Парламентарна република

Парламентарна република — вид република која се управува под парламентарен систем, каде извршната власт (владата) е подредена и отчетна на законодавната (парламентот). Постојат повеќе видови парламентарни републики. Кај највеќето вакви републики постои јасна поделба на надлежностите помеѓу шефот на владата и шефот на државата, при што шефот на владата ја има вистинската власт, како кај уставните монархии. Кај некои, улогите на шеф на владата и шеф државата се споени во едно (како во претседателскиот систем), но сепак функционерот е зависен од парламентот.

Во ваквите држави, шефот на државата најчесто се нарекува „претседател“, а шефот на владата е „премиер“ или „канцелар“. Шефот на владата мора да ја има довербата на парламентот, а неговиот мандат може да подлежи на измени. Шефот на државата не подлежи на вакви ограничувања, но затоа има значајно помала извршна моќ.

Овластувања уреди

За разлика од републиките со претседателски или полупретседателски систем, шефот на државата (претседателот) нема голема извршна надлежност, туку тие му припаѓаат на шефот на владата (премиер и сл.).

Во земјите кајшто шефот на државата го бираат членовите на парламентот, истиот ја има и функцијата на шеф на владата (како во Боцвана, Маршалските Острови, Науру, ЈАР и Суринам) и е водач на најголемата владејачка партија.

Во извесни случаи, претседателот може да има теоретски овластувања во секојдневното управување со земјата (на пр. во Финска), но според воспоставената практика не ги користи, или пак со нив го спроведува она што е одлучено во парламентот. Ова би можело да се нарече полупретседателски систем на основа на парламентарен.

Список на денешни парламентарни републики уреди

Име на државата	Претходно уредување	Станала парл. република	Шефот на државата го бира	Коморност
Австрија	еднопартиска држава (како дел од Третиот Рајх, погл. аншлус)	1945	непосредно, во втор круг	дводомен
Албанија	еднопартиска држава	1991	парламентот, со мнозинство	еднодомен
Бангладеш	претседателска република	1991^{[б 1]}	парламентот	еднодомен
Босна и Херцеговина	еднопартиска држава (дел од СФРЈ)	1991	непосредно, во втор круг	дводомен
Боцвана	британски протекторат (Бечуаналенд)	1966	парламентот, со мнозинство	еднодомен
Бугарија	еднопартиска држава	1989	непосредно, во втор круг	еднодомен
Вануату	британско-француски кондоминиум (Нови Хебриди)	1980	парламентот и претседателите на регионалните совети, со мнозинство	еднодомен
Гвајана	уставна монархија (крунска земја)	1970	парламентот, со мнозинство	еднодомен
Германија	еднопартиска држава	1949^{[б 2]}	сојузното собрание (парламентот и покраинските пратеници), со апсолутно мнозинство	дводомен
Грција	воена хунта; уставна монархија	1975	парламентот, со мнозинство	еднодомен
Доминика	здружена земја на Обединетото Кралство	1978	парламентот, со мнозинство	еднодомен
Естонија	еднопартиска држава (дел од СССР)	1991^{[б 3]}	парламентот, со двотретинско мнозинство	еднодомен
Етиопија	еднопартиска држава	1991	парламентот, со двотретинско мнозинство	дводомен
Израел	протекторат (дел од Британскиот мандат во Палестина)	1948	парламентот, со мнозинство	еднодомен
Индија	уставна монархија (британско владение)	1950	парламентот и пратениците од собранијата на сојузните држави, со единечен пренослив глас	дводомен
Ирак	еднопартиска држава	2005	парламентот, со двотретинско мнозинство	еднодомен (официјално дводомен)
Ирска	уставна монархија (британско владение)	1949^{[б 4]}	непосредно, со единечен пренослив глас	дводомен
Исланд	дотогаш во состав на Данска; уставна монархија	1944	непосредно, со мнозинство	еднодомен
Италија	уставна монархија	1946	парламентот, со двотретинско мнозинство	дводомен
ЈАР	уставна монархија (крунска земја)	1961	парламентот, со мнозинство	дводомен
Киргистан	претседателска република	2010	непосредно, во втор круг	еднодомен
Кирибати	протекторат	1979	парламентот, со мнозинство	еднодомен
Латвија	еднопартиска држава (дел од СССР)	1991^{[б 5]}	парламентот	еднодомен
Либан	протекторат (Француски мандат во Либан)	1941	парламентот	еднодомен
Либија	народна република т.е. џемахирија (пред 2011 г.)	2012	парламентот	еднодомен
Маврициус	уставна монархија (крунска земја)	1992	парламентот, со мнозинство	еднодомен
Македонија	еднопартиска држава (дел од СФРЈ)	1991	непосредно, во втор круг, по прогласената независност со референдум	еднодомен
Малта	уставна монархија (крунска земја)	1974	парламентот, со мнозинство	еднодомен
Маршалски Острови	старателско подрачје на ООН (дел од Старателското подрачје на Тихоокеанските Острови)	1979	парламентот	дводомен
Микронезија	старателско подрачје на ООН (дел од Старателското подрачје на Тихоокеанските Острови)	1986	парламентот, со мнозинство	еднодомен
Молдавија	еднопартиска држава (дел од СССР до 1990 г.) преодна парламентарна република (1991-1994)	1994^{[б 6]}	парламентот, со мнозинство	еднодомен
Монголија	еднопартиска држава	1949	непосредно	еднодомен
Науру	старателско подрачје на Австралија	1968	парламентот	еднодомен
Непал	уставна монархија	2008	парламентот	еднодомен
Пакистан	претседателски и полупретседателски систем	2010^[1]^[2]	парламентот и пратениците од собранијата на сојузните држави, со единечен пренослив глас	дводомен
Полска	еднопартиска држава	1990	непосредно, во втор круг	дводомен
Самоа	уставна монархија	2007	парламентот	еднодомен
Сан Марино	Римско Царство	301	парламентот	еднодомен
Сингапур	уставна монархија (дел од Малезија)	1965	непосредно	еднодомен
Словачка	еднопартиска држава (дел од Чехословачка)	1993	парламентот (пред 1999 г.) непосредно, во втор круг (од 1999 г.)	еднодомен
Словенија	еднопартиска држава (дел од СФРЈ)	1991	непосредно, во втор круг	дводомен
Сомалија	преодна влада (по 1991 г.) еднопартиска држава (пред 1991 г.)	2012	парламентот	дводомен
Србија	еднопартиска држава (дел од СФРЈ)	1991	непосредно, во втор круг	еднодомен
Суринам	воена диктатура	1987	парламентот, со мнозинство	еднодомен
Тринидад и Тобаго	уставна монархија (крунска земја)	1976	парламентот	дводомен
Тунис	полупретседателски систем (1956-2011) преодна влада (2011-2014)	2014	парламентот, со мнозинство	еднодомен
Турција	еднопартиска држава	1946	непосредно (од 2007 г., претходно од парламентот)	еднодомен
Унгарија	еднопартиска држава	1990	парламентот, со апсолутно мнозинство	еднодомен
Финска	полупретседателска република	2000^{[б 7]}	непосредно, во втор круг	еднодомен
Фиџи	воена хунта	2014	парламентот, со мнозинство	еднодомен
Хрватска	полупретседателска република 1990 - 2000 порано: еднопартиска држава (дел од СФРЈ)	2000	непосредно, во втор круг	еднодомен
Црна Гора	еднопартиска држава (дел од СФРЈ)	1992	непосредно, во втор круг	еднодомен
Чешка	еднопартиска држава (дел од Чехословачка)	1993	непосредно, во втор круг (од 2013 г.; претходно: парламентот, со мнозинство)	дводомен

Список на поранешни парламентарни републики уреди

Име на државата	Станала парл. република	Го сменила уредувањето	Сегашно уредување	Причинител на промената
Бразил	1961	1963	претседателски систем	референдум
Бурма	1948	1962	воена хунта	преврат во 1962 г.
Зимбабве	1980	1987	претседателски систем	уставен амандман
Зимбабве-Родезија	1979	1979	парламентарен систем	создавање на Јужна Родезија
Индонезија	1945	1959	претседателски систем	уставен амандман
Втора Јужнокорејска република	1960	1961	претседателски систем	Шеснаесеттомајски преврат
Република Конго	1960	1965	воена диктатура (де факто еднопартиска држава)	преврат од 1965 г.
Прва Литванска република	1920	1926	еднопартиска држава	преврат во 1926 г.^{[б 8]}
Нигерија	1963	1979	претседателски систем	уставен амандман
Пакистан	1956	1958	воена диктатура	преврат во 1958 г.
	1973	1978		преврат во 1977 г.
	1988	1999		преврат во 1999 г.
Прва Португалска република	1910	1926	воена диктатура (која во 1933 г. довела до еднопартиска држава)	преврат од 28 мај
Втора Полска република	1918	1939	еднопартиска држава	Инвазија на Полска
Родезија	1970	1979	парламентарен систем	создавање на Зимбабве-Родезија
Русија	референдум^{[б 9]}	1993	полупретседателски систем	референдум^{[б 10]}
Сириска република	1930	1958	еднопартиска држава	создавање на Обединетата Арапска Република
Сириска Арапска Република	1961	1963	еднопартиска држава	преврат во 1963 г.
Уганда	1963	1966	еднопартиска држава	времен престан на уставот
Унгарија	1946	1949	еднопартиска држава	создавање на Народна Република Унгарија
Прва Филипинска република (Малолошка република)	1899	1901	воена диктатура (де факто колонија на САД)	заробување на Емилио Агиналдо и негово предавање на американската војска
Четврта Филипинска република	1978	1987	претседателски систем	ратификација на уставот од 1987 г.
Трета Француска Република	1870	1940	претседателски систем	германска окупација во II Св. војна
Четврта Француска република	1946	1958	полупретседателски систем	политичка нестабилност
Чиле	1891	1925	претседателски систем	референдум
Втора Шпанска република	1931	1939	фашистичка диктатура	пораз во Шпанската граѓанска војна
Шри Ланка	1972	1978	полупретседателски систем	уставен амандман

Поврзано уреди

Белешки уреди

↑ Била парламентарна република и помеѓу 1971 и 1975 г.
↑ In the case of поранешните западногерманск покраини, вклучувајќи го Западен Берлин, претходната еднопартиска држава била Третиот Рајх, но во случај на новите сојузни покраини и поранешен Источен Берлин, еднопартиската држава е Источна Германија. Германија се обединила на 3 октомври 1990 г., кога петте покраини на ГДР (Источна Германија) се приклучиле кон СР Германија (Западна Германија), а Берлин е обединет како еден град-покраина. Затоа, годината се однесува на денешна СР Германија во целина, иако подрачјето на Источна Германија не ѝ припаѓало на таа парламентарна република сè до 1990 г.
↑ Естонија била парламентарна република и помеѓу 1919 и 1934 г., кога власта е соборена со преврат. Во 1938 г. е усвоен претседателскиот систем, а во јуни 1940 г. Естонија е окупирана од СССР и припоена кон него.
↑ Шеф на државата од 1936 до 1949 г.
↑ Латвија била парламентарна република и помеѓу 1921 и 1934 г., кога е извршен преврат и на премиерското место дошол Карлис Улманис. Во јуни 1940 г. Латвија е окупирана од СССР и припоена кон него.
↑ Првите парламентарни избори се одржани во февруари и март 1990 г. На изборите само Комунистичката партија имала статус на таква, а опозицијата се состоела од поединечни кандидати. Во 1991 г. е прогласена независнсот од СССР, а во 1994 г. се одржани првите повеќепартиски избори.
↑ Порано полупретседателска република, а денес парламентарна, со уставот од 2000 г.
↑ Во јуни 1940 г., Литванија е окупирана од СССР и припоена кон него.
↑ Создадена функцијата Претседател на Руската Федерација и почнува раздвојувањето на надлежностите и предавање на овластувањата на Врховниот совет на Русија. Дотогаш Русија била советска република.
↑ На ова му претходи уставната криза и вооруженото распуштање на Врховниот совет на Русија.

Наводи уреди

↑ Kiran Khalid, CNN (2010-04-09). „Pakistan lawmakers approve weakening of presidential powers“. CNN.com. Посетено на 2010-04-14.
↑ „'18th Amendment to restore Constitution' | Pakistan | News | Newspaper | Daily | English | Online“. Nation.com.pk. Посетено на 2010-04-14.

[1] Била парламентарна република и помеѓу 1971 и 1975 г.

[D-2] In the case of поранешните западногерманск покраини, вклучувајќи го Западен Берлин, претходната еднопартиска држава била Третиот Рајх, но во случај на новите сојузни покраини и поранешен Источен Берлин, еднопартиската држава е Источна Германија. Германија се обединила на 3 октомври 1990 г., кога петте покраини на ГДР (Источна Германија) се приклучиле кон СР Германија (Западна Германија), а Берлин е обединет како еден град-покраина. Затоа, годината се однесува на денешна СР Германија во целина, иако подрачјето на Источна Германија не ѝ припаѓало на таа парламентарна република сè до 1990 г.

[3] Естонија била парламентарна република и помеѓу 1919 и 1934 г., кога власта е соборена со преврат. Во 1938 г. е усвоен претседателскиот систем, а во јуни 1940 г. Естонија е окупирана од СССР и припоена кон него.

[E-4] Шеф на државата од 1936 до 1949 г.

[5] Латвија била парламентарна република и помеѓу 1921 и 1934 г., кога е извршен преврат и на премиерското место дошол Карлис Улманис. Во јуни 1940 г. Латвија е окупирана од СССР и припоена кон него.

[6] Првите парламентарни избори се одржани во февруари и март 1990 г. На изборите само Комунистичката партија имала статус на таква, а опозицијата се состоела од поединечни кандидати. Во 1991 г. е прогласена независнсот од СССР, а во 1994 г. се одржани првите повеќепартиски избори.

[C-9] Порано полупретседателска република, а денес парламентарна, со уставот од 2000 г.

[10] Во јуни 1940 г., Литванија е окупирана од СССР и припоена кон него.

[11] Создадена функцијата Претседател на Руската Федерација и почнува раздвојувањето на надлежностите и предавање на овластувањата на Врховниот совет на Русија. Дотогаш Русија била советска република.

[12] На ова му претходи уставната криза и вооруженото распуштање на Врховниот совет на Русија.

[7] Kiran Khalid, CNN (2010-04-09). „Pakistan lawmakers approve weakening of presidential powers“. CNN.com. Посетено на 2010-04-14.

[8] „'18th Amendment to restore Constitution' | Pakistan | News | Newspaper | Daily | English | Online“. Nation.com.pk. Посетено на 2010-04-14.

[б 1]

[б 2]

[б 3]

[б 4]

[б 5]

[б 6]

[1]

[2]

[б 7]

[б 8]

[б 9]

[б 10]