Гозба (Платон)
„Гозба“ (ст.гр. Συμπόσιον) или „За љубовта“ е дијалог на Платон, напишан во период од 385-370 г.пр.н.е. Во дијалогот е опишан пријателски натпревар во свечени говори помеѓу гостите кои присуствуваат на гозбата во домот на младиот трагичар Агатон во Атина. Говорите се посветени на богот Ерос. На гозбата присуствуваат Сократ, Агатон, Глаукон, Аристодем, Аполодор, Фајдрос, Павзанија, Ериксимах, Аристофан, Алкибијад и други гости. Овој дијалог е еден од Платоновите најзначајни дела и високо се вреднува како во однос на неговата филозофска содржина, така и во однос на неговите литерарни квалитети.
Прва беседа: Фајдрос уреди
Првата беседа е таа на Фајдрос во која што се слави Ерос повикувајќи се на тврдењето дека тој е најстариот меѓу боговите. Фајдрос ја слави неговата моќ тој да влијае врз луѓето да станат подобри, односно го слави начинот на кој Ерос им дава љубов на луѓето. Ерос дава големи придобивки, инспирирајќи го љубовникот да поттикне восхит кај љубениот, на пример, покажувајќи храброст на бојното поле, бидејќи од ништо друго не се срами еден човек повеќе од тоа да го види својот сакан како прави неславно дело. Љубовниците понекогаш ги жртвуваат своите животи за своите сакани и како примери ги дава Ахил и Патрокло, Алкестида и Адмет. На крајот Фајдар заклучува: „Еве, јас вака говорам за Ерос, најстариот, најчеститиот и најгосподствениот меѓу боговите, величествен водител во здобивањето доблест и блаженство кај луѓето, и додека се живи, и кога ќе починат.“[1]
Втора беседа: Павзанија уреди
Во беседата на Павзанија се навестуваат ставовите изложени во беседата на Сократ, имено критиката на страстниот Ерос. Павзанија прави разлика меѓу две Афродити: Афродита Земска и Афродита Небесна, а соодветно на нив и за Ерос Земски и Ерос Небесен. Така, Афродита и Ерос Земски се богови кои што ги подражаваат физичките сласти и страсти, а пак небесните секогаш ја подражаваат љубовта кон душата. Предмет на љубовникот кој му служи на земскиот Ерос му се жените и момчињата, а на небесниот младите мажи. Павзанија го разгледува прашањето за додворувањето на љубовникот кон љубениот и смета дека вреди да му се удоволува на љубениот тогаш кога тој е достоен за тоа и доколку води кон морално издигнување.
Трета беседа: Ериксимах уреди
Третиот беседник е Ериксимах, иако редот му бил на Аристофан кој му го отстапил местото поради икање. Ериксимах е лекар и пријател на Фајдар. Прво, Ериксимах почнува со изложувањето дека љубовта влијае на сѐ во природата, вклучувајќи ги и растенијата и животните, а и во уметноста. Потоа, вели дека насекаде постојат добри и лоши нагони, па така надоврзувајќи се на ставот на Павзанија за двата Ероса, тврди дека кај човекот се јавуваат две форми на љубов – здрава и нездрава. Според него, Ерос претставува голем лекар. Ова двојство тој го пренесува и во други сфери, освен во сферата на медицината, како на пример во музиката, како симбол за атрактивните и репулзивните сили во природата.
Четврта беседа: Аристофан уреди
Некои сметаат дека беседата на Аристофан која следува е едно од најбрилијантните книжевни достигнувања на Платон. Аристофан во беседата раскажува што чул од старите каква била човековата природа. Вели дека постоеле три вида луѓе: мажи, жени и андрогини, имено истoвремено и машко и женско. Андрогините биле тркалезни, имале глава со две лица свртени на спротивната страна, четири раци и четри нозе. Поради тоа што биле силни и моќни, Ѕевс ги расекол на половини. После ова се појавил Ерос. Секоја половина тежнеела да се соедини со другата за повторно да бидат цело.
„Така, откако им била преполовена природната градба, секоја половина копнеела да се спои со својата друга половина, па, протегајќи раце и гушкајќи се една со друга, копнееле да сраснат: поради ова умирале од глад и од бездејствие, зашто не сакале ништо друго да прават засебно од својата сопствена заедница. И, кога ќе умрела една од половините, а другата останувала во живот, живата барала друга слична половина и ѝ се припивала: ако била машко, се спојувала со машка половина; така пропаѓале овие суштества. Тогаш се смилостивил Ѕевс и изнашол друг изум: им ги преместил полните делови напред, зашто пред ова овие делови им биле однадвор, така што не се оплодувале и не зачнувале едно во друго, туку во почва, како штурците. Значи им ги пренесол половите напред и со ова оплодувањето да биде во нив, низ машкото во женското. Со овој изум се овозможило да зачнуваат во прегратка и пород да раѓаат, се разбира, ако се сретнел маж со жена; но, ако наидел маж на маж, тогаш барем си ја заситувале желбата за соединување и можеле да здивнат, па да се свртат кон работа и да се грижат за преостанатиот живот.“ [2]
Со приказната за андрогините Аристофан објаснува дека „љубовта е жед за спојување“ и дека нашата раса ќе постигне блаженство кога целосно ќе го задоволиме Ерос и секој ќе го најде сопствениот предмет на љубовта со цел да се врати кон својата првобитна природа. Тука завршува првиот дел од „Гозба“ кој што ги обработува ефектите на Ерос врз луѓето. Во вториот дел од ова дело на Платон се разработува природата на Ерос и тоа прво преку беседата на Агатон што е увертира за говорите на Сократ.
Петта беседа: Агатон уреди
Додека претходните беседници ги славеле даровите на Ерос, Агатон решава во својата беседа да го слави самиот Ерос. Според него, Ерос е најблажен од боговите, најубав е и најмлад. Тој е нежен и кревок, се вселува спокојно во душа која има мека и нежна нарав, сочен по лик и облик, виток и подвижен. Тој владее со помош на доблестите: разумност, храброст, мудрост и праведност. И покрај тоа што беседата нема голема филозофска вредност, а по форма е убава, ја антиципира Платоновата теорија за љубовта со ставот дека предмет на љубовта е убавината. Беседата на Агатон предизвикала воодушевување меѓу присутните. Сократ, кој морал да го продолжи натпреварот со својата беседа, иронично забележал дека беседата е толку величествена што е достојна за „опасниот говорник“ Горгија. Тој вели дека ќе ја каже вистината за Ерос. Откако добива одобрение, Сократ ја започнува својата беседа.
Шеста беседа: Сократ уреди
Сократ почнува да беседи за љубовта преку зборовите што ги чул од Диотима од Мантинеја. Според неа, Ерос не е ниту бог, како што претходно тврдеа некои од беседниците, ниту смртник, туку е дајмон, нешто измеѓу човек и бог. Зачнат е од Порос (изобилството) и Пенија (сиромаштијата), на гозбата по повод раѓањето на Афродита. Поради тоа што е зачнат на гозбата по повод раѓањето на Афродита, тој станува нејзин придружник и слуга, а поради своето потекло Ерос добива двојна природа. Така, тој е грд, бескуќник, но е и храбар, дрзок и разумен, секогаш измеѓу мудроста и незнаењето. Ерос постојано другарува со потребата и копнее по убавината. Откако Сократ, преку Диотима, го опиша потеклото на Ерос, понатаму тој ги изложува последните тајни на љубовта. Таа ја дефинира љубовта како копнеж за создавање и раѓање во убавина со цел за постигнување на бесмртност.[3] Диотима разликува четири прогресивни степени во љубовните мистерии: љубов кон убавите тела, љубов кон убавите души, љубов кон убавите науки и љубов кон убавината самата по себе (идејата за убавината и вистинската убавина во Платоновска смисла).
Од оваа беседа, според интерпретацијата на Марсилио Фичино во De amore (1484), води потеклото на концептот за платонска љубов.
Шеста беседа: Алкибијад уреди
Последната беседа е таа на Алкибијад која што претставува пофалба на Сократ. Сетилната убавина на Алкибијад, која била од извонреден вид, како и неговата еротска поврзаност кон Сократ, на оваа беседа ѝ дава посебен карактер. Имено, Алкибијад не развива теорија за Ерос, како останатите, туку известува за неговото искуство како еротичар. Алкибијад го опишува Сократ како статуетка на Силен (грда и шуплива статуетка, но полна со златни статуетки на боговите), а пак Сократ го опишува Алкибијад како сатир (демон, често претставен со одлики на див ѕвер и со силно изразен сексуален апетит). Според Алкибијад, зборовите на Сократ се единствените поради кои се посрамува и поради кои сфаќа дека неговиот аристократски живот не е подобар од ропскиот. Тој признава дека зависноста од слава доминира кај него и дека поради тоа не ги почитува етичките принципи на Сократ, иако не може да ја негира нивната вредност. Притоа, тој открива недостаток на стабилност што е во остра спротивност на цврстината на принципите на Сократ. Неговата еротска приврзаност кон Сократ, чијашто супериорност го срами, го втурнува во дилема од која не може да најде излез.
Завршна сцена уреди
Сократ си заминува од гозбата откако сите се опиле и заспале, придружен од Аристодем. „Доаѓајќи во Ликејот, се искапил, па дента ја минал како и секогаш; и, откако така си поминал, приквечер се вратил дома да си отпочине.“ [4]