Википедија

Република Босна и Херцеговина

Република Босна и Херцеговина (српскохрватски: Republika Bosna i Hercegovina / Република Босна и Херцеговина) — држава во Југоисточна Европа, која постоела во периодот од 1992 до 1995 година. Таа е директен правен претходник на денешната држава Босна и Херцеговина[1].

Република Босна и Херцеговина
Republika Bosna i Hercegovina
Република Босна и Херцеговина
←
1992 – 1995 (во сила од 1997) →
Знаме (1992–1998) Грб (1992–1998)
Химна
"Една си единствена" (1992–1995)
Једна си једина
(англиски: "You are the one and only")
Местоположба на Босна и Херцеговина
Главен град Сараево
Уредување Парламентарна република
Претседател
 -  1992–96 Алија Изетбеговиќ
Премиер
 -  1992 Jure Pelivan
 -  1992–1993 Миле Акмаџиќ
 -  1993–1996 Харис Силајџиќ
 -  1996–1997 Хасан Муратовиќ
Законодавство Национално собрание
Историски период Распад на Југославија
 -  Независност 3 март 1992
 -  Босанска војна 6 април 1992
 -  Договор од Вашингтон 1 март 1994
 -  Дејтонски договор 14 декември 1995 (во сила од 1997)
Валута босански динар
Повик. бр. +387

Босна и Херцеговина се отцепила по распадот на Социјалистичката Федеративна Република Југославија на 3 март 1992 година. Ова довело започнување на Босанската војна, што траела во текот на целото постоење на републиката. Водачите на две од трите главни етнички групи на Босна и Херцеговина, имено Босанските Срби и босанските Хрвати, формирале посебни ентитети односно држави, како Република Српска и Херцеговина-Босна, соодветно, кои не биле признати од меѓународната заедница.[2] Неформално, овие националисти сметале дека Република Босна и Херцеговина го претставува првенствено нејзиното бошњачко (муслиманско) население, иако формално претседателството и владата на републиката било составено од Срби и Хрвати заедно со Бошњаците[3][4][5]

Според Вашингтонскиот договор од 1994 година, на Бошњаците им се придружиле и босанските Хрвати на Херцег-Босна, која држава која била укинато со овој договор, како поддршка на Републиката со формирањето на Федерацијата на Босна и Херцеговина, под-државен заеднички субјект. Во 1995 година, Дејтонскиот мировен договор ја приклучило кон Федерацијата на Босна и Херцеговина и српскиот ентитет, Република Српска, и од тој момент па наваму, официјално е признаена како политички под-државен субјект без право на отцепување, во државата Босна и Херцеговина.[2][4][6]

Република Босна и Херцеговина постоела легално сè додека не го ко-потпишала Анексот бр. 4 од Дејтонскиот договор, во кој е содржан уставот на Босна и Херцеговина на 14 декември 1995 година, но официјалните документи откриваат дека државата постоела до крајот на 1997 година кога започнало спроведувањето на Дејтонскиот договор и кога официјално стапил во сила.[7]

Историја уреди

 
Алија Изетбеговиќ за време на посетата на Соединетите држави во 1997 година.

Парламентарните избори во 1990 година довеле до национално собрание во кое доминирале три етнички партии, кои формирале лабава коалиција за да ги соборат комунистите од власт. Последователните декларации за независност на Хрватска и Словенија и војната што ја започнеле трите конститутивни народи придонело до расцеп на системот и наскоро се развило и прашањето дали земјата да остане во југословенската федерација (претежно фаворизирана меѓу Србите) или да бара независност (идеја претежно фаворизиран меѓу Бошњаците и Хрватите). Декларацијата за суверенитет во октомври 1991 година била проследена со референдум за независност од Југославија во февруари и март 1992 година. Референдумот бил бојкотиран од мнозинството босански Срби, така што со излезност на гласачите од 64%, од кои 99% гласале за независност, и така Босна и Херцеговина станала суверена држава.

Додека се расправале за првата жртва на војната, позначајните српски напади започнале во март 1992 година во Источна и Северна Босна. По напнатиот период на ескалирање на тензиите и спорадични воени инциденти, отворено војување започнало во Сараево на 6 април.

Меѓународното признавање на Босна и Херцеговина значело дека Југословенската народна армија (ЈНА) официјално треба да се повлече од територијата на републиката, иако припадниците на босанските Срби се приклучиле на Армијата на Република Српска. Вооружени и опремени од складиштата на ЈНА во Босна, поддржани од волонтери, офанзивите на Република Српска во 1992 година успеале да стават голем дел од земјата под нејзина контрола. До 1993 година, кога избувнала хрватско-бошњачкиот конфликт помеѓу владата во Сараево и хрватскиот статут на Херцег-Босна, околу 70% од земјата била контролирана од страна на Србите.

Во 1993 година властите во Сараево усвоиле нов закон за јазици (Službeni list Republike Bosne i Hercegovine, 18/93): „Во Република Босна и Херцеговина официјално се користи ијекавискиот стандарден литературен јазик на трите конститутивни нации, означен од еден од трите термини: босански, српски, хрватски “.

Во март 1994 година, потпишувањето на договорот во Вашингтон помеѓу бошњачките и етничко-хрватските водачи довело до создавање на заедничка бошњачко-хрватска федерација на Босна и Херцеговина . Ова, заедно со меѓународниот бес поради српските воени злосторства (особено геноцидот во Сребреница на околу 8000 луѓе во јули 1995 година) [8] помогнало конфликтот да се претвори во тотална војна. Потпишувањето на Дејтонскиот договор во Париз од страна на претседателите на Босна и Херцеговина ( Алија Изетбеговиќ ), Хрватска (Фрањо Туџман) и Србија (Слободан Милошевиќ) придонело борбите да престанат, приближно воспоставувајќи ја основната структура на денешната држава . Трите години војна и крвопролевањето оставиле меѓу 95.000 и 100.000 жртви, и повеќе од 2 милиони раселени.[9]

Патни документи уреди

Во октомври 1992 година, ограничен број на пасоши на Република Босна и Херцеговина биле испечатени и достапни на своите граѓани.[10] Документот им овозможил на сопствениците да влезат и да ја напуштат новоформираната земја легално.

Официјалните документи и пасошите на Републиката важеле до крајот на 1997 година, кога преку спроведувањето на Дејтонскиот договор започнало делувањето на современата држава Босна и Херцеговина. Пасошите на Република БиХ биле заменети со пасошите на Босна и Херцеговина и личните карти на Босна и Херцеговина .

 
Детска книшка за ученик од основно училиште.

Образовен систем уреди

За време на Босанската војна, школувањето продолжило првенствено во поголемите градови. Во опседнатото Сараево, училиштата работеле во дисперзирани подрумски училници во населби низ главниот град, под постојана закана од непријателски пиштоли и минофрлачки оган.[11] Во зависност од делот на земјата, наставниот персонал требало да се прилагоди на воените околности, а училниците честопати се наоѓале во куќи и ходници. На некои места, училишните згради дури биле претворени во бегалски кампови, болници или воени штабови.

За учебната 1992-93 година, предметите и наставните програми биле тесно поврзани со оние од периодот на Социјалистичка Република Босна и Херцеговина . Сепак, образованието за време на војната имало многу недостатоци, како што е нестабилна инфраструктура, недостаток на наставници и сериозен недостаток на учебници.[12]

Имињата на многу училишта во Сараево биле променети во периодот републиката и останале такви во денешна Босна. Идеологијата на социјалистичка Југославија и достигнувањата на Националната ослободителна борба ги смениле многуте имиња на училишта, особено оние што биле именувани по претежно не-бошњачки историски личности. Само 3 училишта од околу шеесет во главниот град биле променети.[13]

 
Печат на Армијата на Република Босна и Херцеговина.

Армија уреди

Армијата на Република Босна и Херцеговина ги претставувала вооружените сили на Република Босна и Херцеговина за време на војната во Босна и Херцеговина. АРБиХ била основана на 15 април 1992 година, а најголем дел од структурата била пренесена од поранешната територијална одбрана на Босна и Херцеговина. Армијата по Дејтонскиот договор била дефинирана како бошњачка компонента на Армијата на Федерацијата на Босна и Херцеговина, а по реформите се трансформирала во Босански ренџери, една од трите бригади на вооружените сили на Босна и Херцеговина .

Валута уреди

По воведувањето на босанските динари и замената на југословенскиот динар, босанскиот динар бил во оптек во поголемиот дел од територијата контролирана од Армијата на Република Босна и Херцеговина. Областите под хрватска контрола користеле хрватски динар и исто така куна, а територијата на Босна и Херцеговина што ја држеле српските сили, ја прогласила Република Српска, каде динарот исто така бил воведен како средство за плаќање. Кратко време по воведувањето на динарот, германската марка станала најпосакувана бидејќи новите средства за плаќање во Бошњаците и Хрватите доминирале во РБиХ. Во денешна Босна и Херцеговина, валутата се нарекува конвертибилна марка која го заменила динарот и германската валута во 1998 година. Еврото се користело како секундарна валута, но било забрането на 1 октомври, но многу продавници и бензински пумпи приватно го прифаќаат еврото како валута.

Поштенска услуга уреди

Земјата ги произвела првите марки по осамостојувањето во 1993 година под команда на владата во Сараево и започнала да ги печати како Република Босна и Херцеговина .[14] Пред 1993 година, новоформираната Република Босна и Херцеговина користела печат на СФР Југославија, но со зборовите суверена Босна и печат, се означувало конкретното место.

Порзано уреди

Наводи уреди

  1. ↑ „CONSTITUTION OF BOSNIA AND HERZEGOVINA“ (PDF). The Constitutional Court of Bosnia and Herzegovina. Архивирано од изворникот (PDF) на 2015-10-28. Посетено на 2020-03-30.
  2. ↑ 2,0 2,1 Holbrooke, Richard C. (1999). To End a War (англиски). Modern Library. ISBN 9780375753602.
  3. ↑ Hoare, Marko Attila. How Bosnia armed (англиски). Saqi Books in association with the Bosnian Institute. ISBN 9780863563676.
  4. ↑ 4,0 4,1 Simms, Brendan. Unfinest Hour: Britain and the Destruction of Bosnia (англиски). Penguin Books Limited. ISBN 9780140289831.
  5. ↑ Bose, Sumantra. Bosnia After Dayton: Nationalist Partition and International Intervention (англиски). C. Hurst. ISBN 9781850656456.
  6. ↑ Vranić, Jelena. The Dayton peace accords: mapping negotiations : based on "To end a war" book by Richard Holbrooke (англиски). Fama. ISBN 9789958954917. Посетено на 7 September 2016.
  7. ↑ „HUMAN RIGHTS CHAMBER DOM ZA LJUDSKA PRAVA FOR BOSNIA AND HERZEGOVINA REPORT“ (PDF). www.hrc.ba. Архивирано од изворникот (PDF) на 2021-05-02. Посетено на 4 July 2015.
  8. ↑ Federal Commission for Missing Persons; "Preliminary List of Missing and Killed in Srebrenica"; 2005 „[1]“. Надворешна врска во |title= (help); Отсутно или празно |url= (help) (522 KB).
  9. ↑ „Bosnian war 'claimed 100,000 lives'“. Deutsche Presse-Agentur. November 21, 2005.
  10. ↑ „Hronologija opsade Sarajeva 1992 – 1996“. pescanik.net.
  11. ↑ „The Heroes of Treca Gimnazija: A War School in Sarajevo, 1992-1995“. readings.com.au. Архивирано од изворникот на 2021-05-03. Посетено на 2020-03-30.
  12. ↑ „Devedesete: Rat i nakon rata u Bosni i Hercegovini“. 6yka.com.
  13. ↑ „STAV – Ko bi gori, sad je doli: Imena sarajevskih osnovnih škola u zagrljaju ideologija“. faktor.ba. Архивирано од изворникот на 2016-03-07. Посетено на 2020-03-30.
  14. ↑ Stamps of the World. Stanley Gibbons. 2004. стр. 392.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Република_Босна_и_Херцеговина&oldid=5103145“