Википедија

Тукан (соѕвездие)

Тукан (латински:Tucana) — соѕвездие кое се наоѓа на јужната небесна полутопка, именувано по тукан, јужноамериканска птица. Соѕвездието за првпат се појавило на небесниот глобус со пречник од 35-см кој бил објавен во 1598 година во Амстердам од Петрар Планциј и Јодокус Хондиус и е прикажано во ѕвездениот атлас на Јохан Бајер, Уранометрија од 1603 година, и најверојатно било забележано од Планциј од набљудувањата на Питер Дирксзон Кејзер и Фредерик де Хоутман. Францускиот истражувач и астроном Никола Луј де Лакај им дал на своите ѕвезди Бајерови ознаки во 1756 година. Соѕвездијата Паун, Жерав, Феникс и Тукан се заедно познати како „Јужни птици“.

Тукан
лат. Tucana
КратенкаTuc
ГенитивноTucanae
Ректасцензија0 ч.
Деклинација−65°
Површина295 (°)² (48th)
Главни ѕвезди3
Бајерови/Флемстидови
ѕвезди		17
Ѕвезди со планети2
Ѕвезди посјајни од 3,00m1
Ѕвезди во полупречник од 10,00 пс (32,62 сг)1
Најсјајна ѕвездаα Tuc (2.87m)
Најблиска ѕвездаζ Tuc
( сг,  пс)
Месјеови објектинема
Соседни
соѕвездија		Жерав
Индијанец
Октант
Мала Водна Змија
Еридан (аголно)
Феникс
Видливо на ширина од +25° до −90°.
Најдобро се гледа во 21:00 ч. во текот на месец ноември.

Тукан не е истакнато соѕвездие бидејќи сите негови ѕвезди се со трета светлинска величина или побледи; најсветлата е Алфа Тукан со привидна визуелна величина од 2,87. Бета Тукан е ѕвезден систем кој содржи шест ѕвезди, додека Капа е четирикратен систем. Соѕвездието го содржи 47 Тукан, едно од најсветлите збиени јата на небото и поголемиот дел од Малиот Магеланов Облак .

Историја

уреди
 
„Јужните птици“ како што се гледа во Уранометрија на Јохан Бајер . Тукан е во средината.

Тукан било едно од дванаесетте соѕвездија основани од Петрар Планциј од набљудувањата на јужното небо од истражувачите Питер Дирксзоон Кејзер и Фредерик де Хаутман, кои отпловиле на првата холандска трговска експедиција, позната како Ерсте Шипварт, до Источните Инди. Соѕвездието за првпат се појавило на небесниот глобус со пречник од 35-см кој бил објавен во 1598 година во Амстердам од Планциј и Јодокус Хондиус. Првото прикажување на ова соѕвездие во небесен атлас било во Уранометрија на германскиот картограф Јохан Бајер од 1603 година. [1] Де Хаутман го вклучил во неговиот јужен каталог на ѕвезди истата година под холандското име De Pauww. [2]Тукан и блиските соѕвездија Феникс, Жерав и Паун заеднички се нарекуваат „Јужни Пптици“. [3] И Планциј и Бајер го прикажуваат како тукан. [4] Де Хаутман го вклучил во неговиот јужен каталог на ѕвезди истата година под холандското име Den Indiaenschen Exster, op Indies Lang ghenaemt „индиска страчка,“, [5] со тоа што значи одредена птица со долг клун - габер, птица родена во Источна Индија. Небесен глобус од 1603 година од Вилем Блеу го прикажува со каска. [6] На кинеските списоци се толкува како Niǎohuì „птичји клун“, а во Англија како „Бразилски Пај“, додека Јоханес Кеплер и Џовани Батиста Ричиоли го нарекле Ансер Американус „Американска гуска“, а Кезиус како Пика Индика. [7] Тукан и блиските соѕвездија Феникс, Жерав и Паун колективно се нарекуваат „Јужни птици“. [8]

Карактеристики

уреди
 
Соѕвездието Тукан, како што може да се види со голо око

Со неправилна форма, Тукан се граничи со Мала Водна Змија на исток, Жерав и Феникс на север, Индијанец на запад и Октант на југ. Покривајќи 295 квадратни степени, се рангира на 48-то место од 88-те соѕвездија по големина. Препорачаната кратенка од три букви за соѕвездието, усвоена од Меѓународниот астрономски сојуз во 1922 година, е „Tuc“. Официјалните граници на соѕвездијата, поставени од белгискиот астроном Ежен Делпорт во 1930 година, се дефинирани со многуаголник од 10 отсечки. Во екваторијалниот координатен систем, координатите на ректасцензија на овие граници лежат помеѓу 22ч 08.45м и 01ч 24.82м, додека координатите на деклинација се помеѓу -56.31° и −75.35°. Како едно од длабоките јужни соѕвездија, тој останува под хоризонтот на географските широчини северно од 30-тата паралела во северната полутопка и е кружен на географските широчини јужно од 50-тата паралела на Јужната полутопка. [9]

Особини

уреди

Ѕвезди

уреди
 
Sidekick or star of the show? [10]

Иако тој го прикажал Тукан на својата табела, Бајер не им доделил на своите ѕвезди ознаки. Францускиот истражувач и астроном Никола Луј де Лакај ги означил како Алфа до Ро во 1756 година, но ги изоставил Омикрон и Кси и означил пар ѕвезди блиску една до друга Ламбда Тукан и група од три ѕвезди Бета Тукан. Во 1879 година, американскиот астроном Бенџамин Гулд одредил ѕвезда Xi Тукан - оваа не добила ознака од Лакај кој ја препознал како маглина, а сега е позната како збиено јато 47 Тукан. Му тукан била отфрлена од Френсис Бејли, кој почувствувал дека ѕвездата е премногу бледа за да гарантира ознака, а двете компоненти на Капа станале познати како Капа 1 и Капа 2 . [11]

Распоредот на посветлите ѕвезди на Тукан е спореден со змеј. [12] Во границите на соѕвездието се околу 80 ѕвезди посветли од привидна светлинска величина од 7. [13] Со привидна светлинска величина од 2,86, [14] Алфа Тукан е најсветлата ѕвезда во соѕвездието и ја означува главата на туканот. [9] Тоа е портокалов подџин од спектрален тип K3III оддалечен околу 199 светлосни години од Сончевиот систем . [14] Ладна ѕвезда со површинска температура од 4300 К, таа е 424 пати посветла од Сонцето и 37 пати поголема од неговиот пречник. Таа е 2,5 до 3 пати помасивна. [15] Алфа Тукан е спектроскопска двојна форма, што значи дека двете ѕвезди не се поединечно решени со помош на телескоп, но присуството на придружникот е заклучено од мерењето на промените во спектарот на примарната ѕвезда. Орбиталниот период на двојниот систем е 4197,7 денови (11,5 години). [16] Ништо не се знае за сопатникот. Два степени југоисточно од Алфа е црвено-нијанса Ну Тукан, од спектрален тип M4III и се наоѓа на оддалеченост од околу 290 светлосни години. [17] Таа е класифицирана како полуправилна променлива ѕвезда и нејзината светлина варира од светлинска величина +4,75 до +4,93. [18] Опишана од Ричард Хинкли Ален како синкава, Гама Тукан е ѕвезда од жолто-бела низа од спектрален тип F4V и привидна светлинска величина 4,00, коа се наоѓа на околу 75 светлосни години од Земјата. [19] Го означува и клунот на туканот. [20]

Бета, Делта и Капа се повеќе ѕвездени системи кои содржат шест, две и четири ѕвезди соодветно. Сместени во близина на опашката на туканот, двете најсветли компоненти на Бета Тукан, Бета 1 и Бета 2 се одделени со агол од 27 лачни секунди и имаат привидни величини од 4,4 и 4,5 соодветно. Тие можат да се одвојат во мали телескопи. Третата ѕвезда, Бета 3 Тукан, е одвоена со 10 лачни минути од двете и може да се види како посебна ѕвезда со голо око. Секоја ѕвезда сама по себе е двојна ѕвезда, со вкупно шест. [21] Се наоѓа во југозападниот агол на соѕвездието на околу 251 светлосна година од Земјата, Делта Тукан се состои од сино-бела примарна контрастна со жолтеникава придружничка. Делта Тукан е ѕвезда од главната низа од спектрален тип B9,5V и привидна светлинска величина од 4,49. [22] Придружникот има привидна величина од 9,3. [23] Системот Капа Тукан сјае со комбинирана привидна величина од 4,25 и се наоѓа на околу 68 светлосни години од Сончевиот Систем. [24] Посветлата компонента е жолтеникава ѕвезда, позната како Капа Тукан A со привидна светлинска величина од 5,33 и спектрален тип F6V, [25] додека побледата лежи на 5 лачни секунди северозападно. Познат како Капа Тукан B, има привидна величина од 7,58 и спектрален тип K1V. [26] Пет лачни минути на северозапад е побледа ѕвезда со привидна величина 7,24 - всушност пар ѕвезди од портокалова главна низа од спектрални типови K2V и K3V, [27] кои можат да се видат поединечно како ѕвезди оддалечени една лачна секунда со телескоп како што е Добсоновиот телескоп со висока моќност.

 
Поголемиот дел од Малиот Магеланов Облак се наоѓа во Тукан.

Ламбда Тукан претставува оптичка двојка и името на овие две ѕвезди е Ламбда 1 и Ламбда 2. Тие се појавуваат блиску една до друга од Земјата, но всушност се далеку една од друга во вселената. Самата Ламбда 1 е двојна ѕвезда, со две компоненти - жолто-бела ѕвезда од спектрален тип F7IV-V и привидна светлинска величина од 6,22, [28] и жолта ѕвезда од главната низа од спектрален тип G1V и привидна светлинска величина од 7,28. [29] Системот е оддалечен 186 светлосни години. Ламбда 2 е портокалов подџин од спектрален тип K2III кој се проширила и изладила, а со тоа и ја напуштила главната низа. Со привидна величина од 5,46, тта е оддалечена од Земјата приближно 220 светлосни години. [30]

Ипсилон Тукан традиционално ја означува левата нога на туканот. Таа е подџин од B-тип, има спектрален тип B9IV и привидна светлинска величина од 4,49. Таа е приближно 373 светлосни години од Земјата. [31] Таа е околу четири пати поголема од Сонцето. [32]

Тета Тукан е бела ѕвезда од А-тип, оддалечена околу 423 светлосни години од Земјата, [33] што всушност е близок бинарен систем. Главната ѕвезда е класифицирана како променлива ѕвезда од типот на Делта Штит — класа на пулсирачки ѕвезди со краток период (најмногу шест часа) кои се користеле како стандардни свеќи и како предмети за проучување на астеросеизмологијата. [34] Таа е околу двојно поголема од сончевата маса, откако извадила една сончева маса од својот придружник, денес џуџестата ѕвезда е осиромашена од водород со само 0,2 сончеви маси. [35] Системот свети со комбинирана светлина која варира помеѓу величините од 6,06 до 6,15 на секои 70 до 80 минути. [36] [37]

Зета Тукан е жолто-бела ѕвезда од главната низа од спектрален тип F9,5V и привидна светлинска величина од 4,20, која се наоѓа на 28 светлосни години од Сончевиот Систем. [38] И покрај тоа што има малку помала маса, оваа ѕвезда е посјајна од Сонцето. [39] Составот и масата на оваа ѕвезда се многу слични на Сонцето, со малку помала маса и проценета старост од три милијарди години. Квалитетите слични на Сонцето ја прават мета на интерес за истражување на можното постоење на планета што носи живот. [40] Се смета дека има остаточен диск кој орбитира околу него со минимален полупречник од 2,3 астрономски единици. [41] Од 2009 година, ниту една планета не е откриена во орбитата околу оваа ѕвезда. [42]

Откриено е дека пет ѕвездени системи имаат планети, од кои четири се откриени од страна на „Пребарувач на планети со радијална брзина и голема точност“ (High Accuracy Radial Velocity Planet Searcher (HARPS)) во Чиле. HD 4308 е ѕвезда со околу 83% од сончевата маса која се наоѓа на 72 светлосни години од Земјата со планета супер-Земја со орбитален период од околу 15 дена. [43] HD 215497 е портокалова ѕвезда од спектрален тип K3V оддалечена околу 142 светлосни години. Орбитира жешка супер-Земја на секои 3 дена и втора планета со големина на Сатурн со период од околу 567 дена. [44] HD 221287 има спектрален тип на F7V и се наоѓа на 173 светлосни години од Земјата, и има планета супер-Јупитер. [45] HD 7199 има спектрален тип KOIV/V и се наоѓа на 117 светлосни години од Земјата. Има планета со околу 30% од јупитеровата маса која има орбитален период од 615 дена. [46] HD 219077 има планета околу 10 пати помасивна од Јупитер во многу ексцентрична орбита. [47]

Длабоконебесни тела

уреди
 
Збиеното јато 47 Тукан

Второто најсветло збиено јато на небото по Омега Кентаур, 47 Тукан (NGC 104) се наоѓа веднаш западно од Малиот Магеланов Облак. Само 14.700 светлосни години оддалечена од Земјата, се смета дека е старо околу 12 милијарди години. Претежно јатото е составено од стари, жолти ѕвезди и поседува контингент од сини ѕвезди, жешки ѕвезди за кои се претпоставува дека се формираат од спојување на двојни ѕвезди. 47 Тукан има привидна величина од 3,9, што значи дека е видлива со голо око; тоа е јато од III класа на Шепли, што значи дека има јасно дефинирано јадро. Близу 47 Тукана на небото, и често видени на фотографии со широко поле на кои е прикажано, се две многу пооддалечени збиени јата поврзани со SMC: NGC 121, 10 лачни минути оддалечени од работ на поголемото јато и Линдзи 8. [48]

NGC 362 е уште едно збиено јато во Тукан со привидна светлинска величина од 6,4, 27.700 светлосни години од Земјата. Како и соседниот 47 Тукан, NGC 362 е јато на Шепли од III класа и меѓу најсветлите збиени јата на небото. Невообичаено за збиено јато, неговата орбита го носи многу блиску до средиштето на Млечниот Пат - приближно 3.000 светлосни години. Откриено е во 1820-тите од Џејмс Данлоп. [48] Нејзините ѕвезди стануваат видливи со 180x зголемување преку телескоп.

 
Збиено јато NGC 121 [49]

Малиот Магеланов Облак се наоѓа на јужниот крај на Тукана, и претставува џуџеста галаксија која е една од најблиските соседи на галаксијата Млечен Пат на растојание од 210.000 светлосни години. Иако веројатно се формирала како форма на диск, плимните сили од Млечниот Пат го искривиле. Заедно со Големиот Магеланов Облак, таа се наоѓа во Магелановиот Поток, облак од гас што ги поврзува двете галаксии. [50] NGC 346 е подрачје за ѕвездообразба, сместена во Малиот Магеланов Облак. Има привидна величина од 10,3. Во него се наоѓа системот со тројни ѕвезди HD 5980, секој негов член меѓу најсветлечките познати ѕвезди. [51]

 
Расеано ѕвездено јато NGC 299 се наоѓа во Малиот Магеланов Облак. [52]

Галаксијата Туканово џуџе, која била откриена во 1990 година, е џуџеста сфероидна галаксија од типот dE5 која е изолиран член на Месната Група . [53] Се наоѓа на 870 килопарсеци од Сончевиот Систем и околу 1,100 килопарсеци од барицентарот на Месната Група - втора најоддалечена од сите галаксии-членки по Неправилната галаксија Џуџест Стрелец. [54]

Пречкастата спирална галаксија NGC 7408 се наоѓа на 3 степени северозападно од Делта Тукан, и првично била помешана за планетарна маглина.

Во 1998 година, дел од соѕвездието било предмет на двонеделна програма за набљудување на вселенскиот телескоп „Хабл“, што резултирало со создавање на слики од Јужно Длабоко Поле „Хабл“ . Потенцијалната област што требало да се покрие требало да биде на половите на орбитата на телескопот за континуирано набљудување, а конечниот избор почива на откривањето на квазар, QSO J2233-606, на теренот. [55]

Наводи

уреди
  1. ↑ Ridpath, Ian. „Bayer's Southern Star Chart“. Star Tales. self-published. Посетено на 23 August 2013.
  2. ↑ Ridpath, Ian. „Frederick de Houtman's Catalogue“. Star Tales. self-published. Посетено на 23 August 2013.
  3. ↑ Moore, Patrick (2000). Exploring the Night Sky with Binoculars. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. стр. 48. ISBN 978-0-521-79390-2.
  4. ↑ Ridpath, Ian. „Bayer's Southern Star Chart“. Star Tales. self-published. Посетено на 18 September 2020.
  5. ↑ Ridpath, Ian. „Frederick de Houtman's Catalogue“. Star Tales. self-published. Посетено на 19 October 2013.
  6. ↑ Ridpath, Ian. „Tucana– the Toucan“. Star Tales. self-published. Посетено на 19 October 2013.
  7. ↑ Allen, Richard Hinckley (1963) [1899]. Star Names: Their Lore and Meaning (Reprint. изд.). New York, NY: Dover Publications Inc. стр. 417–18. ISBN 0-486-21079-0.
  8. ↑ Moore, Patrick (2000). Exploring the Night Sky with Binoculars. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. стр. 48. ISBN 978-0-521-79390-2.
  9. ↑ 9,0 9,1 Motz, Lloyd; Nathanson, Carol (1991). The Constellations: An Enthusiast's Guide to the Night Sky. London, United Kingdom: Aurum Press. стр. 385, 389. ISBN 978-1-85410-088-7.
  10. ↑ „Sidekick or star of the show?“. www.spacetelescope.org. Посетено на 14 February 2017.
  11. ↑ Wagman, Morton (2003). Lost Stars: Lost, Missing and Troublesome Stars from the Catalogues of Johannes Bayer, Nicholas Louis de Lacaille, John Flamsteed, and Sundry Others. Blacksburg, VA: The McDonald & Woodward Publishing Company. стр. 305–07. ISBN 978-0-939923-78-6.
  12. ↑ Streicher, Magda (2005). „Deepsky Delights“. Monthly Notes of the Astronomical Society of Southern Africa. 64 (9–10): 172–74. Bibcode:2005MNSSA..64..172S.
  13. ↑ O'Meara, Stephen James (2013). Deep-Sky Companions: Southern Gems. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. стр. 16–17. ISBN 978-1-107-01501-2.
  14. ↑ 14,0 14,1 „Alpha Tucanae“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 19 October 2013.
  15. ↑ Kaler, Jim. „Alpha Tucanae“. Stars. University of Illinois. Посетено на 19 October 2013.
  16. ↑ Pourbaix, D.; Tokovinin, A.A.; Batten, A.H.; Fekel, F.C.; Hartkopf, W.I.; Levato, H.; и др. (2004). „SB9: The Ninth Catalogue of Spectroscopic Binary Orbits“. Astronomy & Astrophysics. 424 (2): 727–732. arXiv:astro-ph/0406573. Bibcode:2004A&A...424..727P. doi:10.1051/0004-6361:20041213.
  17. ↑ „Nu Tucanae – Pulsating Variable Star“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 20 October 2013.
  18. ↑ Watson, Christopher (25 August 2009). „Nu Tucanae“. AAVSO Website. American Association of Variable Star Observers. Посетено на 2 February 2014.
  19. ↑ „Gamma Tucanae“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 20 October 2013.
  20. ↑ Knobel, Edward B. (1917). „On Frederick de Houtman's Catalogue of Southern Stars, and the Origin of the Southern Constellations“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 77 (5): 414–32 [430]. Bibcode:1917MNRAS..77..414K. doi:10.1093/mnras/77.5.414.
  21. ↑ Consolmagno, Guy (2011). Turn Left at Orion: Hundreds of Night Sky Objects to See in a Home Telescope – and How to Find Them. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. стр. 315. ISBN 978-1-139-50373-0.
  22. ↑ „Delta Tucanae – Star in Double System“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 25 October 2013.
  23. ↑ „CPD-65 4044B – Star in Double System“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 25 October 2013.
  24. ↑ „Kappa Tucanae – Double or Multiple Star“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 24 October 2013.
  25. ↑ „Kappa Tucanae A – Star in Double System“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 24 October 2013.
  26. ↑ „Kappa Tucanae B – Star in Double System“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 24 October 2013.
  27. ↑ „GJ 55.1 – Double or multiple star“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 24 October 2013.
  28. ↑ „HR 252 – Star in Double System“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 21 October 2013.
  29. ↑ „HD 5208 – Star in Double System“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 21 October 2013.
  30. ↑ „Lambda 2 Tucanae – Red Giant Branch Star“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 20 October 2013.
  31. ↑ „Epsilon Tucanae – Be Star“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 20 October 2013.
  32. ↑ Levenhagen, R. S.; Leister, N. V. (2006). „Spectroscopic Analysis of Southern B and Be Stars“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 371 (1): 252–62. arXiv:astro-ph/0606149. Bibcode:2006MNRAS.371..252L. doi:10.1111/j.1365-2966.2006.10655.x.
  33. ↑ „Theta Tucanae – Variable Star of Delta Scuti type“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 2 February 2014.
  34. ↑ Templeton, Matthew (16 July 2010). „Delta Scuti and the Delta Scuti Variables“. Variable Star of the Season. AAVSO (American Association of Variable Star Observers). Посетено на 2 February 2014.
  35. ↑ Templeton, Matthew R.; Bradley, Paul A.; Guzik, Joyce A. (2000). „Asteroseismology of the Multiply Periodic Delta Scuti Star Theta Tucanae“. The Astrophysical Journal. 528 (2): 979–88. Bibcode:2000ApJ...528..979T. doi:10.1086/308191.
  36. ↑ Watson, Christopher (4 January 2010). „Theta Tucanae“. AAVSO Website. American Association of Variable Star Observers. Посетено на 2 February 2014.
  37. ↑ Stobie, R. S.; Shobbrook, R. R. (1976). „Frequency Analysis of the Delta Scuti star, Theta Tucanae“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 174 (2): 401–09. Bibcode:1976MNRAS.174..401S. doi:10.1093/mnras/174.2.401.
  38. ↑ „Zeta Tucanae“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 20 October 2013.
  39. ↑ Santos, N. C.; Israelian, G.; Mayor, M. (July 2001). „The metal-rich nature of stars with planets“. Astronomy and Astrophysics. 373 (3): 1019–1031. arXiv:astro-ph/0105216. Bibcode:2001A&A...373.1019S. doi:10.1051/0004-6361:20010648.
  40. ↑ Porto de Mello, Gustavo; del Peloso, Eduardo F.; Ghezzi, Luan (2006). „Astrobiologically Interesting Stars Within 10 Parsecs of the Sun“. Astrobiology. 6 (2): 308–331. arXiv:astro-ph/0511180. Bibcode:2006AsBio...6..308P. doi:10.1089/ast.2006.6.308. PMID 16689649.
  41. ↑ Trilling, D.E.; Bryden, G.; Beichman, C.A.; Rieke, G.H.; Su, K.Y.L.; Stansberry, J.A.; и др. (2008). „Debris Disks around Sun-like Stars“. The Astrophysical Journal. 674 (2): 1086–1105. arXiv:0710.5498. Bibcode:2008ApJ...674.1086T. doi:10.1086/525514.
  42. ↑ Kóspál, Ágnes; Ardila, David R.; Moór, Attila; Ábrahám, Péter (August 2009). „On the Relationship Between Debris Disks and Planets“. The Astrophysical Journal Letters. 700 (2): L73–L77. arXiv:0907.0028. Bibcode:2009ApJ...700L..73K. doi:10.1088/0004-637X/700/2/L73.
  43. ↑ Udry, S.; Mayor, M.; Benz, W.; Bertaux, J.-L.; Bouchy, F.; Lovis, C.; и др. (2006). „The HARPS Search for Southern Extra-solar Planets V. A 14 Earth-masses planet orbiting HD 4308“. Astronomy and Astrophysics. 447 (1): 361–67. arXiv:astro-ph/0510354. Bibcode:2006A&A...447..361U. doi:10.1051/0004-6361:20054084.
  44. ↑ Lo Curto, G.; Mayor, M.; Benz, W.; Bouchy, F.; Lovis, C.; Moutou, C.; и др. (2015). „The HARPS Search for Southern Extra-solar Planets XXII. Multiple Planet Systems from the HARPS Volume Limited Sample“. Astronomy and Astrophysics. 512: A48. arXiv:1411.7048. Bibcode:2010A&A...512A..48L. doi:10.1051/0004-6361/200913523.
  45. ↑ Naef, D.; Mayor, M.; Benz, W.; Bouchy, F.; Lo Curto, G.; Lovis, C.; и др. (2007). „The HARPS Search for Southern Extra-solar Planets IX. Exoplanets Orbiting HD 100777, HD 190647, and HD 221287“. Astronomy and Astrophysics. 470 (2): 721–26. arXiv:0704.0917. Bibcode:2007A&A...470..721N. doi:10.1051/0004-6361:20077361.
  46. ↑ Dumusque, X.; Lovis, C.; Ségransan, D.; Mayor, M.; Udry, S.; Benz, W.; и др. (2011). „The HARPS Search for Southern Extra-solar Planets. XXX. Planetary Systems around Stars with Solar-like Magnetic Cycles and Short-term Activity Variation“. Astronomy & Astrophysics. 535: A55–A66. arXiv:1107.1748. Bibcode:2011A&A...535A..55D. doi:10.1051/0004-6361/201117148. Архивирано од изворникот на 2015-05-29. Посетено на 2013-10-26.
  47. ↑ Marmier, Maxime; Ségransan, D.; Udry, S.; Mayor, M.; Pepe, F.; Queloz, D.; и др. (2013). „The CORALIE Survey for Southern Extrasolar Planets XVII. New and Updated Long Period and Massive Planets“. Astronomy & Astrophysics. 551: A90–A103. arXiv:1211.6444. Bibcode:2013A&A...551A..90M. doi:10.1051/0004-6361/201219639.
  48. ↑ 48,0 48,1 Levy 2005.
  49. ↑ „The oldest cluster in its cloud“. ESA/Hubble Picture of the Week. Посетено на 8 August 2014.
  50. ↑ Wilkins, Jamie; Dunn, Robert (2006). 300 Astronomical Objects: A Visual Reference to the Universe. Buffalo, New York: Firefly Books. ISBN 978-1-55407-175-3.Wilkins, Jamie; Dunn, Robert (2006).
  51. ↑ Georgiev, L.; Koenigsberger, G.; Hillier, D. J.; Morrell, N.; Barbá, R.; Gamen, R. (2011). „Wind Structure and Luminosity Variations in the Wolf-Rayet/luminous Blue Variable Hd 5980“. The Astronomical Journal. 142 (6): 191. Bibcode:2011AJ....142..191G. doi:10.1088/0004-6256/142/6/191. |hdl-access= бара |hdl= (help)
  52. ↑ „The Toucan and the cluster“. www.spacetelescope.org. Посетено на 17 October 2016.
  53. ↑ Lavery, Russell J.; Mighell, Kenneth J. (January 1992). „A New Member of the Local Group – The Tucana Dwarf Galaxy“. The Astronomical Journal. 103 (1): 81–84. Bibcode:1992AJ....103...81L. doi:10.1086/116042.
  54. ↑ van den Bergh, Sidney (2000). „Updated Information on the Local Group“. The Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 112 (770): 529–36. arXiv:astro-ph/0001040. Bibcode:2000PASP..112..529V. doi:10.1086/316548.
  55. ↑ Williams, Robert E.; Baum, Stefi; Bergeron, Louis E.; Bernstein, Nicholas; Blacker, Brett S.; Boyle, Brian J.; и др. (2000). „The Hubble Deep Field South: Formulation of the Observing Campaign“. The Astronomical Journal. 120 (6): 2735–46. Bibcode:2000AJ....120.2735W. doi:10.1086/316854.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Тукан_(соѕвездие)&oldid=5274509“