Архив на Република Српска
Архив на Република Српска (српскохрватски: Архив Републике Српске, Arhiv Republike Srpske) — административна организација во рамките на Министерството за образование и култура на Република Српска, еден од двата конститутивни ентитети на Босна и Херцеговина. Седиштето на Архивот е во Бања Лука, а своите регионални канцеларии ги има во Добој, Зворник, Фоча, Соколац и Требиње. Неговата цел е да собира, чува, зачувува, организира, истражува и обезбедува пристап до архивски материјали на територијата на Република Српска, каде што е назначена како централна институција за заштита на културното наследство. Архивот е исто така вклучена во истражувачки проекти, изложби и во објавување на книги и научни трудови, претежно од областа на архивската наука, историјата и правото. Тој е организиран во два сектори, кои се одговорни за заштита на архивските материјали во Архивите, соодветно. Архивата во моментов има 794 фондови и 35 колекции, кои го опфаќаат периодот од 17 век до денешно време.
| Архив на Република Српска | |
|---|---|
| Архив Републике Српске | |
| Arhiv Republike Srpske | |
| |
| Седиштето на Архивот на Република Српска во Бања Лука | |
| Податоци за органот | |
| Основан | 11 септември 1993 |
| Претходници | Архив на Бања Лука (1953–1956) Окружен Архив во Бања Лука (1956–1963) Архив на Босанска Крајина (1963–1993) |
| Надлежност | Република Српска |
| Седиште | Бања Лука, Алеја Светог Саве 1[1] 44°46′29″N 17°11′38″E / 44.77461° СГШ; 17.19402° ИГД |
| Вработени | 32 |
| Годишен буџет | 859,800 кон. марки (2015)[2] |
| Раководител државен архив | Бојан Стојниќ (Директор) |
| Матично одделение | Министерство за образование и култура на Република Српска |
| Мрежно место | |
| arhivrs.org | |
Мисија и активности уреди
Работата на Архивот на Република Српска опфаќа професионални архивски, културни, административни, истражувачки и услужни активности. Тоа е регулирано со Законот за архивска дејност (Zakon o arhivskoj djelatnosti) донесен од Националното собрание на Република Српска, како и со прописите и упатствата издадени од Министерството за образование и култура на Владата на Република Српска.[3] Според законот, мисијата на Архивот е да собира, сортира, обработува, истражува, зачувува и штити јавни документарни и архивски материјали, како и да објавува и да обезбедува пристап до нив. На овој начин, една од задачите на Архивот е да ги штити интересите на Република Српска и личните права на нејзините индивидуални граѓани.[4] Документарните и архивските материјали што ги собира Архивот доаѓаат од законодавни, извршни и судски гранки на власта, јавни институции, деловни организации, граѓански здруженија и други правни лица, како и физички лица, чија работа и дејствие да биде од трајно значење за Република Српска во социјални, културни, научни, правни и други работи.[3] Изворите на материјалите се нарекуваат креатори и сопственици на архивски материјали, и тие се поделени во три групи во однос на нивната важност за општеството на Република Српска во рамките на нивните соодветни области на активност. Архивот има право да ја надгледуваат заштитата на архивските материјали додека тие сè уште ги чуваат нивните креатори и сопственици, пред нивното крајно пренесување во Архивот.[4]
Архивата е вклучена во истражувачки проекти и во објавување на книги и научни трудови, претежно од областа на архивската наука, историјата и правото. Нејзините издавачки активности најмногу се реализираат преку Здружението на архивисти на Република Српска, кое исто така организира семинари за вработените во регистарот. Архивот соработува со сродни институции во други земји и има потпишано договори за соработка со Архивот на Србија, Архивот на Југославија, Хрватскиот државен архив, Државниот архив на Македонија, Градските архиви на Будимпешта, Меѓународниот институт за архивска наука од Трст и Марибор и голем број регионални архиви во Србија. Оваа соработка првенствено се рефлектира во размена на изложби на архивски материјали.[3] Како дел од одбележувањето на стогодишнината од Првата светска војна во 2014 година, Архивите на Република Српска ја подготвија изложбата Млада Босна и атентатот во Сараево, која обиколи Белград и други градови во Србија, како и Скопје.[5] Архивата е назначена како централна институција за заштита на културното наследство на Република Српска,[3] заедно со институциите како што се Националната и универзитетска библиотека на Република Српска и Музејот на модерна уметност на Република Српска.[6]
Организација и капацитети уреди
Архивот на Република Српска е административна организација во рамките на Министерството за образование и култура на Владата на Република Српска. Неговото седиште се наоѓа во Бања Лука, а регионалните канцеларии ги има во Добој, Зворник, Фоча, Соколац и Требиње.[3] Тој е организиран во два сектори, од кои секој се состои од два оддела:[3]
| Архив на Република Српска | |||||||||||||||||||
| Сектор за заштита на архивски материјали во рамките на Архивот | Сектор за заштита на архивски материјали надвор од архивите и правни и општи работи | ||||||||||||||||||
| Одделение за класификација и обработка на архивски материјали | Одделение за заштита на архивски материјали надвор од Архивот | ||||||||||||||||||
| Одделение за истражување | Одделение за правни и општи работи | ||||||||||||||||||
Со Архивот управува директорот, а секторите ги водат помошници директори. Активностите на одделот за класификација и обработка и на одделот за заштита на архивски материјали надвор од Архивиот се вршат на територијална основа. Во овој поглед, територијата на Република Српска е поделена на шест региони, од кои едниот е под јурисдикција на седиштето на Архивот, а другите се под јурисдикција на соодветните регионални канцеларии.[3]
Просториите на Архивот зафаќаат вкупно 2.774 метри квадратни, од кои 1.550 метри квадратни се користат за складирање на архивски материјали.[3] Главната зграда на Архивот, каде се наоѓа и нејзиното седиште, е позната во Бања Лука како Царска куќа. Изграден е непосредно по окупацијата на Австроунгарија на Босна и Херцеговина во 1878 година за да им служи на воените цели на империјата. Зградата била темелно санирана помеѓу 2003 и 2006 година. Потоа била обезбедена со опрема за реставрација и зачувување на архивски материјали и опрема за врзување, купена преку донации на Владата на Јапонија. Царска куќа е во постојана јавна употреба подолго од која било друга структура во Бања Лука.[7] Регионалните канцеларии на Архивот има многу послаби капацитети за правилно складирање на архивските материјали. Од 2013, Архивот има 32 вработени, од кои 18 имаат академски дипломи; 22 вработени работат во Бања Лука, тројца во Зворник, двајца во Фоча, двајца во Соколац, двајца во Требиње, а еден вработен работи во Добој.[3]
Фондови уреди
Од 2015 година, Архивот на Република Српска има 794 фондови и 35 колекции. Од нив, 502 фондови и 25 колекции се чуваат во Бања Лука, 120 фондации и 8 колекции во Добој, 94 фондации во Фоча, 53 фондации и 2 колекции во Требиње и 25 фондации во Зворник.[8] Архивските материјали го опфаќаат периодот од 17 век до денешен ден. Колекцијата ориентални ракописи и документи е најстариот фонд и во него има документи од периодот на османлиското владеење над Босна и Херцеговина, напишани на отомански турски јазик. Најстарите фондови настанале за време на владеењето на Австроунгарија над Босна и Херцеговина. Подоцнежните фондови доаѓаат од периодите на Кралството Југославија (1918–1941) и Втора светска војна, додека повеќето фондови го покриваат периодот на Социјалистичка Југославија (1945–1991). Скоро половина од фондовите доаѓаат од државни тела и јавни служби. Другите доаѓаат од економијата и банкарството; политички организации и здруженија на граѓани; образовни, научни и културни институции; судство; социјални и здравствени услуги; лични и семејни наследства; воени тела и институции; и верска организација. Библиотеката на Архивот на Република Српска содржи повеќе од 20.000 предмети книги и периодични списанија, вклучително и стари публикации од Австроунгарија и Кралството Југославија.[3]
Дваесет и четири фондови и збирки на Архивот на Република Српска биле прогласени за Национални споменици на Босна и Херцеговина во 2007 година. Овие вклучуваат документација на областа Бања Лука од 1878 до 1918 година, за време на владеењето на Австроунгарија и од 1919 до 1922 година, за време на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците (преименувана во Југославија во 1929 година). Исто така е вклучена во документацијата на Бања Лука област (1922-1929) и Врбаската бановина (1929-1941). Четири фондови содржат различни документи на Независната Држава Хрватска, нацистичка марионетска држава што постоела за време на Втората светска војна во Југославија (1941–1945). Девет фондови содржат документи произведени од комисии формирани од новите југословенски власти помеѓу 1944 и 1946 година за да ги испитаат воените злосторства извршени од окупаторските сили и нивните домашни соработници за време на Втората светска војна. Поврзана со војната е и Колекцијата документи на четничкиот корпус од Централна Босна од 1943 до 1945 година. Документите на Окружниот суд во Бања Лука од 1878 до 1945 година и на Тутунскиот комбинат во Бања Лука од 1888 година до денес се собрани во нивните фондови. Документите произведени помеѓу 1946 и 1957 година од аграрни комисии во областа Бања Лука се споени во еден фонд. Вклучени во Националниот споменик се исто така Зборник на ориентални ракописи и документи од 17-ти до 20-ти век, Зборник на графикони и мапи од 1807 година и Зборник на дела на Веселин Маслежа од 1928 до 1943 година (вклучувајќи ги и оригиналните ракописи на Маслежа).[9]
Историја уреди
Мислам дека во наши околности секогаш треба да се потенцира и потенцира фактот дека архивите не се ќорсокаци или пасивни позиции во нашиот општествен и културен живот, и дека невниманието кон архивскиот материјал е културолошка срамота и национална штета.[10]
Првата архивска институција во северозападна Босна била основана на 20 април 1953 година како градски архив во Бања Лука. Претходно, стари документарни и архивски материјали биле сместени во музеи и библиотеки. Архивот е основан од Народниот комитет на Бања Лука. Се наоѓал во подрумот на седиштето на комитетот (денес го користи градската администрација во Бања Лука). Неговата надлежност била официјално проширена на 30 мај 1956 година, кога стана Окружен архив во Бања Лука, одговорен и за областа Приедор. Во 1958 година, била овозможена просторија во канцеларијата на локалната заедница во Нова Топола за складирање на архивски материјали собрани во областа Градишка. Во 1963 година, окружните собранија на Бања Лука и Бихаќ одлучија да ги формираат Архивот на Босанска Краина, чија надлежност вклучувало 23 општини од регионот на Босанска Краина.[3] Тоа бил најголемиот регионален архив во федералната единица на Југославија, Босна и Херцеговина.[11] Наскоро по нејзиното основање, сопственоста на Архивот на Босанска Краина се состоела од околу 250 фондови и 9 колекции од османлиската, австроунгарската, Втората светска војна и повоените периоди. Покрај центарот за архивирање во Нова Топла, такви центри биле формирани и во периодот од 1963 до 1964 година во Приедор, Јајце и Бихаќ.[3] Складиштата на Архивата во Бања Лука беа негативно погодени од разорниот земјотрес што го погоди градот на 27 октомври 1969 година. Во 1973 година, Архивот бил преместен во санираната зграда Царска кужа, каде што се наоѓа денес. Центрите за архивска колекција во Бихаќ, Приједор и Јајче биле укинати во периодот од 1981 до 1983 година.[12]
Наскоро по избувнувањето на Босанската војна, владата на Српската Република Босна и Херцеговина (преименувана во Република Српска во август 1992 година) одлучи на 31 мај 1992 година да се формира Архивот на Српската Република Босна и Херцеговина. Тоа требало да биде државна јавна институција со седиште во Сараево. На 15 септември 1992 година, Националното собрание на Република Српска донело одлука Архивот на Република Српска да биде административна организација на републиката. Сепак, одлуката за основање на Архивот со седиште во Сараево никогаш не била реализирана, а архивските активности во Република Српска продолжиле да ги спроведуваат Архивот на Босанска Краина и регионалните архиви на Добој и Фоча. Законот за министри усвоен од Националното собрание на Република Српска на 11 септември 1993 година го дефинираше Архивот на Република Српска како административна организација на републиката одговорна за архивските активности на нејзината територија, со седиште во Бања Лука и со нејзините регионални канцеларии во Добој и Фоча.[3] Новото архивско законодавство го зголеми законското усвоено во 1987 година.[11] Првиот директор на Архивот на Република Српска беше Небојша Радмановиќ.[6] За време на војната, Архивот организирал две изложби и обезбедувал континуирани услуги на студенти и истражувачи. Педесет и три истражувачи го користеле Архивот во 1995 година, последната година од војната.[11] Во тоа време имало 18 вработени.[11] Архивот подоцна биле ставени под Министерството за образование и култура на Владата на Република Српска. Регионалните канцеларии на Архивот во Зворник и Требиње се основани во 2001 година, а нејзината регионална канцеларија во Соколац е основана во 2008 година.[3]
Наводи уреди
- ↑ Cook 2012, стр. 252–53.
- ↑ „Буџет Републике Српске за 2015. годину“ [Budget of Republika Srpska for 2015] (PDF). narodnaskupstinars.net (српски). National Assembly of Republika Srpska. 28 December 2014. стр. 20.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 Stojnić 2013.
- ↑ 4,0 4,1 Todorović Bilić 2013.
- ↑ „Изложба 'Млада Босна и Сарајевски атентат' у Суботици“ [The Exhibition 'Young Bosnia and the Sarajevo Assassination' in Subotica]. predstavnistvorsbg.rs (српски). Representative Office of Republika Srpska in Serbia. 7 November 2014. Архивирано од изворникот на 2019-03-06. Посетено на 2021-04-17.
- ↑ 6,0 6,1 Pijetlović 2015.
- ↑ Stojnić 2012.
- ↑ „Водич кроз фондове и збирке“ [Guide through Fonds and Collections]. arhivrs.org (српски). Archives of Republika Srpska. Архивирано од изворникот на 2015-04-17. Посетено на 15 April 2015.
- ↑ „Archive Holdings and Collections of the Archives of Republika Srpska (Movable Property)“. kons.gov.ba. Bosnia and Herzegovina Commission to Preserve National Monuments. 2007. Архивирано од изворникот на 2015-04-14.
- ↑ Andrić 1960, стр. 7: "Mislim da u našim prilikama treba uvek podvlačiti i svuda isticati činjenicu da arhivi nisu nikakvi mrtvi koloseci ni pasivne pozicije u našem društvenom i kulturnom životu, a da je nepažnja prema arhivskom materijalu kulturna bruka i nacionalna šteta."
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 MacKenzie 1996.
- ↑ Mačkić 2009.
Користена литература уреди
- Andrić, Ivo (1960). „Kad je reč o arhivima“ [Talking about Archives]. Arhivski almanah (српски). Belgrade: State Archives of the People's Republic of Serbia. 2–3.
- Cook, Chris (2012). The Routledge Guide to European Political Archives: Sources since 1945. New York: Routledge. ISBN 978-0-415-46475-8.
- MacKenzie, George (1996). „General Assessment of the Situation of Archives in Bosnia and Herzegovina“. E-Publications of UNESCO's CII Sector. UNESCO. Архивирано од изворникот 4 July 2008.
- Mačkić, Zoran S. (2009). „О Архиву Републике Српске“ [About the Archives of the Republic of Srpska] (PDF). Glasnik Udruženja arhivskih radnika Republike Srpske (српски). Banja Luka: Association of Archivists of the Republic of Srpska. 1. ISSN 1840-4626. Архивирано од изворникот (PDF) на 2016-03-04. Посетено на 2015-04-04.
- Pijetlović, Mirna (2015). „Архив темељ развоја културе“ [Archives, a Foundation of the Development of Culture]. Glas Srpske (српски). ISSN 1840-1155. Архивирано од изворникот 26 March 2015.
- Stojnić, Bojan (2012). „Архив Републике Српске 1992–2012“ [The Archives of the Republic of Srpska 1992–2012] (PDF). Bilten (српски). Belgrade: Representative Office of the Republic of Srpska in Serbia. 22.
- Stojnić, Bojan (2013). The Archives of the Republic of Srpska. Banja Luka: Association of Archivists of the Republic of Srpska. ISBN 978-99938-735-6-3.
- Todorović Bilić, Marijana (2013). „Категоризација стваралаца и ималаца архивске грађе у Архиву Републике Српске“ [Categorisation of the Creators and Owners of Archival Materials in the Archives of the Republic of Srpska] (PDF). Glasnik Udruženja arhivskih radnika Republike Srpske (српски). Banja Luka: Association of Archivists of the Republic of Srpska. 5. ISSN 1840-4626.