Индоариски јазици

Индоариските јазици (наречени и индски јазици) се доминантно јазично семејство на северниот дел од Индискиот Потконтинент. Претставуваат гранка на индоиранските јазици, кои се пак подгрупа на поголемото индоевропско семејство. Говорниците на индоариските јазици по сочинуваат половина од вкупниот број на индоевропски говорници (1,5 од 3 милијарди).

Индоариски јазици
Индски
Географска
распространетост:
јужна Азија
Класификација:индоевропски
Прајазик:ведско
Гранки:
ISO 639-2 и 639-5:inc

Географска распределба на најважните индоариски јазици (урду не е прикажан бидејќи претежно е лингва франка и не е ничиј прв јазик. Вон картата треба да се споменат ромскиот, домскиот и ломавренскиот, кои се традиционално преселнички јазици). Црвена = централни; Виолетова = северни, Сина = северозападни; Жолта = источни; Светлосина = јужни; Зелена = островски.

Најголеми јазици во групата по бројот на говорници се хиндустанскиот (хинду-урду) (240 милиони), бенгалскиот (230 милиони), пенџапскиот (90 милиони), маратски (70 милиони), гуџаратскиот (45 милиони), одиски (30 милиони), синдски (20 милиони), сераичкиот (18 милиони), непалскиот (14 милиони), читагонскиот (14 милиони), синхалскиот (16 милиони) и асамскиот (13 милиони). Вкупно овие јазици имаат преку 900 милиони говорници.

Историја уреди

Стари индоариски јазици уреди

Најраните сведоштва за групата доаѓаат од ведскиот јазик (ведски санскрит). Ова е јазикот на зачуваните древни ракописи наречени „веди“, кои претставуваат канонски темел за хинзуизмот. Со слична старост како Ригведата е индоарискиот суперстрат на Mитани (и речиси е истоветен), но единствените наоди се состојат од низа заемки.

Околу IV век п.н.е., граматичарот Панини го кодификувал и стандаризирал ведскиот јазик во облик кој денес се нарекува „класичен санскрит“.

Средни индоариски јазици (пракрити) уреди

Вон учената сфера на санскритот, народните говори (пракрити) продолжиле да се развиваат и менуваат. Најстари прарити за кои имаме сведоштва се будистичкиот канонски јазик пали и џаинскиот верски јазик ардамадаги. Во средновековието, пракритите се видоизмениле и разграниле во разни средноиндски дијалекти. Преодните говори, збирно наречени „апабранша“, претставуваат мост помеѓу старите и помладите индоариски јазици во периодот од VI до XIII век. Некои од овие дијалекти доживеале значаен процут на книжевноста: делото Шравакачара (930-ти н.е.) денес се смета за првата книга напишана на хинди.

Двата најголеми јазика што ја сочинувале групата апабранша биле бенгалскиот и хинди-урду. Другите биле гуџаратскиот, одиски, маратски и пенџапскиот.

Современи индоариски јазици уреди

Индските јазици на северна Индија (каде спаѓа и Асамската Долина со асамскиот) и Пакистан образуваат дијалектен континуум. Она што се нарекува „хинди“ во Индија најчесто е литературниот (стандарден) хинди, санскритизирана варијанта на народниот хиндустански говор во подрачјето на Делхи од времето на Могулите до денес. Меѓутоа, поимот хинди може да се употреби и за сите централни индски говори од Бихар до Раџастан. Индоариските пракрити also gave rise to languages like гуџаратскиот, асамскиот, бенгалскиот, одискиот, непалскиот, маратскиот и пенџапскиот — кои не се сметаат за хинди, иако се дел од целината на дијалектниот конинуум.

Класификација уреди

Бидејќи не секогаш постојат јасни граници помеѓу јазиците, индоариските јазици немаат точно одредена класификација. Најчесто се делат вака:

Споредба на јазиците уреди

македонски гуџаратски маратски хинди/урду одиски асамски бенгалски/
мајтилски
пенџапски синхалски непалски кашимирски ведски јазик пали канадски телушки ромски сераички
убав sundar sundar sundar sundara dhuniya, xundar shundor/sundar sohnaa, sunakha sonduru sundar sundara sundaro sundara sundaram shukar sohnra
крв lohī, khoon, rakt rakt khoon, rakta, lahoo rakta taez, rakta rokto, lohit, lohoo, shonit khoon, lahoo le ragat khoon rakta, loha raktha raktham rat Laho, Rat
леб paũ, roťla chapati,poli chapati, roti pauroti roti ruti,roti,paũroti phulkaa, parshada, roti paan paũroti rotika chapati, rotti rotti manro Roti, Ma(n)ri, dhodha
донесува laavũ aan laao nai ana loi ana anow,anaah lyaa ghenna lyaunu anayati thegedu kondu Baa anel Ghin aa, Lai aa
брат bhaai bhaau, bandhu bhai bhai, bhaiyna bhaatri, bhaitee bhrata, bhaai bhraa, veer, bai Aiya/malli bhaai, dai, daju bhatar, bandhu anna,thamma anna phral Bharaa, Veer, Lala
доаѓа aavvũ ye aao aasa, aa aanha, aanhok eshow,aavah aa, aajaa enna aaunu agataah aagaccha baa ra avel Aao
плаче raďvũ radu ro, rona kandu kaanda kanna ro, ronaa adanna runu rodana, rava rodanam alu, rodhane rovel rovanra
темно andhaarũ andhar andhera andhaara aandhaar, andhakar andhar, ondhokaar haneraa anduru andhyaro andhakara andhakaaro kathale, andakaara adhakaram kalo Andhara
ќерка dīkrī leki beti, putri jhiya jiyaree putri, kanya, jhi dhee, putri duva chhori putri magalu, putri putri chhai Dhee
ден divas divas, din din dina din din,dibosh din, dihada dinaya din divasa, dina dina, divasa dinam dives Denh, Jehara
прави karvũ kara kar, karna, karo kara, karantu karaan koro,karu kar, karnaa karanna garnu karoti maadu kerel karo
врата kerel baarņu, darvaajo darvaazaa, kavad darwaazaa kabat, duaara duaar, dorjaa Booha, darwaja boohaa, darwaazaa dhoka dora dvara, kapat baagilu talupu vudar Buha, Dar
умира marvũ maran mar, marna mara, mrutyu mrityu, maran mrittu mar, marnaa maruna marnu marana, glah saavu, marana chavu merel marna
јајце inďũ and andaa andaa, dimba dim/dimbah,aanda deem aandaa bitharaya andaa andaka motte guddu anro anda, Aana
почва pruthvī pruthvi, dharani prithvi, dharti, zameen pruthibi prithivi prithibi Dharti pruthuvi, polova, bhoomi,bima prithivi pruthvi, mahi, bhuvana bhoomi, pruthvi bhoomi, pruthvi phuv Zameen, Dharti
око aãkh netra, dola aankh aakhi naetra, soku chokh, ainkh akh, nain esa, akshi, neth aankha netra, lochna kannu, netra netram, kannu yakh akh
татко baap, pitaa pitaa pitaa, baap baapa, baba pitree, daeutaa baba, pita baapu, pyo, pita Piya, thatha, thathi buwaa, pitaa pitra, janak tandhe, appa, janaka tandre, nanna,pita dad Abba, Piyoo
страв bīk, ďar bhiti, bhaya dar dara bhoi bhoy, bhay dar, bhae bhaya dar bhaya, bhi bhaya, hedarike bhayam dar, trash Darr
прст aangļĪ bote anguli, ungli aanguthi aanguli aangool,aangoor ungli angili aunla aguli, aguliyaka beralu velu angusht ungil
оган agni, jvaļa aag, agni aag agni, nia agni, jui aagun agg agni, gini aago agni, bhujyu benki, agni agni yag Bhaa
риба maachhlī masa machhli maacha maas maach machhi masun, mathasya, malu maachaa matsya meenu chapa machho machhey
храна anna, khoraak, poshhaņ jevana, bhojan khana, bhojan khadya, bhojana aahaar, khadya khabaar khaana, roti, ann aahara,kema, bojun khaanaa, anna, aahar bhojana, khadati oota, aahaara, bhojana bhojanam xal Roti-Tukkur, Khanra
оди javũ jaa jaao jaa, jaantu junwa, jaaok jao jaa yana janu gachati hoogu, nirgamisu po jal vanj
бог parmeshvar, dev, bhagavaan dev, parmeshwar, ishwar bhagwaan, parmeshwar, eeshwar, khuda bhagabaana, thaakura, diyan debata, bhagawaan bhawgobaan rabb, bhagwaan, waheguru devi bhagawaan, dewataa, ishwor deva, ishwara, parmeshwara, devata devaru, paramathma, bhagavatha bhagavan, devudu devel Rab, Malik, ALLAH
добро saarũ changala achha, bhala bhala bhal bhalo,neek,neeman changa,wadia hari, hodhai raamro shobhna, uttama olleyadu, uttama manchi lachho, mishto Changa
трева ghaasthaaro gavata ghaas ghaasa ghaanh ghaash kaah thana ghaas truna, kusha hullu gaddi char Ghaa
рака haath, hast haat, hast haath haata haat haath hath atha haat, hasta bhuj, hasta kayi, hasta hastam,cheyyi vast Hat
глава maathũ, mastak doke, mastak sir, sheesh mastishka, munda mur, mastak matha sirr, sees oluwa tauko, seer shir, mastak thale, mastaka, runda tala,mundam shero ser
срце hraday rudaya dil hriday hridai reedoy dil hada hridaya, mutu hridaya hrudaya hrudayam ilo Dil
коњ ghoďũ, ashva ghoda, ashva ghorha ghoda ghuunda ghora ghorha ashvaya ghoda ashva, ghotaka, hayi kudure, ashva gurram khoro, grast Ghora
куќа ghar, gruha ghar ghara ghar ghor ghar gedhara ghar graha, alaya maane, gruha, nilaya illu, nilayam kher Ghar
глад bhookh bhookh bhookh bhoka bhook kheeday,kshudah bhukh badagini bhok bubuksa, ksudha hasivu akali bokh bhuk
јазик bhaashhaa bhasha bhaashaa, zabaan bhaasaa bhaaxa bhaashaa,bhaaxa bhashaa, boli bhashaawa bhaashaa paahsha, boli bhasha, vaani bhashe bhasha chhib Boli, Zaban
се смее hasvũ haas hansnaa hasa haanhi haanshee hasna heena hasnu haasa, smera haasya hasyam asal Khill
живот jīvan, jindagī jivan jeevan, zindagi jibana, prana jeevan jibon,jiban jeevan, zindgi jeevithe jeewan, jindagi jivana, jani badhuku, jeevana jeevanam jivipen Zindgey
месечина chandra, chaando chandra chandramaa, chandaa chandra junbaai chann chann, chand, chandarmaa chandra, handa chandramaa, juun chandra, suma, bhanta chandra chandrudu chhon chandr
мајка maa, maataa aai, maai maa, maataa maa, bou aai, maa, maatri maa, myay maa, mata, bebe mawa,amma, ammi aamaa, maataa janani, martr thayi, matru, janani maata, talli, amma dai Amma, Maa
уста moďhũ, mukh tond, mukha moonh mukha,muha mukh mukh moonh kata mukh mukha, tunda bhayi noru mui mukh
име naam, sanjñaa naav naam naama, naa naam naam naam, naa nama naam naama hesaru, namadheya namadheyam nav naa
ноќ raat, raatri, nishaa raatra raat, raatri, nisha raati raati raat, raatri raat raatri raat, raatri raat raatri, rajani raatri raatri raat
отвора khullũ khol, Ughad khulaa kholaa khula khola khol, khulla arinna khulla uttana, udhatita thegi, there theyi rat Khulla
мир shaanti, shaantataa shanti shaanti, aman saanti xaanti shaanti shaanti, aman shanti, samaya shaanti aman, shaanti shaanti shaanti shanti kotor aman, sakoon
место jagyaa, sthaļ sthan, sthal, jaaga sthaan, jagah jaagaa jaegaah jaegaah jagah, thaan, asthaan thaana thaaun, sthal stapana, sthala, bhu sthala, jaaga, thaana sthalam than Jaga
кралица raaņī, madhuraaņī raani, raajmata raani, malka raaņi raani raani raani rajina raani raani, raajpatni raani raani rani, thagarni ranri, Malka
чита vaanchavu vaach parh, parhna padha podhna poda parh, parhna kiyawanna padhnu pathati, vachana chaduvu odhu, vachana Parhnra, Parh
одмор aaram vishram aaraam aaraam, visraam jeerani araam Ramman, araam Giman arinna aaram, bishraam vishrama vishrama, sudarisu Araam
вели bol bol, sang bol, bolna, keh, kehna kaha, kahantu kunwaa bola (bawla),baiju bol, kaeh khiyanna bhannu vadati helu cheppu phenel Bol, Aakh
сестра banhen bhagani, bahin behen bhauņi bhantee bone,didi, bahin bhaen, Bhaengi Akka/nangi bahini, didi bhagii akka, thangi chelli,akka phen bheinr
мал nanu lahan, laghu chhota, nanha chota, sana xoruu chhoto,chhoit chhotaa, nikka chuti, podi saano alpa, laghu chikka chinna tikno, xurdo Nikka, Chauta
син chhokro mulga beta, putra putra, pua putro putro putt, putter, munda putra, putha chhora tanaya, putra maga, putra putra chhavo Putr
душа aatma aatma aatma, rooh aatmaa aatma aantta aatma, rooh aatma aatmaa aatma, atasa aatma aatma di rooh
сонце suraj, surya surya surya, suraj surjya xujya, baeli shurjo, suruj suraj ira, hiru, surya surya surya surya surya kham Sijh
десет das daha das dasa doh dosh das dhaya dus dasha hathu padi desh Dah
три trann teen teen teeni tini tin tinn thuna tin tree, trayah muru moodu trin trai
село gamdu gaav, kheda gaaon gaan, graama gaon gram pind, gran gama gaun graam, kheda haali, graama gramam gav Dehat, jhoauk, vasti
требува joiye pahije, hava chaah darakara logaa chahida chaah oone chaahanaa amati, apekshita beku, apekshisu kamel, mangel Chah
вода panni paanni paani, jal paaņi, jala paani, jol jol, paani paani, jal jalaya, wathura paani, jal paniya, jala neeru, jala neeru pani Panri
кога jyare kevha kab kebe ketiyaan kokhon, kakhan/kahiya kad, kadon kawadhadha kahile kada, ched yavaga kana Kadanr
ветер hava, pavan vaara havaa, pavan pabana botaanh, povan haawa hava, paun hulang huri, batas pavan, vata biru gaali gaali balval hava, Phook
волк shiyaal Kolha bherhiyaa gadhiyaa xiyaal sheyaal, siyaar bherhiya vrukayaa shyaal, bwanso vruka, shwaka thola ruv Baghiyaar
жена mahila, naari baai, mahila, stri aurat, istree, mahila, naari stree, naari mahila mohila, naari aurat, zanaani, teeveen, istari Kanthawa, gahaniya mahilaa, naari, stri nari, vanita, stri, mahila, lalana mahile, naari, stri, vanita mahila juvli aurat, treimat, zaal, zanaani
година varash varsh saal, varsh barsa bosor bochhor, barxa saal, varah Varshaya barsha varsh, shaarad varsha bersh saal
да / не ha/na hoy, ha/ nahi, na haan/naa, nahin han hoi/nohoi haen, naa haan, aaho/naheen, naa Ow/naha ho/hoina, la/nai Hyah, kam/ na, ma howdu/illa va/na ha/na
вчера gai kale kaal kal goto kali juwa kaali gawto kaal kal eeyeh hijo hyah, gatdinam, gatkale nenne ij kal

Поврзано уреди

Наводи уреди

  • John Beames, A comparative grammar of the modern Aryan languages of India: to wit, Hindi, Panjabi, Sindhi, Gujarati, Marathi, Oriya, and Bangali. Londinii: Trübner, 1872-1879. 3 тома.
  • Cardona, George; Jain, Dhanesh, уред. (2003), The Indo-Aryan Languages, Routledge, ISBN 978-0-415-77294-5.
  • Madhav Deshpande (1979). Sociolinguistic attitudes in India: An historical reconstruction. Ann Arbor: Karoma Publishers. ISBN 0-89720-007-1, ISBN 0-89720-008-X (pbk).
  • Chakrabarti, Byomkes (1994). A comparative study of Santali and Bengali. Calcutta: K.P. Bagchi & Co. ISBN 81-7074-128-9
  • Erdosy, George. (1995). The Indo-Aryans of ancient South Asia: Language, material culture and ethnicity. Berlin: Walter de Gruyter. ISBN 3-11-014447-6.
  • Kobayashi, Masato.; & George Cardona (2004). Historical phonology of old Indo-Aryan consonants. Tokyo: Research Institute for Languages and Cultures of Asia and Africa, Tokyo University of Foreign Studies. ISBN 4-87297-894-3.
  • Masica, Colin (1991), The Indo-Aryan Languages, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-29944-2.
  • Misra, Satya Swarup. (1980). Fresh light on Indo-European classification and chronology. Varanasi: Ashutosh Prakashan Sansthan.
  • Misra, Satya Swarup. (1991–1993). The Old-Indo-Aryan, a historical & comparative grammar (Vols. 1-2). Varanasi: Ashutosh Prakashan Sansthan.
  • Sen, Sukumar. (1995). Syntactic studies of Indo-Aryan languages. Tokyo: Institute for the Study of Languages and Foreign Cultures of Asia and Africa, Tokyo University of Foreign Studies.
  • Vacek, Jaroslav. (1976). The sibilants in Old Indo-Aryan: A contribution to the history of a linguistic area. Prague: Charles University.

Надворешни врски уреди