Википедија

Галичник

село во Општина Маврово и Ростуше

Галичник — село во Општина Маврово и Ростуше, во областа Мала Река. Сместено е на падините на планината Бистра, во центарот на регионот Мијачија. Галичник е туристичка знаменитост поради неговата автентична архитектура, богатото културно наследство и восхитувачките пејзажи.

Галичник

Галичник денес

Галичник во рамките на Македонија
Галичник
Местоположба на Галичник во Македонија
Галичник на карта

Карта

Координати 41°35′39″N 20°39′11″E / 41.59417° СГШ; 20.65306° ИГД / 41.59417; 20.65306
Регион Река
Општина  Маврово и Ростуше
Население 48 жит.
(поп. 2021)[1]

Шифра на КО 07019
Надм. вис. 1 270 - 1 500 м
Слава Петровден
Мреж. место Галичник
Галичник на општинската карта

Атарот на Галичник во рамките на општината
Галичник на Ризницата

Етимологија на името уреди

Првата варијанта за потеклото на името „Галичник“ вели дека тоа е изведено од името на реката Галик која тече близу до Солун. Втората варијанта вели дека тоа е наречено Галичник по големиот број на „диви кокошки“ - галици, кои живееле на месноста над сегашната црква Св. Петар и Павле, која има јужна диспозиција.

Историја уреди

X — XV век уреди

 
Секојдневие на чешмата „Упија“

Најстарите сознанија за настанувањето на Галичник датираат од X век и почетокот на XI век. Се смета за едно од најстарите села во мијачкиот предел. Првиот период на селото е карактеризиран со мешање на Влашки семејства со Македонци со словенска култура. Престојувањето на Власите во мијачкиот предел го потврдуваат некои топоними од околината на Галичник, како и презимињата на некои од денешните галички семејства: Куцулоски, Гугулоски, Кипроски.

XVI — XVIII век уреди

Вториот период на Галичник е турското владеење. Иако имало обиди за исламизирање на населението, тоа останало христијанско, во голема мера благодарение на предводништвото на Томо Томоски. Томоски е најпознатиот првенец на селото на преминот од XVII кон XVII век. Заради експанзијата на немакедонското население во денешна Албанија, што и било поттикнувано од турската власт, во Галичник од XV до XVIII век постои континуирано доселување.

XIX век уреди

 
Знаме на Мијаците од XV век
 
Молба со таксена марка, од Кипро Митрев од селото Сушица, Галичничка околија, да му се издаде дозвола да си купи овци. (18 март 1917)

Во XIX век, благодарение на доселувањето, високиот наталитет, но и поволните економски услови за сточарство, Галичник е веќе мал град. Турски патописци зборуваат за Галичник во XVIII и XIX век како битен економски центар, не само за регионот, туку и за империјата. Кон крајот на XIX век, Галичник бил поголем и од Гостивар. Јордан Хаџи Константинов-Џинот во втората половина на XIX век вели дека селото имало 500 куќи. Ако се земе дека во една куќа би живееле во просек 8 луѓе, тогаш бројот на населението би се движел околу 4.000. Галичник во овој период има значително културно влијание во европскиот дел на Османлиското Царство, главно преку своите преродбеници: Партенија Зографски, Ѓорѓија Пулевски, Макарија Фрчкоски, Панајот Гиновски и др.

Во XIX век, Галичник било село во Реканската каза на Отоманското Царство.

XX век уреди

 
Галичник и Галичани во почетокот на XX век

Третиот период во историјата на Галичник е од 1912 до денес. Балканските војни делувале негативно на овчарството, затоа што со грчката окупација било оневозможено зимување на овците во Егејска Македонија. Сепак, оваа дејност, почнала да стагнира уште во XIX век. Сè поголем дел од мажите оделе на печалба, каде се специјализирале во разни занаети: млекарство, пекарство, слаткарство итн. Во 30-те години на XX век, галичките печалбари веќе имале насобрано големо богатство, а некои од нив биле и милионери во тогашни американски долари. Пример за вакви успешни стопанственици биле Васе Чоланчески, Софре Лоноски, Аврам Лоноски и Огнен Алаутоски.

 
Куќата каде бил одржан состанокот на месната комунистичка ќелија

Во куќата на Трајан и Ристе Поповски, бил одржан првиот состанок на галичката ќелија на Комунистичката партија на Југославија. Одржувањето било на 20 април 1942 година, во присуство на членот на Покраинскиот комитет на КПЈ, Кузман Јосифовски - Питу.

Вкупно 23 жители на оваа населба се заведени како жртви во Втората светска војна.[2]

Географија и местоположба уреди

Се наоѓа на падините на планината Бистра, во срцето на регионот на мијачкиот крај, во пределот Мала Река, на 16 километри до Маврово и Мавровско Езеро и 12 километри до ски-центарот „Заре Лазарески“. Најблиска градска населба до селото е градот Гостивар, од кој е оддалечено 45 километри. Се наоѓа на надморска височина од 1270 до 1500 метри и е опкружен со пасишта. Познато е по „Галичката свадба“, традиционална и јавна летна свадба, што се одржува секоја година на селската слава - Петровден. За време на свадбата, се игра „Тешкото“ оро - што го симболизира надминувањето на тешкотиите во животот.

 
Планината Бистра и Галичник (во средината).

Стопанство уреди

 
Галички кашкавал

Во минатото, економијата на Галичник се засновала на овчарството, додека многу луѓе биле праќани на печалба - да работат надвор од земјата и да пратат дома пари. Денеска, Галичник е само туристичко одредиште, бидејќи месните жители одамна го имаат напуштено како трајно живеалиште. Повеќето од нив се враќаат да ги реновираат старите семејни куќи и да ги искористат како прибежиште за одмор од летните жештини. Интересно е да се забележи дека официјалниот број на жители на Галичник, преку зима е еден жител.

Галичник е ценет по квалитетниот галички кашкавал, како и поради белото сирење. Галичник е познат и по локалната традиционална архитектура, летната Галичка уметничка колонија, како и поради околната недопрена природа.

Демографија уреди

Население во минатото
ГодинаНас.±%
1948 906—    
1953 948+4.6%
1961 644−32.1%
1971 17−97.4%
1981 10−41.2%
ГодинаНас.±%
1991 1−90.0%
1994 1+0.0%
2002 3+200.0%
2021 48+1500.0%
Извор: Податоците од 1948-2002 се според официјалните пописи[3]

Според статистиката на Васил К’нчов („Македонија, Етнографија и статистика“) од 1900 година, во Галичник живееле 3.300 жители, сите Македонци.[4]

На Етнографската карта на Битолскиот Вилает од 1901 г. Галичник се води како чисто македонско село во Реканската каза на Дебарскиот санџак со 605 куќи.[5]

Според егзархискиот секретар Димитар Мишев, („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 година во Галичник имало 4.840 Македонци, под врховенството на Бугарската егзархија.[6]

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралството Југославија од 1931 година, селото имало 1.700 Македонци.[7]

Во почетокот на XX век во Галичник живееле околу 3.300 жители. Во наредните години бројот на населението на селото Галичник ја надминувало и бројката од 4.000 жители. Селото броело 644 жители во 1961 година, додека во 1994 година во селото има само еден жител. Поради силните миграциски процеси кои го зафатиле Галичник, според пописот од 2002 година, се забележани само 3 постојани жители, сите Македонци.

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 48 жители, од кои 47 Македонци и 1 Влав.

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Година 1900 1905 1948 1953 1961 1971 1981 1991 1994 2002 2021
Население 3.300 4.840 906 948 644 17 10 1 1 3 48
Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.[8]; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.[9]; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.[10]; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.[11]

Родови уреди

Галичник е македонско село.

Родовите во селото се следните: Шаровци, Барјамовци, Карговци, Кауриновци, Бабалијовци, Бошковци, Кутревци, Тортевци, Качевци, Чалчевци, Чараповци, Србиновци, Пулевци (од овој род е Ѓоргија Пулевски), Гугуловци, Церговци, Ченгеловци, Шаклевци, Воперовци, Чоланчевци, Ѓозинци, Колачевци, Јуруковци, Змејковци, Желчевци, Писевци, Ѓиновци (од овој род е Панајот Ѓиновски), Канчевци, Плачковци, Угриновци, Дренковци, Устреловци, Филиповци, Кумевци, Голчевци, Тулевци, Баловци, Сармовци, Мачкинци, Камиловци, Шукриовци, Поповци, Гуловци, Кржаловци, Чудуловци, Черепналковци, Салтановци, Жукинци, Паковци, Пачауровци, Чутинци, Граорковци, Дирлевци, Грандевци, Каркинци, Лепчевци, Барјамовци, Брмбалевци, Кудузовци, Стричевци, Перчуклијевци, Лулевци, Глувчевци, Чудевци, Бумбаровци, Бошнаковци, Јанкуловци, Бужаровци, Синокапчевци, Ќипровци, Аџијевци, Пачовци, Куковци, Крцковци, Караѓозовци, Жантевци, Грдановци, Чурловци, Јонузовци, Кајовци, Нановци, Кеновци, Франговци, Брезовци, Музевци, Жиковци, Лајковци, Мицовци, Лоновци, Мангаровци, Шалевци, Цубаловци, Цинцаровци, Куцуловци, Меловци, Кајчевци, Лакинци, Трбушковци, Личеновци (од овој род е Лазар Личеноски), Билинци, Беќовци, Ѓургевци, Раповци, Клачовци, Муратовци, Мешковци, Кереловци, Коџоловци, Ондовци, Слендовци, Топузовци, Мандичевци, Сучковци, Шандуловци, Шулевци, Влчевци, Чаловци, Контевци, Бундалевци, Бундовци, Плешковци, Геговци, Панговци, Дојчиновци, Бислимовци, Кецкаровци, Марковци, Сиљановци, Трошановци, Лузевци, Шотаровци, Прлеовци, Жеваировци, Томовци, Маревци и Сарџовци (од овој род се Кајевски).

Скоро ниеден род не си го знае потеклото.

Културни и природни знаменитости и туризам уреди

 
Црквата „Св. Петар и Павле.
 
Црквата „Св. Петка.
Цркви[12]

Галичка свадба уреди

 
Свадба во Галичник во 1919 година
 
Оро на галичката свадба
Главна статија: Галичка свадба

Галичката свадба се одржува секоја година на Петровден, (втората недела од јули). За разлика од порано, кога на Петровден во Галичник се склопувале и по над 40 бракови, денес свадбата има повеќе културно значење и е еден вид кутлурна манифестација.

Денес Галичник живее од мај до октомври кога во него престојуваат над 50 семејства, најмногу пензионери со нивните внуци. Галичник е туристичка знаменитост заради својата архитектура и природни убавини. Постојат многу неискористени можности за популаризација на туризмот во селото. Хотелот Неда, изграден во 1980 година по заслуга на Велимир Гиновски, тогашен генерален директор на Југохром, нуди можности за добро летување, иако недостасуваат соодветни турискитчки пакети за постителите.

Ликовна колонија уреди

Ликовната колонија во Галичник се организира секоја година во месец август. Првата колонија од овој вид била организирана во 1990 година, благодарение на залагањата на сликарот Нове Франговски. Колонијата традиционално се одржува во Хотелот Неда, а е финансиски поддржувана од Министерството за култура на Република Македонија. На 17 одржани колонии твореле уметници од Македонија, Србија, Бугарија, Грција, Албанија, Романија, Обединетото Кралство, Јапонија, Италија, Унгарија, Германија итн. Уметкичките дела, слики и скулптури, се прикажуваат на секои две години на соодветни изложби.

„Овчарски средби“ уреди

Секоја година на ден-два пред Петровден се одржува т.н. овчарски натпревар во брзо стрижење и молзење, односно „Овчарски средби“. Освен натореварите во стрижење и молзење на овци има и борба на пеливани. Има изложба и дегустација на сирења и нивно оценување. Учествуваат повеќе фолклорни групи од Македонија од повеќе националности. Овие средби се одржуваат на бачилото „Вардар“.

Галичка архитектура уреди

 
Галичка куќа

Архитектурата е една од главните обележја на Галичник. Стрмниот и амфитеатрален терен е искористен за изградба на камени куќи врз изохипсите на теренот. Куќите имаат форма на кубус со благ пирамидален кров. Безбедноста и функционалноста биле главни фактори во изградбата. Куќите се градени на две, а подоцна и на три катни висини. Првата катна висина е т.н. трем - штала за добиток и два кледа, кои претставувале темни визби, скоро вкопани во карпата врз која е изградена куќата. Втората катна висина е главниот станбен простор. Тука е сместена т.н. куќа - просторија со огниште каде се подготвува храна. Кај постарите куќи, таа го заземала скоро целиот простор, додека кај поновите, постојат повеќе одаи. Третата катна висина е резервирана за спиење. Некои куќи имаат итн. шарена одаја, која служела за прием на гости. Спратовите најчесто имаат централно поставени ходници - гизентии. Некои од куќите имаат и параклис - мала просторија со икони, која служела за молење, што всушност претставува еден вид на домашна капела.

Прозорците на галичките куќи биле историски релативно рано застаклени. Тие имаат различна големина. Колку се пониски, толку се помали. Ниските прозорци се заштитени со железни решетки. Куќите имаат по две до три влезни врати коишто се обрабени со делкани камења, кои им даваат уникатна привлечност. Првобитните куќи биле сламеници[14], кои биле градени од кршен камен и покривани со слама, и имале приземје и кат. Приземјето бил тремот. Куќите кои денес можат да се видат во Галичник се главно градени кон крајот на XIX век и на почетокот на XX век. Ентериерот на галичките куќи е богат со дрвен мебел, иако приматот секогаш бил даван на функционалноста.

Галичник во литературата уреди

Галичник е доста споменуван во литературата. За него има доста текстови од минатото. Има и голем број на публикации и книги во кои се истражува галичката култура. Галичник е опејуван и во доста песни. Најпозната песна е Кондисал Ајрадин Паша испеана од еден од најпознатите галичани Александар Сариевски.

Култура и спорт уреди

Носија уреди

Главна статија: Носии од Мала и Долна Река

Галичката носија, особено женската, е една од најпознатите во Македонија. Се одликува со невообичаено богатство на детали. Исклучително е слична со другите мијачки носии од реканскиот крај (Лазарополе, Тресонче, Сушица, Гари итн.). Во женската носија кои преовладуваат белата боја (накај жолта) и црвената боја.

Белите клашнени облеки, украсени со црни гајтани, се главни одлики на „машката мијачка носија“. Ова е условено од климатските и стопанските услови во кои тие живееле (живеат) како сточари во планинските предели на планината Бистра, Стогово, Крчин и Кораб.

Мисли за Галичник уреди

„ ...Малубројна по наталитет, многубројна по дух и школувана интелигенција, Мијачијата има преродбенички епицентар во Галичник. Од трите еднопросторни и духовни царства, Мијачијата јазично, етнички, народно и поединечно материјално и духовно, од своето славно писмено и усмено, фолклорно и уметничко (современо) творештво е најславно, најпрочуено - тоа е простор за кој постојано, и во војна и во мир, сакале да го освојат-присвојат, останало Мијачкото царство, хомогено, изворно, автентично. Понекогаш љубоморно завидно самото на себе, а камоли на други! Галичник. Ремек дело на градителската Мијачка рака-куќи-кули. Пред градот, град... “

— Радован Павловски

„ ...Кога од Охрид се оди за Маврови Анови по живописната долина на бистрата и бучна река Радика, на еден свиок пред Косоврашка Бања се појавува како со нежни бои насликан јапонски параван, планината Бистра, во чие подножје стрмно до Радика се спушта карпа висока речиси километар, а над неа се белеат како птичји гнезда, високи камени куќи, еден дел од Галичник... “

— Лазар Личеноски

„ Ако Македонија е библиска земја, Галичник е нејзината последна реликвија! “

— Петре М. Андреевски

Личности уреди

 
Статуа на Ѓорѓи Пулевски во Галичник
По потекло од Галичник уреди

Стопанство уреди

Во минатото, економијата на Галичник се засновала на овчарството, додека многу луѓе биле праќани на печалба - да работат надвор од земјата и да пратат дома пари. Денес, Галичник е само туристичко одредиште, бидејќи месните жители одамна го имаат напуштено како трајно живеалиште. Повеќето од нив се враќаат да ги реновираат старите семејни куќи и да ги искористат како прибежиште за одмор од летните горештини. Интересно е да се забележи дека официјалниот број на жители на Галичник, преку зима е еден жител.

Галички кашкавал уреди

Галичник е ценет по квалитетниот Галички кашкавал, како и поради белото сирење. Галичник е познат и по локалната традиционална архитектура, летната Галичка уметничка колонија, како и поради околната недопрена природа.

Галичка свадба уреди

Главна статија: Галичка свадба

Галичката свадба се одржува секоја година на Петровден, втората недела од јули. За разлика од порано, кога на Петровден во Галичник се склопувале и по над 40 бракови, денес свадбата има повеќе културно значење и е еден вид културна манифестација.

Денес Галичник живее од мај до октомври кога во него престојуваат над 50 семејства, најмногу пензионери со нивните внуци. Галичник е туристичка знаменитост заради својата архитектура и природни убавини. Постојат многу неискористени можности за популаризација на туризмот во селото. Хотелот „Неда“, изграден во 1980 година по заслуга на Велимир Гиновски, тогашен генерален директор на Југохром, нуди можности за добро летување, иако недостасуваат соодветни турискитчки пакети за постителите.

Ликовна колонија уреди

Ликовната колонија во Галичник се организира секоја година во месец август. Првата колонија од овој вид била организирана во 1990 година, благодарение на залагањата на сликарот Нове Франговски. Колонијата традиционално се одржува во хотелот „Неда“, а е финансиски поддржувана од Министерството за култура на Република Македонија. На 17 одржани колонии твореле уметници од Македонија, Србија, Бугарија, Грција, Албанија, Романија, Велика Британија, Јапонија, Италија, Унгарија, Германија итн. Уметкичките дела, слики и скулптури, се прикажуваат на секои две години на соодветни изложби.

Овчарски средби уреди

Секоја година на ден-два пред Петровден се одржува т.н. овчарски натпревар во брзо стрижење и молзење, односно Овчарски средби. Освен натореварите во стрижење и молзење на овци има и борба на пеливани. Има изложба и дегустација на сирења и нивно оценување. Учествуваат повеќе фолклорни групи од Македонија од повеќе националности. Овие средби се одржуваат на бачилото „Вардар“.

Галичка архитектура уреди

Галичка куќа уреди

 
Галички куќи

Архитектурата е една од главните обележја на Галичник. Стрмниот и амфитеатрален терен е искористен за изградба на камени куќи врз изохипсите на теренот. Куќите имаат форма на кубус со благ пирамидален кров. Безбедноста и функционалноста биле главни фактори во изградбата. Куќите се градени на две, а подоцна и на три катни висини. Првата катна висина е т.н. трем - штала за добиток и два кледа, кои претставувале темни визби, скоро вкопани во карпата врз која е изградена куќата. Втората катна висина е главниот станбен простор. Тука е сместена т.н. куќа - просторија со огниште каде се подготвува храна. Кај постарите куќи, таа го заземала скоро целиот простор, додека кај поновите, постојат повеќе одаи. Третата катна висина е резервирана за спиење. Некои куќи имаат итн. шарена одаја, која служела за прием на гости. Спратовите најчесто имаат централно поставени ходници - гизентии. Некои од куќите имаат и параклис - мала просторија со икони, која служела за молење, што всушност претставува еден вид на домашна капела.

Прозорците на галичките куќи биле историски релативно рано застаклени. Тие имаат различна големина. Колку се пониски, толку се помали. Ниските прозорци се заштитени со железни решетки. Куќите имаат по две до три влезни врати коишто се обрабени со делкани камења, кои им даваат уникатна привлечност. Првобитните куќи биле сламеници[4], кои биле градени од кршен камен и покривани со слама, и имале приземје и кат. Приземјето бил тремот. Куќите кои денес можат да се видат во Галичник се главно градени кон крајот на XIX век и на почетокот на XX век. Ентериерот на галичките куќи е богат со дрвен мебел, иако приматот секогаш бил даван на функционалноста.

Култура и спорт уреди

Галичник како тема во уметноста и во популарната култура уреди

Галерија уреди

  •  
    Поглед на Галичник
  •  
    Еден дел од селото
  •  
    Вообичаената архитектура во селото
  •  
    Поглед на Галичник со селската црква во средина
  •  
    Број на жители по народност во десет општини од градската општинска управа на град Галичник, 1917 година.
  •  
    Документ на градската општинска управа од град Галичник, од 9 септември 1916 година.
  •  
    Вилата Доста
  •  
    Спомен-плочата за ќелискиот состанок во 1942 година

Наводи уреди

  1. ↑ „Пописна слика на населените места во Македонија, Попис 2021“. Државен завод за статистика. Посетено на 22 декември 2022.
  2. ↑ „Попис на жртвите од војната 1941-1945, СР Македонија“ (PDF).
  3. ↑ „Население на Република Македонија според изјаснувањето за етничката припадност, по населени места, според пописите на население 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 1994 и 2002 година (согласно територијалната организација од 1996 година)“. Државен завод за статистика.
  4. ↑ Васил К’нчов. „Македонија. Етнографија и статистика“. Софија, 1900, стр.263.
  5. ↑ Михајловски, Роберт, уред. (2017). Етнографска карта на Битолскиот вилает (PDF). Каламус. стр. 48.
  6. ↑ Brancoff, D.M. „La Macédoine et sa Population Chrétienne“. Paris, 1905, рp. 184-185.
  7. ↑ „200K Volkstumskarte Jugoslawien“.
  8. ↑ К’нчов, Васил. „Македонија. Етнографија и статистика“. Софија, 1900
  9. ↑ Brancoff, D.M. „La Macédoine et sa Population Chrétienne“. Paris, 1905.
  10. ↑ „Население по возраст и по пол, по населени места, според пописите спроведени во Република Македонија по Втората светска војна“. Државен завод за статистика.
  11. ↑ „Вкупно резидентно население на Република Северна Македонија според етничката припадност, по населени места, Попис, 2021“. Државен завод за статистика.
  12. ↑ Јелена Павловска, Наташа Ниќифоровиќ и Огнен Коцевски (2011). Валентина Божиновска (уред.). Карта на верски објекти во Македонија. Менора - Скопје: Комисија за односи во верските заедници и религиозните групи. ISBN 978-608-65143-2-7.
  13. ↑ „Осветување камен темелник и дар на вредна икона“. Бигорски манастир. Посетено на 2012-05-29.
  14. ↑ Томоски и Брезовски -„Галичка архитектура“
  15. ↑ 98-годишнина од страдалничкиот подвиг на о. Овентиј Фрчковски од с. Галичник
  16. ↑ Беа, загинаа, останаа. Скопје: Историски Архив. 1969. стр. 119. На |first= му недостасува |last= (help)
  17. ↑ „СТЕВО ПЕНДАРОВСКИ ОТКРИ: "Моето потекло е од Галичник, јас сум од ова село"“. magazin.mk. 2019-07-14. Посетено на 2019-09-11.
  18. ↑ Macedonian Folklore Classics, Aleksandar Sarievski. Macedonian Radio and Television.
  19. ↑ Томе Саздов, Грива тресе, бисер рони (епска народна поезија). Скопје: Заштита, 1970, стр. 29-31.
  20. ↑ Соња Алексоска Неделковска, „Со енергијата ќе ги дигнеме сите на нозе“, Дневник, година XXI, број 6288, понеделник, 13 февруари 2017, стр. 19.

Надворешни врски уреди

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Галичник&oldid=5192874“