Именки во македонскиот јазик

Во македонскиот јазик, именките се менливи зборови со кои се означуваат суштества, предмети, појави и поими. По традиција, именките се делат на општи и сопствени.

Определеност и неопределеност

Членот во македонскиот јазик е постпозитивен, т.е. доаѓа како наставка на именката. Членовите во македонскиот јазик се само определени, односно нема неопределен член во македонскиот јазик. Карактеристично само за македонскиот јазик е тоа што има три форми на определен член, единствен словенски јазик со три определени члена. Определениот член има број и род.

• Членот -ов, -ва, во итн. служи за укажување на предмети блиски до говорителот: човеков (овој овде)
• Членот -он итн. - за укажување на пооддалечени предмети, но во опсегот на нашите сетила: човекон (оној онаму)
• Членот -от итн. иде најчесто во служба на општо определување, без однос спрема неговата пространствена позиција, но ќе се рече: на ти ја книгава (оваа до мене), дај ми ја книгана (онаа што ја гледаме двајцата малце понастрана); и од друга страна: дај ми ја книгата (таа што е до тебе, таа што ја држиш) (членот -от изразува и пространствено определување во случај кога се зборува за предмет што се наоѓа во дофатот на второто лице).

Само определени се сопствените именки и тие не се членуваат (Петре, Скопје, Вардар итн.), но: Совчето, Марето, Надето (нијанса на интимност); Вардарот.

	машки род еднина	машки род множина	женски род еднина	женски род множина	среден род еднина	среден род множина
определеност	- от	- те	- та	- те	- то	- та
блиску	- ов	- ве	- ва	- ве	- во	- ва
далеку	- он	- не	- на	- не	- но	- на

Примери:

• Јас го видов човекот. (именката „човек“ е позната за говорителот и слушателот и поради тоа се користи член за определеност.)
• Јас го видов човекон. (именката „човек“ е подалеку од говорителот и слушателот и се користи член за подалеку, што со други зборови е исто со „оној човек“)
• Јас го видов човеков. (именката „човек“ е поблиску до говорителот и слушателот и се користи член за поблиску, што со други зборови е исто со „овој човек“)

Формите на именките

Машки род

• на согласка: стол, леб, рид;
• на самогласка -а: слуга, судија;
• на самогласка -о: татко, дедо;
• на самогласка -е: вујче, Јане, Миле

Вокатив (форма за повикување) се образува од општата форма на именката со наставка -у или-е: мажу, ќелешу, коњу, крају итн.; бику, волку, смоку, човеку (и човече), јунаку (и јуначе), но: боже, друже, оче; господине, пријателе, мајсторе (кај повеќесложните именки); од именката господ: господи, покрај господе.

Машки и роднински имиња:

• на согласка: Стојан;
• на -е: Јане;
• на -о: Велко,
• на -а: Коста,
• на -и: Методи (во народниот јазик обично Методија).

Примери: Зборував со Стојана, со Петрета, со Велка; Го видов Стојана итн.

Множински форми како: Петревци, Велковци итн.

Роднински имиња:

• на согласка: брат, братучед, девер, зет, маж, син, свекор;
• на -е: вујче, тате, чиче, брате. Тие именки се деминутивни образувања со силен израз на интимност;
• на -о: вујко, дедо, стрико, татко, чичко
• на -а: шура

Форми на множината: Избројана множина: три дена, неколку дена; два петла; два кладенца итн.

Обична множина: Македонец - Македонци; граѓанин - граѓани, селанец - селани, скопјанец - скопјани, но Германец - Германци; Турчин - Турци; старец - старци; театар - театри; Грк - Грци; ден - дни, денови; смок - смоци, смокови; крст - крстови; леб - лебови; нож - ножеви; крај - краеви, но: кеј - кејови; крал - кралеви и кралови; зет - зетеви и зетови; меч - мечеви; ветар - ветрови; оган - огневи и огнови;

Збирна множина: дол - долишта; крај - краишта; роб - робје; кол - колје; друм - друмје; камен - камење, камења; ремен - ремење, ремења итн.; град - градје; рид - ридје; пат - патје; паќе (=патишта).

Женски род

Вокатив

1. Кај тросложните и повеќесложните именки на -ица: Горице, мајчице, но и: лисицо, биволицо, кукавицо;
2. Кај личните имиња на -ка: Ратке; Босилке; Василке, но и: Велико, Љубико итн.
3. Имињата на -ја: Марија - Марије, Маријо;
4. сваќа - сваќе; попаѓа - попаѓе
5. Сите други именки на -а образуваат вокатив само на наставка -о: душо, жено, Ангелино итн.; кума-лисо

Губењето на вокативната форма е покарактеристично за именките од машки род на -а (војвода), но и кај именките од женски род (Емилија, Мимоза, Лиза; Вера место Веро).

Форми на множината:

• Обична множина: на -и: жена - жени; ноќ - ноќи; Особени форми: раце, нозе;
• Збирна множина: вода - водје, воѓе; ливада - ливадје, ливаѓе итн.

Среден род

1. на -о: село, вретено;
2. на -е: поле, лице, лозје.

Формите за множина: на -а: села, лета, вретена;

• Посебни форми: рамо - рамена; око - очи; уво - уши; небо - небеса (неба); чудо - чудеса (чуда);
• Збирна множина: крило - крила, крилје;

Образување на множината од именките на -е: на -је, -ие, -це: множина на -а: лозје - лозја, влијание - влијанија, лице - лица; сите други именки на -е во множината ја добиваат наставката -иња: пиле - пилиња; име - имиња; море - мориња; дете - деца, дечиња.

Користена литература

1. ^ Бојковска, Стојка; Лилјана Минова - Ѓуркова, Димитар Пандев, Живко Цветковски (декември 2008). Саветка Димитрова (уред.). Општа граматика на македонскиот јазик. Скопје: АД Просветно Дело. ISBN 978-9989-0-0662-7.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
2. ^ Стојка Бојковска, Димитар Пандев, Лилјана Минова - Ѓуркова, Живко Цветковски (2001). Македонски јазик за средно образование. Скопје: Просветно Дело АД.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
3. ^ Friedman, Victor (2001). Macedonian grammar (англиски). SEE LRC, USA.
4. ^ Lunt, Horace (1952). Grammar of the Macedonian literary language (англиски). Skopje.
5. ^ Конески, Блаже (1967). Граматика на македонскиот литературен јазик. I и II. Скопје: Култура.

Поврзано

• Глаголи во македонскиот јазик
• Македонска граматика
• Именка