Битката кај Нови Пазар
Битката кај Нови Пазар била битка која се водела помеѓу ноември и декември 1941 година за време на Втората светска војна, меѓу четниците и албанските сили под команда на Оската во градот Нови Пазар, Санџак, во германското окупирано Кралство Југославија. И покрај трите напади, четниците не успеале да го заземат Нови Пазар.
За време на Втората светска војна, територијата на Санџак била предмет на територијални спорови меѓу Германија, Италија, како и локалното муслиманско и албанско население. Поради повеќекратните бунтовнички, етнички и верски групи во регионот, прогонството и геноцидот врз Србите, Евреите и Ромите го карактеризирале конфликтот во Југославија.
Позадина уреди
Инвазија на Југославија уреди
Инвазијата на Југославија започнала на 6 април 1941 година и за неколку дена била освоена од силите на Оската. На 17 април германските трупи, 60-та пешадиска дивизија и 8-та панцирска дивизија го зазеле градот Нови Пазар. Тогаш Југославија била поделена меѓу силите на Оската. На 23 април било договорено градот да падне во германската окупациска зона.
Востанија во Црна Гора и Србија уреди
Востанието во Црна Гора се случило на 13 јули 1941 година и се проширило во областите на Санџак. За да го спречат востанието да се прошири понатаму, италијанските сили користеле разни муслимански нередовни единици од Санџак, Метохија и Косово за да ги заплашат и протераат локалните Срби, кои се сметале за поддржувачи на движењето. Во текот на месецот неколку групи рашири неред во регионите околу градовите Рожаје, Плав, Гусиње, Тутин и Пештер.[1]
Ситуацијата во Нови Пазар беше чувствителна, бидејќи локалните Срби беа управувани од муслимански гувернери. На почетокот на август 1941 година, многу Срби почнаа да се спротивставуваат на муслиманската власт. [1] На 27 октомври бил постигнат договор за поделба на регионот на Санџак меѓу Германија и Италија. Сепак, Нови Пазар остана под германска контрола, заедно со Митровица и малата област на општина Сјеница, Дуга Полјана.[2]
Многу вооружени конфликти меѓу четниците и албанско-муслиманските сили се случија во периодот меѓу октомври и декември 1941 година, при што беше формиран фронт меѓу Рашка и Нови Пазар. Следствено, цивилните села честопати беа уништени од двете страни.[3] Помеѓу јуни и декември 1941 година, 60 Срби беа убиени, а уште 144 затворени, а 2.016 српски домови и 776 муслимански домови беа уништени во Нови Пазар. [4] На 23 септември четниците ги нападнаа албанските сили на планината Рогозна и ја зазедоа по еднодневна битка. Конфликтот во регионот меѓу двете сили траеше до крајот на септември.[5]
Кон крајот на октомври 1941 година, четниците и партизанската копаоничка чета се договориле заедно да го нападнат Нови Пазар. Одлучено е четниците да го нападнат Нови Пазар од северната, а партизаните од јужната страна.[5]
Сили уреди
Германците ја следеле својата стратегија да ги заштитат само точките од витално значење за време на востанието во Србија. За да го заштитат рудникот за олово, тие на 4 октомври ги префрлиле своите сили од Нови Пазар во Митровица. Германските вооружени единици на албанската жандармерија биле оставени да го штитат градот.[1] Во периодот помеѓу 5 октомври и 7 декември 1941 година (кога германските сили се вратија во Нови Пазар) на сите Срби во градот им било забрането да го напуштат градот според наредбата на Хаџиахметовиќ, со цел да ги спречат да им се придружат на четниците или да ги информираат нив за силите во градот.
На 7 октомври првата група албански сили командувана од Шабан Полужа дошла во Нови Пазар. Хаџиахметовиќ нагласи дека оваа група го претворила српското населено место Ибарски Колашин во прав и пепел. Во октомври 1941 година вкупниот број на албанските сили кои дојдоа во Нови Пазар бил околу 500. За одбрана на Нови Пазар дошле и околу 100 муслимански сили од Тутин и Сјеница со силите на Билал Дрешај.[5]
Битка уреди
Напад на Нови Пазар во почетокот на ноември уреди
Според договорениот план, две чети на Копаонскиот партизански одред под команда на Света Трифуновиќ ја презеле контролата над патот меѓу Нови Пазар и Косовска Митровица за да ги спречат вооружените албански сили да го користат овој пат за да стигнат до градот. Им се придружил една четничка чета и запалила неколку муслимански куќи. Муслиманските сили од Нови Пазар утре ги нападнаа српските куќи во Трнава и почнаа да ги палат. Партизаните ги нападнале и ги натерале да се повлечат во Нови Пазар. Поради расколот меѓу четниците и партизаните, четниците ги напуштија своите позиции на заедничкиот четничко-партизански фронт кај Краљево ноќта помеѓу 3 и 4 ноември. Ова имаше директна последица на четничко-партизанската соработка во Нови Пазар каде партизанските сили ги напуштија своите позиции за да ја пополнат празнината во Краљево. [5]
Четниците го нападнаа градот на 4 ноември во 4 часот наутро Тие успеале да напредуваат кон градот до 7 часот наутро кога задните крила на една четничка единица биле нападнати од муслиманските сили под команда на Билал Дрешај, Џемаил Коничанин и Мула Јакуп. Тоа предизвикало вознемиреност кај оваа четничка единица која се повлекла од веќе заземените позиции. Муслиманските сили се прегрупирале и ги потиснале четничките сили кои напредувале на друг дел од фронтот (Петрова Црква — Ѓурѓеви Ступови — Парничко брдо — Видово). Четничките жртви биле 83 убиени и 48 ранети, додека одбранбените сили имале 60 убиени и 23 ранети.[5]
Успехот на бранителите во битката бил прославен во Нови Пазар, луѓето вееја албански знамиња и извикуваа величајќи ја Голема Албанија. Вооружени бендови убиле десетици Срби во Нови Пазар за само неколку часа. Лицата на Дрешај носеа отсечени глави залепени на бајонетите од пушките и ги фрлија на ѓубрето. За да се спречат понатамошни убиства, Мула Јакуб предложил да се затворат сите Срби постари од 18 години. Ахметовиќ го прифатил овој предлог со намера да ги користи затворените Срби како заложници во идните преговори со четниците.[5]
Напад на Рашка уреди
За да обезбеди дополнителни сили, оружје и муниција, Хаџиахметовиќ испратил свои луѓе во соседните региони на Југославија припоени кон Албанија и Италија. За неколку дена во Нови Пазар дојдоа дополнителни сили, главно од Косово, така што вкупниот број на вооружени луѓе во Нови Пазар на 10 ноември 1941 година беше околу 3.150. Во градот биле внесени и голем број пиштоли, митралези и муниција. Ова го поттикнало Хаџиахметовиќ да се обиде да ги прошири границите на Голема Албанија со заземање на Рашка под контрола на четниците. За да купи малку време Хаџиахметовиќ склучил мировен договор со четниците на 10 ноември 1941 година. Според овој договор, муслиманите им гарантирале безбедност на Србите, додека четниците на муслиманите кои живееле на територијата под нивна контрола.[5] Во текот на следните неколку дена дополнителни албански и муслимански сили пристигнале во Нови Пазар. На 14 ноември Хаџиахметовиќ имал околу 5.000 вооружени луѓе и одлучил да ја нападне Рашка и да ги запали сите српски села во регионот. На 15 ноември неговите сили започнале со палење на бројни српски села и убиле многу луѓе.
На 16 ноември во 10 часот Муслиманските и албанските сили ја нападнале Рашка. Тие брзо напредуваа кон градот. Ситуацијата за бранителите стана многу тешка, па Воислав Лукачевиќ, личноста на најголемата доверба на Михаиловиќ, лично се вклучи во одбраната на градот. [1] Селаните од опожарените села се собраа и им се придружија на бранителите. На 17 ноември тие го запреа напредувањето на силите на Хаџиахметовиќ и ги принудија да се повлечат. Напаѓачите имаа 106 убиени мажи, додека бранителите убиле 34 мажи, без луѓе убиени за време на палењето на селата.[5]
Кон крајот на ноември и почетокот на декември нападите на Нови Пазар уреди
Четниците повторно го нападнале Нови Пазар на 21 ноември 1941 година. Во нападот учествувал Воислав Лукачевиќ, еден од најблиските соработници на Дража Михаиловиќ. При овој напад четниците ги запалиле сите муслимански села од Пожега до Вучиниќи. Четниците не успеаја да го заземат Нови Пазар и се повлекоа со жртви од 42 убиени мажи, додека бранителите имаа 26 убиени. Двете страни имале околу 45 ранети. На 5 декември пропадна последниот четнички обид за заземање на Нови Пазар. Врз основа на лажните информации дека комунистите зазеле некои делови од Нови Пазар, германските сили се вратиле во градот на 7 декември 1941 година.[5]
Епилогот на борбата меѓу четниците и муслиманските и албанските сили во регионот на Нови Пазар биле 447 убиени лица (287 Срби, 136 муслимани и 144 Албанци). Жртви на теророт на конфликтните страни биле 115 Срби и 61 муслиман.[5]
Извори уреди
- Ćuković, Mirko (1964). Sandžak. Nolit-Prosveta.
- Živković, Milutin (2011). „Dešavanja u Sandžaku od julskog ustanka do kraja 1941 godine“ (PDF). Baština (српски). Priština, Leposavić: Institute for Serbian Culture. 31. Посетено на 12 June 2014.
Наводи уреди
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Živković 2011.
- ↑ Gledović, Bogdan (1975). Istorijski zapisi. Istorijski institut SR Crne Gore c. стр. 31.
- ↑ Božović, Branislav; Vavić, Milorad (1991). Surova vremena na Kosovu i Metohiji: kvislinzi i kolaboracija u drugom svetskom ratu. Institut za savremenu istoriju. стр. 441.
Октобар, новембар и почетак децембра 1941. године, протекли су у међусобним борбама четника са шиптарским и муслиманским формацијама.
- ↑ Gledović, Bogdan (1975). Istorijski zapisi. Istorijski institut SR Crne Gore c. стр. 47.
- ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 Ćuković 1964.