земен пристап кон космички симбол . Wijk en Aalburg (Холандија): Pictures Publishers, 1998 година.
- Дејвид ван Дурен, Крисес: Критичка библиографија . Wijk en Aalburg (Холандија): Pictures Publishers, 2002 година.
- Гарднер, Џералд Б., Керис и други малезиски оружја орхидеи прес; Препечатено издание 2010 година Архивирано на {{{2}}}. </link>ISBN 978-974-8304-29-8 (Оригинално отпечатено 1936 Сингапур: Прогресивна издавачка компанија)
- WH Rassers, "On the Javanese Kris", во: Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde 99, 1940, pp. 377-403.
- Виктор А. Погадаев. „Ya Khochu Obruchit'sya s Krisom“ („Сакам да бидам свршен со Керис“). Во: Восточна колекција (Ориентална колекција). Москва, Руската државна библиотека. N 3 (30), 2007, 133-141.ISSN 1681-7559
Надворешни врски уреди
Наводи уреди
- ↑ „UNESCO - Indonesian Kris“. ich.unesco.org (англиски). Посетено на 2020-10-24.
- ↑ „"The Crab that Played with the Sea"“. Lit2Go ETC. Посетено на 3 June 2023.
- ↑ „Forged In Fire: The Javanese Kris“. History. Посетено на 2019-04-30.