Напад на Ораховац

Нападот врз Ораховац — организирани офанзивни акции на ОВК во периодот 17-20 јули 1998 година во Ораховац, чија цел била заземање на поголем град, преземање контрола над околната територија и сузбивање на безбедносните сили на Сојузна Република Југославија и создавање поголема окупирана територија. Овој напад претставува прв голем организиран ангажман на терористичките сили и борбата во центарот на градот и претставува пресвртна точка во судирите во Косово и Метохија.

Напад на Ораховац
Дел од Косовска војна
Поглед кон Ораховац
Датум 17–20 јули 1998 (3 дена) Место Ораховац, Косово, СР Југославија Исход Југословенска победа
Завојувани страни
ОВК	Сојузна Република Југославија
Команданти и водачи
	Божидар Делиќ Стојан Коњиковац Вељко Раденовиќ
Вклучени единици
	Prizren SUP
Сила
ок. 1,000	ок. 500
Жртви и загуби
ок. 60	2 police officers
Петмина српски цивили убиени за време на борбите и уште околу 40-те српски цивили убиени по киднапирањето

За време на дводневните борби, припадниците на ОВК ги освоиле сите важни објекти во градот (здравствен дом, пошта, згради на општинска администрација), ги блокирале полициските сили и спровеле организирани акции против српските цивили. Овие сили на ОВК биле потиснати со силни акции на комбинираните сили на југословенската армија и полицијата. Како последица на тоа, југословенската армија била ангажирана во разбивање на терористички формации, а за време на офанзивата по ослободувањето на Ораховец, ОВК била распуштена.

Позадина

Во јули 1998 година, припадниците на ОВК започнале со почести и помасовни напади. Интензивирани биле и обидите за насилно преминување на државната граница со Албанија. Целта на ОВК била да ги интензивира своите активности и целосно да влезе во воено-политичката сцена. Неколку дена пред почетокот на офанзивата, на 15 јули, терористичките сили извршиле напад со мина врз полициски автобус на патот Србија - Косовска Митровица, каде биле ранети 20 полицајци. Ден подоцна, во два наврати биле нападнати рудникот Трепча и полициската патрола во општина Урошевац. Водачите на ОВК одлучиле да ги окупираат териториите што ќе ги прогласат за слободни, што ќе овозможи дополнителна инфилтрација на кадри и воен материјал од Албанија. Неколку илјади вооружени терористи веќе блокирале одредени патишта и градови. Во тоа време, Југословенската армија била исклучиво ангажирана во заштитата на државната граница, додека полициските единици имале задача да обезбедат безбедност во внатрешноста на територијата и да издржат континуирани терористички напади.

Напад врз градот

Целта на нападот на Ораховац била да се преземе контролата над градот, да се создаде слободна територија и да се одбијат безбедносните сили. Во поширок контекст, ваквите настани би предизвикале големи цивилни жртви и би ја означиле ОВК за единствен легитимен претставник на Албанците во Косово и Метохија и ќе предизвикаат конфузија во безбедносните сили. Непосредно пред нападот врз градот, силите на ОВК извидување на градот на 17 јули и се приближиле до поголемите формации. Околу 500 полицајци биле стационирани во градот и неговата непосредна околина, додека немало формации на ВJ во самиот град. Нападот врз самиот град бил извршен во поголеми групи и целосно ги изненадило полициските сили. Бројно посилни и со ефект на изненадување, припадниците на ОВК ги блокирале полициските сили во полициската зграда и хотелот и ги окупирале сите клучни објекти во градот уште во веќерта на 17 јули. Сите телефонски линии биле прекинати, а трансформаторската станица била оштетена, оставајќи го градот без електрична енергија.

Бидејќи постоела опасност блокираните припадници на полицијата да бидат прегазени, итно била активирана борбена група составена од засилени полициски единици и Југословенската армија. Снајперисти на ОВК биле распоредени на височините и доминантните точки, што го отежнувало движењето, пристигнувањето и организирањето на деблокирање на градот. Веднаш по влегувањето во градот, терористите киднапирале некои српски граѓани, вклучително и жени и деца и ги однеле во правец на Клечка, каде што повеќето цивили биле брутално измачувани, масакрирани и изгорени. Откако го освоиле Ораховац, терористите започнале да поставуваат мини по патиштата, мостовите и улиците, поставувале камиони со песок како барикади и ги минирале, и се зацврстиле во стратешки куќи и дворови. Потребно било брзо да се реагира за да се спречи поголем масакр врз Србите, како и да се деблокираат опсадените полицајци.

Деблокирање на градот

Командантот на Приштинскиот корпус, генерал Небојша Павковиќ, му наредил на тогашниот полковник Божидар Делиќ да ја покрене борбената група 3 и да ја пробие блокадата на градот. Таа се состоела од оклопни и механизирани единици со артилериска огнена поддршка. Заедничката акција на армијата и полицијата за деблокирање на Ораховац започнала утрото на 18 јули.

Првата одбрана на Ораховац силите на ОВК ја поставиле на влезот во селото Бела Црква во два реда. Во централниот дел на селото тие поставиле силна блокада на локалниот пат и на еден рид во северниот дел на селото поставиле бункер и борбени позиции со околу 60 војници. Српските безбедносни сили, меѓу кои, покрај армијата и полицијата, биле и САЈ и ПЈП, извршиле напад врз селото преку падината на Бриња, приближувајќи им се на растојание од 200 метри. Интензивните борби траеле од 16,00 до 17,00 часот.

Во околу 18.30 часот, еден тенк и оклопен транспортер од типот БОВ тргнале во напад. Зад нив бил командантот на 549-тата моторизирана бригада, полковник Божидар Делиќ, потполковник Стојан Коњиковац, мајорот Зоран Ѓокиќ и двајца припадници на Воената полиција. Групата се приближила до првата барикада. Силите на ОВК постојано дејствувале со митралези. Тенкот започнал да пука кон засолништата на терористите. Потоа, под дожд од куршуми, командантот на нападот, полковник Делиќ, со потполковник Коњиковац и мајор Ѓокиќ, излегле пред тенкот и со кабли ја врзиле барикадата за тенкот, и на тој начин, преку влечење на возилото успеале да го ослободат преминот кон центарот на селото. Втората барикада од вреќи со песок била уништена од тенк на Југословенската армија, а безбедносните сили влегле во центарот на селото, бидејќи терористите веќе започнале да бегаат во паника. Се воделе борби за запленување на утврдените куќи во кои упаѓала полицијата. Командантот на одбраната на Бела Црква, терористички поручник од село Дреновац, бил фатен во најдобрата утврдена куќа.

Откако ја зазеле Бела Црква со полковникот Делиќ, со три тенкови, три прагови и офицерите Коњиковац и Ѓокиќ, полковник Делиќ го продолжил движењето кон Ораховац и стигнале до селото Брњача, каде се стационирал за да го почека пристигнувањето на другите единици.

Следниот ден, борбената група била зајакната со придружување на воена полиција, пешадија и минофрлачки вод. Капетанот Саша Петровиќ се облекол во цивилна тужба со двајца војници и влегол во Ораховец за да ја испита ситуацијата. Акцијата на нападот врз Ораховец започнала во 10.30 часот. На мостот на влезот во Ораховец, терористите поставиле четири вида барикади (бетонски блокови и вреќи, камион врзан со кабли до мостот и камиони исполнети со песок). Градот практично бил претворен во непобедливо упориште. Силите на ОВК отвориле оган кон пешадијата и пукале со рачни гранати шест пати, но не го погодиле тенкот. Се водиле тешки борби, но група од околу 30 војници и полицајци успеале да дојдат до првата барикада. Тогаш силите на ОВК започнале со испукување на пет кумулативни мини, од кои едната го погодила блатобранот од гасеницата на тенкот. Тогаш тенкот дејствувал прецизно и ги уништил првите барикади. Командантите Делиќ и Коњиковац се движиле со пешадија за расчистување на мостот. За тоа време, тенкот го уништил бункерот покрај мостот во кој биле убиени двајца припадници на ОВК, од кои едниот бил поранешен офицер на ЈНА. Единицата го преминала мостот и влегла во Ораховац.

По два дена борба на 19 јули, градот бил деблокиран и ослободен. Се воделе улични борби со висок интензитет. Во градот, Југословенската армија ги растурила упориштата на ОВК и така започнала офанза на безбедносните сили. За време на ослободувањето на Здравствениот дом се воделе подолги битки во самиот град. Во моментот на деблокирање на полициските сили во градот и спојување со другите безбедносни сили, припадниците на ОВК биле разбиени и принудени да се повлечат. Жителите, припадници на албанското население, кои се вратиле во своите домови неколку дена подоцна, исто така избегале заедно со припадниците на ОВК. Следниот ден, на 20 јули, се воделе битки околу Ораховац, при што постепено биле потиснати силите на ОВК, а по големи загуби биле принудени да се повлечат кон Малишева и Дреница. Полицискиот службеник Горан Тиосавлевиќ (1969) бил убиен за време на деблокадата на градот на 19 јули, додека полицаецот Дејан Трифуновиќ (1974) бил убиен во терористички напад на 21 јули.

Воени злосторства

Вооружените акции на ОВК во околината на Ораховац започнале на 11 јули 1998 година, кога Југослав Крстиќ од Ретимле бил киднапиран на работа и однесен во непознат правец. Најтешкиот напад се случил на 18 јули, кога биле убиени 5 лица, киднапирани 35 мажи, а целото српско население во Ретимле и Оптеруше било протерано. За време на повлекувањето на 19 јули, терористичките сили со себе однеле околу 80 српски цивили. Во селата околу Ораховац, теророт на ОВК против неалбанците продолжил со киднапирања, убиства и напади врз цивили. До 22 јули, 7 лица биле убиени, а повеќе од 110 српски цивили биле киднапирани во нападите врз Ораховац и околните села. По медијацијата на Црвениот крст, припадниците на ОВК ослободиле жени и деца од киднапираната колона. Околу 45 цивили биле пријавени како исчезнати по враќањето на жените и децата. Пронајдени се остатоци од 42 жртви, од кои 29 на Волујак и уште 13 во масовна гробница во Малишево. Дури 14 жртви припаѓале на српското семејство Костиќ.

Последици

Нападот и заземањето на Ораховац е настан што бил пресвртница во судирите во Косово и Метохија. Следувала жестока офанзива на српските безбедносни сили и југословенската армија против сите упоришта на ОВК. Набргу потоа, Малишева, каде се наоѓало седиштето на ОВК, била окупирана, а следувале и тешки судири низ целото Косово и Метохија. За време на тие судири, ОВК била распуштена.

Надворешни врски

• Ораховац - фатална грешка, напис во весникот Новости
• За војната на веб-страницата на Косово Нет Архивирано на 31 октомври 2010 г.
• Годишнина на страдањето на Србите и Ромите во општина Раховец („Политика“, 18.07.2020)