Хаџи Проданова Пештера
Пештерата Хаџи Проданова или природен споменик Хаџи Проданова Пештера е пространа, хоризонтална, радијално разгранета подземна форма со карстен релјеф. Пештерата Хаџи Проданова е археолошки палеолитски локалитет и природен споменик сместен во селото Рашчиќи недалеку од Ивањица. Оваа пештера е живеалиште за колонија на загрозени видови лилјаци. Самата пештера и колонијата на лилјаци се загрозени од работата на блискиот каменолом кој нема работна дозвола.
Се состои од влезен канал, централна сала и радијално распоредени странични канали. Вкупната должина на каналот е 420. Пештерата е живеалиште на голема колонија лилјаци.[1] Сите четири видови на лилјаци се заштитени со Правилникот за прогласување и заштита на строго заштитени и заштитени диви видови растенија, животни и габи.[2] Пештерата на Хаџи Проданова го добила името по војводата на Караѓорѓе Хаџи-Продан Глигоријевиќ, кој загинал за време на српското востание во 1814година, познато како бунтот на Хаџи Продан, го презел водството против турската одмазда и ги засолнил бегалците во пештерата.[3]
Заштитните ископувања започнале во 2003 година по повод намерата да се обнови црквата Свети Архангел Михаил, која се наоѓа пред пештерата. При работите на уредување на влезот во пештерата откриени се остатоци од праисториска керамика и плеистоценска фауна. Целта на ископувањето било да се провери стратиграфската положба на наодите. Извршени се ископувања на површина од 16 ², на почетокот на пештерскиот коридор и на платото пред пештерата. Биле истражени пет хоризонти, во кои биле пронајдени остатоци од пештерска мечка, волк, козорог и разни глодачи и птици. Повеќето од палеолитските наоди се откриени на платото пред пештерата.
Географска положба и област
уреди
Пештерата се наоѓа во југозападна Србија, во селото Шуме, до селото Рашчиќи. Од Ивањица е оддалечено 7 км. Заштитеното подрачје е 7 хектари, 12 декари и 47 квадратни метри. Пештерата е загрозена од работата на блискиот приватен каменолом.
Геолошки материјал
уредиМетаморфни карпи од палеозојска возраст, седиментни карпи од горнокреда и кварцни формации, најчесто во форма на алувијални наслаги, се застапени на поширокото подрачје на природниот споменик на пештерата Хаџи-Проданова.
Најзастапени карпи се филомикоти, албит-серицитни шкрилци и серицитни шкрилци од долна и средна карбониферна возраст.
Варовниците во оваа област се во седиментен режим на седиментација и може да се издвојат три суперпозициски членови:
- долниот брег и масивни варовници се застапени на падините на Вратоњски Крш и Округла карпа стена
- стратификувани лапорови варовници се присутни во областа Лиза
- горниот брег и масивни варовници се откриени во областа на Лисанска река и Тркалезната карпа[2]
Спелеоморфолошки одлики
уредиПештерата Хаџи-Проданова се одликува со сложена морфологија со повеќе странични канали на различни нивоа, што одговара на типот на сложена, разгранета пештера. Се состои од:
- влезот на пештерата сместен во подножјето на варовничкиот дел од Вратњанскиот карст;
- влезен канал кој претставува морфолошка целина која се протега од влезот до стеснувањето пред Централната сала е во должина од 55м;
- стеснување кое се наоѓа на крајот од влезниот канал. Тука се соочуваат надворешните и внатрешните климатски влијанија;
- централната сала е главниот дел, односно подземната празнина со должина 65м и проценета висина 20м;
- на јужниот страничен канал кој има полукружен правец на движење.
- источниот висечки канал, кој започнува со дел од висина 2м од слоевитиот поден травертин во областа на северозападниот дел на Централната сала;
- висок канал со тешко проодни кади, а има наслаги од варосуване во вид на плунка со пресеци и травертински кади, по што каналот го добил името;
- долги галерии во форма на печурки;
- последната сала, која ја претставува композитната морфолошка целина на пештерата и се состои од едно продолжение 11м и друго продолжување или двојна должина 41м.[2]
Палеолитски наоди
уредиОткриени се вкупно 16 наоди. Во хоризонтот 5, откриени се кварцитна керамика и артефакти, две дедукции и една стругалка за рамо. Наодите од горниот палеолит се откриени во слојот 2: алатки со стрмно ретуширан гребен, алатки со ретуширана фрактура и ретуширани и неретуширани ламели и дедукции, според кои е извршено датирање до гробтијен или епиграветиен. Во слојот од средниот палеолит биле откриени предмети направени од чист кварц и кристал.
Заедно со Шалитрена Пештера, пештера Хаџи Проданова е единственото гробатско или епиграветско место во планинските предели на централниот Балкан[4].
Галерија
уреди
Наводи
уреди
- ↑ „Mesto u kom caruju slepi miševi: Zbog ovoga je Hadži Prodanova pećina veoma značajna“. b92. Посетено на 14 март 2020.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Студија заштите Споменик природе "Хаџи-Проданова пећина". Београд: Завод за заштиту природе Србије. 2012. Проверете ги датумските вредности во:
|date=(help) - ↑ „Хаџи-Проданова пећина“. Пана Комп. Посетено на 24 мај 2017.
- ↑ Д. Михајловић, Хаџи Проданова пећина код Ивањице, Археолошки преглед 1 (2003), Српско Археолошко друштво, Београд, 2006.