Бездна Пандирало
Бездна Пандирало е геоморфолошка форма настаната на место на увирување на површинските води во изворишнуот дел на Сврљишки Тимок во подземјето, кај селото Периш.[1]
Положба и приод уреди
Бездната Пандирало се наоѓа во селото Периш на неколку стотина метри од главниот патен правец кој од дамнина води кон Стара планина, на спојот на нишавската и тимочката долина, и границите на два големи планински системи, Стара планина и Сврљишките планини.
Област во кома се наоѓа селото Пареш од дамнина е не само гранично подрачје во географски туку и во административен поглед. Низ него некогаш поминувала границата помеѓу римските провинции, потоа границата на турските санџаци, а помеѓу 1837 и 1877 година и границата помеѓу Кнежевството Србија и Османлиското Царство.[2] И денес овде е административната граница, но сега на три управни округа на Република Србија — пиротскиот, нишавскиот и зајечарскиот.[1]
Бездната е оддалечена околу 52 км од Пирот, околу 25 км, од Бела Паланка и 15 км од средиштето на Сврљиг кон кој гравитира и административно припаќа.
Во селото се наоѓа, за овој крај значајна, раскрсница од која се дели пат кој води за Кална и Бабин зуб преку књажевачкото село Јаловик Извор, како најкратка врска и туристичко одредиште кое од градот Ниш води до Стара Планина.[1]
Географија уреди
Со делување на флувијалната и крашка ерозија на просторот на Сврљишкиот крај по олигоценските тектонски движења, пропратени со собирање, раседнување и навлекување, почнува разорување на варовничкиот слој каде што тој био најтенок и доаѓа до откривање на вододржливиот слој, на кој се формира хидрографска мрежа од кратки притоки на Сврљишкото езеро. По исчезнување на неогеното езеро, голем број од тие притоки стануваат преобратени во понорници, меѓу кои најзначајна е на Сврљишкиот Тимок, а во исто време на дното на котлината започнува флувио-денудациона фаза.[3]
Реката Турија (Козјанска река), која се смета како изворишен крак или составница на Сврљишки Тимок, во својот изворишен дел се формира од неколку потоци који течат еден покрај друг - под Бабина Глава, непосредно под напуштениот дел, на околу 1 km долга и 250 m, широка долина. По тек од околу 1.000 метри, реката Турија чиј слив од Сврљишката котлина е одвоен со ниска варовничка греда Пандирало, во нејзиното подношје, на височина од 470 м, таа влегува во бездната Пандирало, кај сврљишкото село Периш, и недалеку од таму, трагот на реката се губи. Бидејќи во времето на големите врнежи крашките канали на врелско-понорската пештера во Пандирало не можат да ги примат високите води на Турија, низводно се образува периодско езеро кое трае највеќе десетина дена (претежно во есен и пролет, но и по силните дождови во лето), поради обесшуменост на сливот.[4]
Овој голем темен отвор во стенската греда Пандирало, кој е во форма на подземна просторија, со варовнички ѕидови, продолжува во крашките канали на пештерата Вадиводе,(името на пештерата Вадиводе, веројатно потекнува од некогашниот обичај на жителите на селото Периш, да земаат вода од двораната за коју верувале дека е лековита.) долг околу 80 m, со отвор со висина од 1,3 m, широчина од 3,5 m, должина од 660 метари и Пештерине, и се завршуваат со тесен процеп.[5] Од нив на другата страна на селото Периш, од пештерата излегува и повторно се формира реката Турија, на место наречено Перишка врела, на врвот на кратката клисурасто-кањонска долинка, на 440 метари надморска висина, околу која на варовничките отсеци се наоѓаат отвори на пештерите Вадиводе и Пештерине.
Низводно од селото Периш, по примањето на вода од Околишка и Манојлиќка река, Турија продолжува како Сврљишки Тимок. Висинска разлика помеѓу понорот Пандирало и Перишките врела изнесува околу 30 метари.
Напомени уреди
Наводи уреди
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Митић, Горан. „Понор Пандирало У: Лепа, занимљивa и мање позната места у пиротском крају“ (PDF). ,,Тибет’’, Пирот, 2018. Посетено на 2 јуни 2019.
- ↑ (Михајло М. Костић: "Територијална припадност Белопланачком басену у прошлости и административни дизајн" - Пиротски зборник бр. 27-28, 2003, стр. 21)
- ↑ Петровић Б. Јован, Природа Сврљишке котлине, Институт за географију, Нови Сад 2001.
- ↑ Душан Ђукић, Животна средина и човек, Посебна издања Српског географског друштва, Београд, 1973, св.39, стр.19
- ↑ Цвијић Јован, Географија краса, САНУ, Завод за уџбенике и наставна средства-Београд, Београд 2000.
Надворешни врски уреди
- NEVIĐENO BLAGO: Pandiralo kod Svrljiga Архивирано на 2 јуни 2019 г. — www.svrljig.info