Википедија

Ластово

Ластово (италијански: Lagosta, германски: Augusta, латински: Augusta Insula, грчки: Ladestanos, илирски: Ladest) — остров и општина кој се наоѓа во Дубровничко-неретванската жупанија во Хрватска. Општината се состои од 46 острови со вкупно население од 792 жители[3], од кои 93% се етнички Хрвати и површина од околу 53 км2[4][5] . Најголемиот остров во општината се нарекува Ластово, како и најголемиот град. Поголемиот дел од населението живее на островот Ластово на 46 км2.

Ластово
Географија
МестоЈадранско Море
Координати42°45′N 16°52′E / 42.750° СГШ; 16.867° ИГД / 42.750; 16.867
АрхипелагЦентрална Далмација
Површина46,87 км2[1]
Должина9,8 км[2]
Ширина5,8 км[2]
Брегова линија46,4 км[1]
Највисоко издигнување415 м[1]
Највисока точкаHum
Управување
Хрватска
ЖупанијаДубровничко-неретванска
Најголема населбаЛастово (pop. 344)
Демографија
Население792 (2011)
Густина16,9 /km2 (438 /sq mi)
Етнички групи93% Croats

Ластово, како и остатокот од римската провинција Далмација, била населена од Илирите. Римјаните ја освоиле и населиле целата област, задржувајќи ја контролата до инвазиите на Аварите и словенските миграции во VII век. Хрватите и другите словенски племиња го присвоиле поголемиот дел од далматинскиот брег, но некои градови и острови (како Лагоста) останале независни под номиналното владеење на византиските власти. Во 1000 година, Венеција ја нападнала и уништила населбата поради учеството на островот во пиратството долж јадранскиот брег. По венециската доминација, во 13 век, островот се приклучил кон Дубровничката Република, каде што неколку векови уживале одредено ниво на автономија додека не дошло до освојување на републиката од страна на Французите на чело со Наполеон. Австрија потоа владеела со островот во следниот век, потоа Италија 30 години по Првата светска војна, и конечно Југославија додека островот не станал дел од независна Република Хрватска.

Островот е познат по венециската архитектура од XV и XVI век. Постои голем број цркви со релативно мала големина, сведоштво за долгогодишната римокатоличка традиција на островот. Главниот културен настан е Покладе или карневалот. Островот во голема мера се потпира на својата природна средина за да привлече туристи секоја сезона. Во 2006 година, хрватската Влада го направила островот и нејзиниот архипелаг природен парк[6].

Географија уреди

 
Ластово и околните острови
 
Авионски поглед кон Ластово

Островот Ластово припаѓа на централниот далматински архипелаг. Тринаесет километри јужно од Корчула, островот е еден од најоддалечените населени острови во Јадранското Море. Други острови во оваа група се Вис, Брач, Хвар, Корчула и Мљет. Димензиите на островот се околу 9,8 километри должина до 5,8 километри ширина[2].

Архипелагот Ластово содржи вкупно 46 острови, вклучувајќи ги и поголемите острови Сушац, Прежба, Мрчара и островска група наречена Лавновњаци на источната страна. Прежба е поврзан со главниот остров со мост во селото Пасадур („премин“ на локалниот дијалект). На островот има фериботска услуга која го поврзува островот со копното во Сплит и запира на патот на Корчула и Хвар.

Градот Ластово се протега низ стрмните брегови на природен амфитеатар со поглед кон плодното поле, свртено кон морето. Ова е невообичаено во споредба со другите јадрански острови, кои вообичаено се свртени кон странана пристаништето. Во другите населби на островот спаѓаат селата Убли (познати и како Свети Петар), Заклопатица, Скривена Лука и Пасадур.

 
Лучица

И покрај големите пожари во 1971, 1998 и 2003 година[7], околу 60% од Ластово се покриени со шуми[8]. Постојат богати заедници на соколи и јастреби кои посебно биле корисни во времето на Дубровничката Република кога биле дресирани од соколари. Освен тоа на островот живеат и некои отровни змии[9].

Пејзаж и крајбрежје уреди

Ластово има динамичен предел кој се состои од 46 ридови и 46 полиња кои често содржат слоеви на црвена почва и кварцен песок. Највисоката точка е Хум на 417 метри[10], а има уште три рида повисоки од 400 метри, Плешево Брдо, Гуманца и Мал Хум и уште тринаесет други ридови повисоки од 200 метри. Неговите долини се наоѓаат помеѓу ливадите и падините богати со пештери. На островот има пет пештери - Рача (најголемата), Пузавица, Позалица, Грапчева и Медвидина[11]

 
Скривена Лука

Крајбрежјето главно е стрмно, а околното море е длабоко. Јужниот брег е голем, со длабокиот залив во Скривена Лука, кој нуди заштита од бура и западни ветрови. Другото главно длабоко пристаниште се наоѓа на западната страна на Убли, каде што се наоѓа главната пристанишна порта за островот.[12].

Клима уреди

Ластово ги поседува сите основни одлики на средоземната клима, бидејќи доминираат благи, влажни зими и топли, долги и суви лета[13]. Островот добива околу 2.700 сончеви часови годишно, што го рангира меѓу најубавите во Јадранското Море и пријатно место за туристите[13]. Поради овие услови, температурата на водата е околу 27 °C во лето. Годишните врнежи од дожд се 622 милиметри. Бидејќи нема постојани површински води, жителите се потпираат на дупки, брани и бунари.

Историја уреди

Праисторија и антиката уреди

Островот првпат бил спомнат од лексикографот од 6 век, Стефан од Византија, кој го нарекол Ладеста и Ладестон. Неговиот извор бил Теопомп, грчки историчар од 4 век п.н.е. Имињата на бројни други илирски населби по должината на брегот ја имале истата наставка што укажува на неговото илирско потекло. Кога Римјаните ја освоиле Далмација, на островот му го дале латинското име Аугуста Исула, што значи „островот на царот“. Во текот на средниот век, името се транскрибира како Аугуста, Лагуста или Лагоста. Словенската наставка во комбинација со римската форма на Ласта го дава името Ластово.[2]

Првите траги на човечко присуство на островот биле пронајдени во пештерата Рача каде континуираниот доказ за живеење достигнува до крајот на неолитот. Во праисторискиот период островот бил населен со Илирите. Сепак, наодите од грчката керамика покажуваат дека островот бил на еден од грчките трговски патишта на Јадранското Море и веројатно дел од државата Иса[2].

Кога Римјаните ја освоиле провинцијата Далмација, тие исто така го населиле островот Ластово. Римјаните го нарекле островот Аугуста Инсула. Римјаните оставиле траги од своето долго владеење на островот, во форма на т.н. вила рустика и сливните подрачја познати како lokve. Римјаните воспоставиле населба на локацијата на денешното село Убли кое процветало во првите векови од н.е., но подоцна истото било целосно напуштено откако било уништено од Варварите.

Среден век уреди

Со доаѓањето на Хрватите во VII век, тие се населиле поголемиот дел од Далмација, вклучувајќи го и Ластово. Околу 950 година, византискиот цар Константин VII Порфирогенит го споменал Ластово во неговото дело За управувањето со царството со неговото хрватско име Латобон[14]. Во 998 година, венецијанскиот Дужд Пјетро Орсеоло II започнал големи воени операции против хрватските пирати по Јадранското Море и неговите острови, кои кулминирале во 1000 година со уништувањето на градот Ластово. После тоа жителите одлучиле да изградат град на внатрешниот рид подалеку од брегот што го направил градот поопасен. Во текот на следните два века, жителите се посветиле повеќе на земјоделството и ја занемариле својата претходна поморска традиција[11]. Недостатокот на точни историски документи и речиси целосна тишина што ги опфаќа настаните на островот во раниот среден век се веродостојни знаци на голема автономија на Ластово во тој период. Но, Ластово со сигурност за краток период бил владеен од страна на разни владетели од VII до 13 век, без оглед дали биле византиски, дукљански или нартенски, сепак, се прифаќа дека Ластово генерално ги признавал хрватските кралеви како свои номинални и природни владетели. Во 1185 година била формирана Хварска епархија од која е споменато дека Ластово било дел. Црковниот синод што се одржал во Сплит истата година одлучил дека епархијата на Хвар треба да падне под надлежност на Архиепископот на Сплит.

Република Далмација уреди

Подоцна во XIII век луѓето од Ластово доброволно се приклучиле кон Република Далмација во 1252 година, откако републиката ветила дека ќе ја почитува внатрешната автономија на Ластово. Овој договор бил кодифициран во Статутот на Далмација напишан во 1272 година[15]. Сепак, Далмација го купил Ластово од српскиот крал Стефан Урош I кој имал права над островот како владетел на делови од Хум[16]. Во 1310 година, Ластово ја добила својата прва пишана легислатива, Статутот на Ластово, кој ги имал сите одлики на законот. Врховниот авторитет на островот имал совет составен од 20 члена[17]. Во 1486 година, власта на Советот била пренесена во Парламентот на Републиката и островот изгубил голем дел од својата автономија. Континуираното ограничување на автономијата на островот и повисоките даноци довеле до краткотраен бунт во 1602 година. По жалбата на жителите на островот, Венеција го окупирала островот следната година и го држела до 1606 година, кога бил вратен во Далмација. Следниот обид за востание бил во 1652 година, што резултирало со губење на автономијата на островот[11].

За време на османлиските освојувања, Ластово честопати бил цел на пирати од Улцињ, што довело до воведување на задолжителна стража. Стражарската служба била укината во 18 век кога пиратите од Улцињ станале трговски морнари. Последната пријава во Хрватска на вампир била забележана токму на Ластово.

19 век уреди

 
Далмација пред 1808 година.

Во 1806 година Французите ја презеле контролата над Далмација. Кога ја укинале Републиката во 1808 година, Ластово станал дел од Француското Царство и бил вклучен во Наполеоновото Кралство Италија. Французите изградиле утврдување на ридот Гоница и ги мобилизирале жителите на островот против Британците. Помеѓу 18 јануари и 3 февруари 1813, фрегата на Кралската морнарица ги окупирале Ластово и Корчула. Британците го држеле островот до 1815 година кога Виенскиот конгрес го додели островот на Хабсбуршката Империја. По 1815 година, Ластово бил дел од округот Дубровник во австриската провинција Далмација. До 1829 година, тој имал свој суд, но подоцна островот бил под јурисдикција на судот во Корчула. Во 1840-тите години, општината паднала во длабока економска криза што резултирала со продажба на поголемиот дел од шумите на странци[11].

20 век уреди

За време на Првата светска војна, Австроунгарската армија формирала воен гарнизон на Главица, составена главно од унгарски војници. Властите наредиле прекин на огнот и за време на војната забраниле ѕвонење на црковните ѕвона. На крајот од 1917 година, четири француски авиони го бомбардирале Ластово. Некои француски војници слетале на островот за да го разоружат. Италијанските сили наскоро ги проследиле по кое се судриле со гарнизонот. Некои припадници на австроунгарскиот гарнизон побегнале. Италијанците ги вратиле оние што ги затекнале како воени заробеници во Италија. Францускиот авион што фрлал летоци на островот на 4 ноември ја донел веста дека војната конечно завршила. На 11 ноември 1918 година, италијанските војници го посетиле островот врз основа на Тајниот договор од Лондон од 1915 година, кој й доделувал голем дел од Далмација на Италија по влегувањето на Италија во војната на страна на Тројниот сојуз. Италијанците го базирале своето тврдење врз присуството на етнички Италијанци во сите делови на поморската Далмација. Сепак, американскиот претседател Вудро Вилсон, кој бил поддржувач на принципот на националност, ја блокирал оваа одлука.

Како последица на тоа, според договорот од Рапало од 1920 година, Италија од Далмација ја добила само Зара (денес Задар), поради неговото италијанско мнозинство и Лагоста, иако италијанското население било помало од другите далматински места како Вис (Лиса). По доаѓањето на фашизмот во Италија (1922), Италијанците ја следеле политиката на италијанизација во сите свои сопствености. Во исто време, животните стандарди се подобриле. Биле отворени многу јавни работи, а островот достигнал највисока популација од околу 2.000 луѓе. Овој раст резултирал со дел од имиграцијата од другите далматински градови, од етнички Италијанци кои сакале да живеат под италијанска власт.

Во 1941 година, Силите на Оската ја нападнала на Југославија, која се распаднала за неколку дена. Италија припоила дел од Далмација а остатокот станал дел од новата Независна Држава Хрватска. На 8 септември 1943 година, по прогласувањето на примирјето со Италија, италијанската армија паднала, а партизаните на Јосип Броз Тито го презеле островот и го приклучиле кон Југославија. Ластово станал дел од Народна Република Хрватска во 1945 година - една од шесте републики на СФРЈ. Во тоа време сите италијански жители го напуштиле островот.

По Втората светска војна, Ластово ја доживеал истата судбина како и соседниот остров Вис. Островот станал воен регион забранет за странските државјани. Забраната на странските државјани довело до економска стагнација и депопулација на островот. Во 1988 година забраната била укината и странските туристи повторно добиле дозвола да го посетат островот. Хрватска ја прогласила својата независност од Југославија во 1991 година, но Југословенската народна армија ги оставила своите бази само на Ластово, една од нејзините последни бази во Хрватска во јули 1992 година. Војната во Хрватска завршила во 1995 година. Ластово избегнал голем дел од уништувањето што ги зафатило деловите од Хрватска и поголемиот дел од соседната Босна.

Демографија уреди

Население[18]
Население/Година 1971 1981 1991[Notes 1] 2001 2011[3]
Глават
7
3
9
—
—
Ластово
987
643
734
451
350
Пасадур
—
—
79
77
100
Скривена Лука
12
18
20
18
33
Сушац
6
8
7
—
—
Убле
198
290
303
218
222
Заклопатица
—
—
69
71
87
Вкупно
1210
962
1221
835
792

Според пописот во 2011 година, општината Ластово има население од 792 жители со 286 домаќинства, меѓу кои и 350 лица кои живеат во градот Ластово. На островот има седум регистрирани населби, од кои две веќе не се населени[3].

Просечната старост на населението во општината Ластово била на возраст од 40 години, малку постара од националниот просек од 39 години. Околу 90% од жителите на општината Ластово се римокатолици[19], а 95% се Хрвати[20]. Највисоко ниво на образование за 44% од општината било средно училиште, за 13% бил колеџ или универзитет[21].

Населението на островот достигнало највисока точка од 1738 во 1948 година, и оттогаш постојано се намалува, кое се должи главно на емиграцијата во Хрватска и во странство[22]. Бројот на луѓе кои емигрирале од островот помеѓу 1953 и 1991 година го надминува неговиот денешен број на жители[23].

Економија уреди

Како и многу други средоземни острови, така и економијата Ластово е центрирана околу земјоделството и туризмот. Пописот во земјоделството во 2003 година објавил дека општината имала 57 хектари земјиште што се користело за земјоделство. Од овие 25 хектари биле лозја[24] а во Ластово имало преку 9000 маслинови дрвја.[25]. По неколкудецениска изолација од странци, поради активностите на Југословенската народна армија и Хрватската војна за независност (1991-1995), островот станал привлечен за туристите, делумно поради тоа што во голема мера останал неразвиен. Денес дури и снабдувањето на островот со свежа вода е тешко[26].

Култура уреди

Карневал уреди

Најважниот настан на островот е карневалот што месното население го нарекува „Поклад“. Сите жители на островот учествуваат преку носење народни носии.

Потеклото на карневалот Ластово се враќа на историски настан. Легендата вели дека каталонските пирати ја нападнале соседната Корчула и испратиле турски гласник во Ластово за да им кажат на островјаните да се предадат или тие ќе бидат следните. Жителите на Ластово не дозволиле да бидат заплашени - наместо тоа, тие се вооружиле и нападнале. Жените и децата се молеа на Свети Ѓорѓи за помош и нивните молитви биле прифатени. Така, бура ги уништила пиратите, а жителите на Ластово го фатиле гласникот. За да му се потсмеваат, тој бил однесен низ селото на задниот дел на едно магаре и подоцна бил осуден и изгорен до смрт. Овој настан се слави секоја година во период од три дена. Настанот се одржува во средината на февруари и од летото 2006 година станал главна атракција за туристите. Месните жители многу уживаат овој настан и жители од цела Хрватска се враќаат во Ластово за да присуствуваат на карневалот[27].

Цркви уреди

 
Црквата Свети Кузман и Дамјан

Главната црква е Црквата на Светите Козма и Дамјан. Се наоѓа во најстариот дел од плоштадот во градот Ластово и датира од 14 век. На главниот олтар се претставени Свети Кузман и Дамјан. Од остатокот од сликите се одликуваат делата на анонимниот венецијански сликар од 1545 година. На тоа место постоела и помала црква која датира од 5 или 6. Црквата посветена на Свети Власиј од 12 век е на влезот на населбата. Покрај тоа, во 1607 година бил изграден параклисот на Свети Јован, а околу црквата се наоѓа и одбранбен ѕид и кула.

На гробиштата на јужниот раб е малата црква Света Марија од 14 век и се смета за најпривлечна на островот. Во близина на фериботското пристаниште Убли се наоѓаат археолошки наоди на остатоците од црквата од 6 век посветена на Свети Петар. Други интересни цркви се Свети Лука, изградена во типичната хрватска сакрална архитектура од XI век и Св. Ѓорѓи во 11 век, која била срушена меѓу двете светски војни. Друга црква наречена Свети Петар во Умли била изградена некаде во 11 и 13 век, но била уништена од страна на Италијанците во 1933 година за да се направи пат за дополнителни риболовни дрвја.

Архитектура уреди

 
Фумар

Зградите на градот главно датираат од 15 и 16 век, кога изградбата на околу 20 ренесансни куќи го редефинирала изгледот на селото. Повеќето од нив имаат високи широки тераси. Нивните невообичаени цилиндрични оџаци кои месните жители ги нарекуваат фумари се живописни и невообичаени бидејќи изгледаат како минијатурни минариња, иако не постои никаков доказ за арапско или турски влијание што некогаш директно допирело до оваа област. Орнаментираниот оџак на куќата Биза Антика од 16 век веројатно е најстариот зачуван оџак во Далмација. Светилникот Струга бил изграден во 1839 година на јужниот крај на Ластово во близина на Скривена Лука и денес е еден од најстарите светилници во Хрватска.

Извори уреди

  • Urbanistički institut Hrvatske (January 2010). „Prostorni plan uređenja Općine Lastovo - obrazloženje plana“ [Lastovo Municipality Spatial Plan - Exposition of the Plan] (хрватски). Dubrovnik-Neretva County. Архивирано од изворникот (Microsoft Word document) на 18 July 2011. Посетено на 3 March 2011.
  • Jakl, Z.; Bitunjac, I.; Medunić-Orlić, G. (December 2009). „Nautical Tourism Development in the Lastovo Islands Nature Park“ (PDF). European Commission. Посетено на 6 March 2011.

Литература уреди

Наводи уреди

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Острошки, Лилјана, уред. (декември 2015). Статистички годишник на Република Хрватска 2015 (PDF). Државен завод за статистика. стр. 47. ISSN 1333-3305. Посетено на 27 декември 2015.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Belamarić, Jurica (1985). Vodič Lastova (хрватски). Split: Logos. OCLC 16890326.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 „Население по возраст и пол, по населени места, попис 2011: Ластово“. Попис на населението, домаќинствата и имотот 2011. Загреб: Државен завод за статистика. декември 2012.
  4. ↑ Duplančić Leder, Tea; Ujević, Tin; Čala, Mendi (June 2004). „Coastline lengths and areas of islands in the Croatian part of the Adriatic Sea determined from the topographic maps at the scale of 1 : 25 000“ (PDF). Geoadria. Zadar. 9 (1): 5–32. Посетено на 2011-01-21.
  5. ↑ Lastovo Municipality Spatial Plan - Exposition of the Plan, p. 4
  6. ↑ „Lastovsko otočje - 11. hrvatski park prirode“. www.lastovo.org (хрватски). Park prirode Lastovo. Посетено на 2009-05-12.
  7. ↑ Nautical Tourism Development in the Lastovo Islands Nature Park, p. 8
  8. ↑ Horvat, Manda; Mutak, Katica (January 2006). „Architecture of the Island of Lastovo“ (PDF). Ethnological Researches. 1 (11): 327–334. Посетено на 6 March 2011.
  9. ↑ „Free from poisonous snakes“. lastovo.org. Lastovo Nature Park. Посетено на 14 February 2011.
  10. ↑ „Lastovo – vrh Sozanj“. plsavez.hr (хрватски). Croatian Mountaineering Association. Посетено на 5 April 2011.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Jurica, Antun (2001). Lastovo kroz stoljeća (хрватски). Lastovo: Matica hrvatska Ogranak Lastovo. ISBN 953-97232-3-X.
  12. ↑ Lastovo Municipality Spatial Plan - Exposition of the Plan, p. 9
  13. ↑ 13,0 13,1 Lastovo Municipality Spatial Plan - Exposition of the Plan, p. 7
  14. ↑ Constantine VII (c. 950). За управувањето со царството.
  15. ↑ Lucijanović, Marin (1954). Lastovo u sklopu Dubrovačke republike (хрватски).
  16. ↑ Dubrovnik:A History by Robin Harris, chapter "Territorial expansion"
  17. ↑ Vekarić, Nenad. „Lastovci u Lastovskom statutu“ [The Population of Lastovo in the Lastovo Statute] (PDF). Anali Zavoda za povijesne znanosti Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti u Dubrovniku (хрватски). Посетено на 7 March 2011.
  18. ↑ Nautical Tourism Development in the Lastovo Islands Nature Park, p. 6
  19. ↑ „Население по вероисповед, по градови/општиин, попис 2011: Дубровничко-неретванска жупанија“. Попис на населението, домаќинствата и имотот 2011. Загреб: Државен завод за статистика. декември 2012.
  20. ↑ „Насееление по етничка припадност, по градови/општиин, попис 2011: Дубровничко-неретванска жупанија“. Попис на населението, домаќинствата и имотот 2011. Загреб: Државен завод за статистика. декември 2012.
  21. ↑ „Population aged 15 and over, by sex and educational attainment, by towns/municipalities, Census 2001“. Census 2001. Croatian Bureau of Statistics. Посетено на 9 April 2011.
  22. ↑ Lastovo Municipality Spatial Plan - Exposition of the Plan, p. 25
  23. ↑ Lastovo Municipality Spatial Plan - Exposition of the Plan, p. 26
  24. ↑ „Areas under vineyards and number of grape-vines (1 June 2003)“. Agricultural Census 2003. Croatian Bureau of Statistics. Посетено на 3 March 2011.
  25. ↑ „Number of trees and surface area of olive plantations (1 June 2003)“. Agricultural Census 2003. Croatian Bureau of Statistics. Посетено на 3 March 2011.
  26. ↑ Glamuzina, Martin; Glamuzina, Nikola; Mamut, Marica (2002). „The Water Supply of the Middle Dalmatian Islands (Croatia) – Regional Water Supply-System Neretva-Pelješac-Korčula-Lastovo-Mljet“ (PDF). Littoral 2002, The Changing Coast: 145–148. Архивирано од изворникот (PDF) на 10 April 2008. Посетено на 3 March 2011.
  27. ↑ „Lastovo - Carnival Island“. Adriatica.net. Архивирано од изворникот на 2011-09-29. Посетено на 6 March 2011. Permission was granted by the website to publish the text under the terms of the GNU Free Documentation License.
  1. ↑ The 1991 Census figures included 234 people who no longer lived in the Lastovo municipality.

Надворешни врски уреди

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Ластово&oldid=5111489“