Староец

село во Општина Кичево

Староец — средно село во областа Долно Кичево, во Општина Кичево, во околината на градот Кичево.

Староец

Поглед кон Староец

Староец во рамките на Македонија
Староец
Местоположба на Староец во Македонија
Староец на карта

Карта

Координати 41°27′45″N 21°00′08″E / 41.46250° СГШ; 21.00222° ИГД / 41.46250; 21.00222Координати: 41°27′45″N 21°00′08″E / 41.46250° СГШ; 21.00222° ИГД / 41.46250; 21.00222
Регион  Југозападен
Општина  Кичево
Област Долно Кичево
Население 160 жит.
(поп. 2021)[1]

Пошт. бр. 6258
Повик. бр. 045
Шифра на КО 12029
Надм. вис. 610 м
Староец на општинската карта

Атарот на Староец во рамките на општината
Староец на Ризницата

Географија и местоположба уреди

 
Сретселото со селската продавница

Селото се наоѓа во областа Долно Кичево, во јужниот дел на територијата на Општина Кичево, недалеку од регионалниот пат Кичево-Македонски Брод.[2] Селото е рамничарско, на надморска височина од 610 метри. Од градот Кичево е оддалечено 6 километри.[2]

Староец е сместено на подножјето на северозападната страна на планината Баба Сач, во горното течение на реката Треска од нејзината десна страна. Околни села се: Карбуница, Вранештица, Челопеци и други.[3]

Месностите во атарот на селото ги носат следниве имиња: Умалиште, Стањиловци, Средорек, Кладничка Нива, Широка Ледина, Коприи, Дамјаница, Староечко Поле, Велика (Треска), Дебев Камен, Велики Дол, Поличица, Баждарница, Гушаица, Капина, Лакушица, Длага Меѓа и Лаг.[3]

Селото има збиен тип. Постојат две маала: Горно и Долно. Во маалата, роднинските куќи се групирани и поблиску една до друга. Некои од групите куќи се нарекуваат: Чапевци, Јаорчани, Локовци и други.[3]

Крај самото село од јужната страна извира бистар поток, кој потоа минувајќи низ самото село, се влева во реката Треска од нејзината десна страна. Во непосредна близина на селото е и трасата на стариот пат Кичево-Демир Хисар-Битола.[3] Селото е опкружено со густи јасенови, букови и борови шуми, а во долниот дел со обработливо земјиште. На атарот на селото се застапени хумусната почва во алувијалната рамнина на реката Треска, глинестата почва на планинските падини источно и јужно од селото, каде што се наоѓа и ископ за глина, како и црница и карст во помала мерка, западно кон селото Карбуница.

Историја уреди

Селото е едно од постарите села во Кичевско. Под името Старовец се споменува во втората половина на XV век, кога броело 49 словенско-христијански куќи.[3]

Покрај ова историско споменување, за староста на селото говорат старините околу него, како и карактеристичните топоними. Во народот се говори дека тогашното христијанско село се наоѓало во месноста Селиште, сместено југозападно од денешната местоположба на Староец. Таму се наоѓаат остатоци од црква, гробови и извира извор наречен Извори. Потоа, христијанското население се иселило, а мал дел преминало во исламот. За селото е познато меѓу денешните негови жители дека во минатото, во XIX век било населено со Македонци-муслимани и Турци.[3]

Во XIX век, Староец било село во Кичевската каза на Отоманското Царство.

 
Поглед во Староец
 
Куќи во Староец

За време на Илинденското востание во август 1903 година, комитските чети од соседното село Карбуница го нападнале турското население од Староец и успеале да протераат поголем дел од него.[4]

При ослободувањето од отоманската власт во 1912 година, селото било торбешко со 60 куќи, а неговите жители говореле на македонски јазик. Дел од неговите родови (45 к.) имале словенско потекло, додека останатите (15 к.) биле Арбанаси доселени од кичевското село Туин, како и од демирхисарското село С’лп.[3]

За време на Балканските војни, во септември 1913 година се кренал албански бунт во областа, во кој учествувале муслиманите од Староец. Тогаш, во Кичевско пристагнала српската војска од Прилеп и едни четничка група од Порече. Сите куќи во Староец биле запалени и најголем дел од мештаните биле убиени, спасувајќи се единствено по некоја жена со деца, кои побегнале во Кичево или во соседното Лисичани (Старовчани, 1 к.). Од 1913 до 1921 година селото не постоело воопшто. Дури во 1921 година од Кичево се вратиле пет торбешки семејства, а во периодот 1921-1928 се доселиле и шест македонски семејства.[3]

На почетокот на 1941 година, селото имало 7 торбешки и македонски куќи. Од 1946 година започнало ново населување на Староец на Македонци, додека малобројните Торбеши се иселиле. Најголем дел од доселениците биле од Карбуница (26 к.) и од Горно и Долно Доброноец (13 к.). Помал број на доселеници имало и од другите планински села.[3]

Стопанство уреди

Атарот е заеднички со соседното село Карбуница и зафаќа простор од 11,3 км2. На него преовладуваат шумите на површина од 563 хектари, на обработливото земјиште отпаѓаат 390 хектари, а на пасиштата 126 хектари.[2]

Населението на селото Староец се занимава со земјоделство. Најразвиени се полјоделството и сточарството, кое пред сè е за домашни потреби, но значаен дел од вишокот на производството се продава и на пазарот во Кичево, а во помала мера и во Македонски Брод. Полјоделството е развиено на бројните ниви под селото во северен правец, во алувијалната рамнина на реката Треска. Главни полјоделски култури кои се одгледуваат во Староец се: компирот, пченката, гравот, пченицата, младиот кромид и лук, марулата, пиперот, зелката и краставицата. Од сточарството застапени се: живината (кокошки), свињите и козите. Исто така во селото е застапено и овоштарството, преку одгледување на јаболка, сливи, круши, цреши, ореви и костени. Дел од населението се занимава и со собирање на печурки и планински чај, на блиските планински падини. Во селото Староец работи и една земјоделска задруга. Селото Староец како и повеќе места во Кичевско е далеку прочуено по производството на свински домашни колбасици со црвен пипер, кои се чадат на оган во бројните сушилници кои се изградени во дворовите на куќите. Недалеку од Староец, во источен правец се наоѓа ископ на глина, од кој се прават прочуените глинени стомни и грниња во Вранештица.

Население уреди

Население во минатото
ГодинаНас.±%
1948258—    
1953303+17.4%
1961325+7.3%
1971338+4.0%
1981281−16.9%
ГодинаНас.±%
1991214−23.8%
1994219+2.3%
2002195−11.0%
2021160−17.9%

Според податоците од 1873 година, селото имало 3 домаќинства со 14 жители христијани (Македонци).[5]

Според податоците на Васил К’нчов („Македонија. Етнографија и статистика“) од 1900 година, во селото Староец имало 131 жител, сите Македонци, од кои 95 муслимани и 36 православни.[6] Според егзархискиот секретар Димитар Мишев („La Macédoine et sa Population Chrétienne“), во 1905 година во Староец имало 48 жители, под врховенството на Бугарската егзархија.[7]

На Етнографската карта на Битолскиот Вилает од 1901 г. Староец се води како чисто македонско село од мешана (муслиманска и православна) вероисповед во Кичевската каза на Битолскиот санџак со 20 куќи.[8]

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралството Југославија од 1931 година, селото имало 50 Македонци.[9]

Во 1961 година, селото броело 325 жители, од кои 311 биле Македонци и 12 жители Турци. Во 1994 година бројот се намалил на 219 жители, само македонско население.[2]

Според пописот од 2002 година, во селото Староец живееле 195 жители, од кои 194 Македонци и 1 Србин.[10]

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 160 жители, од кои 152 Македонци и 8 лица без податоци.[11]

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Година 1900 1905 1948 1953 1961 1971 1981 1991 1994 2002 2021
Население 131 48 258 303 325 338 281 214 219 195 160
Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.[12]; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.[13]; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.[14]; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.[15]

Родови уреди

Во селото Староец живеат исклучиво Македонци од православна вероисповед. Денешните родови кои живеат во селото се доселени од околните кичевски села како и од областите Порече, Железник и Прилепско.[3]

Според истражувањата на Јован Трифуноски во 1960-тите години родови во селото се:

  • Доселени родови:
    • Кичевско: Лоловци (5 к.), Трпевци (3 к.), Крагуевци (3 к.), Доклевци (2 к.), Настевци (2 к.), Џекеровци (2 к.), Поповци (2 к.), Чупчевци (1 к.), Дамчевци (1 к.), Волчевци (1 к.), Старокрајовци (1 к.), Јанковци (1 к.), Милевци (1 к.) и Јокалевци (1 к.), сите од Карбуница; Чапевци (10 к.), Тодоровски (1 к.), Костадиновци (1 к.) и Јованоски (1 к.), сите од селата Горни и Долни Добреноец; Јаорчани (5 к.), од Јаорец;, Малковјани (3 к.), од Малкоец; Душогубичани (1 к.), од Душегубица; Голабовци (1 к.), од Вранештица; Стојковци (1 к.), од Бигор Доленци; Стефановци (1 к.), од Лазоровци; Филипоски (1 к.), од Осломеј; Дворчани (1 к.), од Дворци и Цветановци (1 к.), од Кладник.
    • Од други области: Маркоски (1 к.), од селото Инче во Порече, Арбовци (1 к.), од селото Прострање во областа Железники и Димоски (1 к.), доселен од прилепското село Кошино.

Во далечното минато на селото Староец, пред неговото раселување и населување со муслиманско население, се забележани два иселени македонски православни христијански родови: Мојсовци (во Грешница во Порече) и Крваовци (во Карбуница).

Од некогашните македонски муслимански родови кои живееле во Староец до 1912 година се забележани следните родови: Мустафовци, Исмаиловци, Мечовци, Иметовци, Веселовци, Акитовци, Јашаровци, Бејзатови, Алитовци и други.

Општествени установи уреди

 
Подрачното основно училиште во селото

Самоуправа и политика уреди

Селото влегува во рамките на Општина Кичево, која била проширена по новата територијална поделба на Македонија во 2013 година. Во периодот од 1996-2013 година, селото се наоѓало во некогашната Општина Вранештица.

Во периодот од 1965 до 1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата општина Кичево. Селото припаѓало на некогашната општина Кичево во периодот од 1955 до 1965 година.

Во периодот 1952-1955, селото било седиште на тогашната Општина Староец, во која покрај селото Староец, се наоѓале и селата Атишта, Бигор Доленци, Вранештица и Карбуница. Општината Староец постоела и во периодот 1950-1952, во која тогаш влегувале селата: Атишта, Вранештица, Карбуница и Староец.

Избирачко место уреди

Во селото постои избирачкото место бр. 0812 според Државната изборна комисија, сместено во просториите на селскиот дом.[16]

На претседателските избори во 2019 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 144 гласачи.[17]

На парламентарните избори во 2020 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 146 гласачи.[18]

Културни и природни знаменитости уреди

 
Главната селска црква „Св. Јован Крстител“
Археолошки наоѓалишта[19]
  • Селиште — населба од доцноантичко време; и
  • Поличица — населба од доцноантичко време.
Цркви[20]
Џамии

До 1913 година, во селото постоело џамија. На нејзино место сега се наоѓа куќата на мештанинот Јордан Цветковски.[3]

Личности уреди

Родени во или со потекло од Староец

Иселеништво уреди

Торбешкото население од селото е иселено во Турција (околу 7 семејства) и во Кичево.

Култура и спорт уреди

Во селото традиционално се организира турнир во мал фудбал во чест на празникот Иванден.[21]

Наводи уреди

  1. „Пописна слика на населените места во Македонија, Попис 2021“. Државен завод за статистика. Посетено на 22 декември 2022.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 Панов, Митко (1998). Енциклопедија на селата во Република Македонија (PDF). Скопје: Патрија. стр. 284. Посетено на 21 декември 2020.
  3. 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 Трифуноски, Јован (1968). Кичевска котлина: Селски населби и население. Белград: Српска академија на науките и уметностите. стр. 107–108.
  4. По кажувања на жители од селото (семејство Мицковски чии предци учствувале во случувањата) на 1 мај 2008 г.
  5. „Македония и Одринско. Статистика на населението от 1873 г.“ Македонски научен институт, София, 1995, стр. 92-93.
  6. Васил К’нчов. „Македонија. Етнографија и статистика“. Софија, 1900, стр. 257.
  7. D.M.Brancoff. "La Macédoine et sa Population Chrétienne". Paris, 1905, рр. 156-157.
  8. Михајловски, Роберт, уред. (2017). Етнографска карта на Битолскиот вилает (PDF). Каламус. стр. 37.
  9. „200K Volkstumskarte Jugoslawien“.
  10. „Попис на Македонија“ (PDF). Завод за статистика на Македонија. 2002. Посетено на 21 декември 2020.
  11. „Оваа категорија опфаќа лица коишто учествуваат во вкупното резидентно население, но поради нивно одбивање да бидат попишани, неможност да бидат најдени на својата адреса на живеење и непотполност во работата на попишувачите не биле официјално попишани, туку за нив податоците биле преземени од административни извори и затоа не учествуваат во изјаснувањето за етничка припадност, вероисповед и мајчин јазик (Прочитајте повеќе...).“
  12. К’нчов, Васил. „Македонија. Етнографија и статистика“. Софија, 1900
  13. Brancoff, D.M. „La Macédoine et sa Population Chrétienne“. Paris, 1905.
  14. „Население по возраст и по пол, по населени места, според пописите спроведени во Република Македонија по Втората светска војна“. Државен завод за статистика.
  15. „Вкупно резидентно население на Република Северна Македонија според етничката припадност, по населени места, Попис, 2021“. Државен завод за статистика.
  16. „Описи на ИМ“. Архивирано од изворникот на 2023-08-17. Посетено на 21 декември 2020.
  17. „Претседателски избори 2019“. Архивирано од изворникот на 2019-12-29. Посетено на 3 ноември 2019.
  18. „Предвремени избори за пратеници 2020“. Архивирано од изворникот на 2020-07-15. Посетено на 21 декември 2020.
  19. Коцо, Димче (1996). Археолошка карта на Република Македонија. Скопје: МАНУ. ISBN 9789989101069
  20. Јелена Павловска, Наташа Ниќифоровиќ и Огнен Коцевски (2011). Валентина Божиновска (уред.). Карта на верски објекти во Македонија. Менора - Скопје: Комисија за односи во верските заедници и религиозните групи. ISBN 978-608-65143-2-7.
  21. „По повод празникот св. Јован Крстител-Иванден во с. Староец ќе се одржи дводневен турнир во мал фудбал“. Порта. 2019-06-26. Посетено на 2020-12-21.

Поврзано уреди

Надворешни врски уреди