Безвучна заднонепчена струјна согласка

Безвучна заднонепчена струјна согласка
x
Слика
МФА-бр.	140
Шифрирање
Единица (дек.)	x
Уникод (хекс.)	U+0078
X-SAMPA	x
Киршенбаум	x
	преглед; разговор; уреди;

Безвучна заднонепчена струјна согласка (безвучен веларен фрикатив) е вид на согласка што се јавува во разни јазици.

Меѓународната фонетска азбука ја бележи со ⟨x⟩. Во македонскиот јазик, овој глас е претставен со истоветната буква х.

Особености уреди

Безвучната заднонепчена струјна согласка ги има следниве особености:

Начинот на творба е струен, што значи дека се добива со стеснување на воздушниот тек низ тесен провод во местото на творба, предизвикувајќи бурно струење.
Местото на творба е заднонепчено, што значи дека се создава со задниот дел на јазикот во допир со задното (меко) непце.
Фонацијата е безвучна, што значи дека се создава без треперење на гласните жици. Во некои јазици, гласните жици активно се одвојуваат, така што согласката е секогаш безвучна. Во други пак, жиците се лабави, па така согласката може да ја поприми звучноста на соседните гласови.
Ова е устена согласка, што значи дека воздухот излегува само низ устата.
Ова е средна согласка, што значи дека се создава со насочување на воздушниот тек долж средината на јазикот наместо по страните.
Воздушниот механизам е белодробно издишен, што значи дека се создава со истиснување на воздух единствено низ белите дробови и дијафрагмата, што важи за највеќето гласови.

Варијанти на [x] уреди

МФА	Опис
x	обична
xʷ	уснена
xʼ	исфрлена
xʷʼ	исфрлена уснена
x̜ʷ	полууснена
x̹ʷ	мошне уснена
xʲ	мека
xʲʼ	исфрлена мека

Јазици уреди

Јазици		Збор	МФА	Значење	Белешки
арапски		ҡыҙ	[tʃex]	'мев'
адигејски		дахэ	[daːxa]^ⓘ	'убав'
азербејџански		xoş	[xoʃ]	'пријатен'
алеутски	аткански дијалект	alax	[ɑlɑx]	'два'
англиски	Шкотска	loch	[lɔx]	'лох'
англиски	делови од Америка	yech	[jɛx]	'бљак'
арапски		خضراء	[xadˤraːʔ]	'зелена'
асамски		অসমীয়া	[ɔxɔmija]	'асамски'
африканс		goed	[xuˑt]	'добро'
бретонски		hor c'hi	[or xiː]	'нашето куче'
бугарски		тихо	['tixo]^ⓘ	'тивко'
велшки		carchar	[kaɾxaɾ]	'затвор'
виетнамски^[1]		không	[xəwŋ]	'не'
германски		Kuchen	[kuːxən]	'колач'
грузиски^[2]		ჯოხი	[ˈdʒɔxi]	'стап'
грчки		χαρά	[xaˈra]	'радост'
ејачки		duxł	[tʊxɬ]	'заробува'
есперанто		monaĥo	[monaxo]	'калуѓер'
западнофризиски		túch	[tyx]	'прав'	Алофон /χ/, се јавува само по затворените самогласки ([i], [y] и [u]).
запотечки	тилквијапански^[3]	mejor	[mɘxoɾ]	'подобро'	Претежно се користи во заемки од шпанскиот
ирски		deoch	[dʲɔ̝̈x]	'пијалак'
јагански		xan	[xan]	'тука'
ји		ꉾ he	[xɤ˧]	'добар'
јидиш		איך ikh	[ix]	'јас'
кабардински		дахэ	[daːxa]^ⓘ	'убав'
кинески	мандарински	河 hé	[xɤ˧˥]	'река'	Погл. стандарден кинески јазик
корејски		흠집 heumjip	[xɯmd͡ʑip̚]	'мана'	Се јавува само пред /ɯ/.
литвански		choras	[xoras]	'хор'
ложбан		xatra	[xatra]	'буква'
македонски		Охрид	[ˈɔxrit]^ⓘ	'Охрид'	Погл. Фонологија на македонскиот јазик
мански		aashagh	[ˈɛːʒax]	'лесен'
персиски		خواهر	[xɒːhær]	'сестра'
полски^[4]		chleb	[xlɛp]	'леб'	Кај највеќето дијалекти гласот е претставен и со <h>.
португалски	Бразил	rabo	[ˈxabʊ]	'висок'	(некои дијалекти)
романски		hram	[xräm]	'храм'	Алофон на /h/.
руски^[5]		хороший	[xɐˈroʂɨj]^ⓘ	'добар'
словачки		chlap	[xlap]	'момче'
сомалиски		khad	[xad]	'мастило'
српскохрватски		храст / hrast	[xrast]	'даб'
староанглиски		wealh	[wæɑlx]	'странец', 'роб'
коса		rhoxisa	[xɔkǁiːsa]	'откажува'
украински		хата	[ˈxɑ.t̪ɑ]	'куќа'
урду		خوشی‎	[xʊʃiː]	'среќа'
унгарски		sahhal	[ʃɒxːɒl]	'со шах'
фински^[6]		tuhka	[tuxkɑ]	'пепел'	Алофон на /h/.
хинди		ख़ुशी	[xʊʃiː]	'среќа'
холандски	Белгија^[7]	acht	[ˈɑxt]^ⓘ	'осум'	Почесто во северното наречје. Погл. Фонологија на холандскиот јазик
холандски	северно наречје^[8]	acht	[ˈɑxt]^ⓘ	'осум'
чешки		chlap	[xlap]	'момче'
шкотски гелски^[9]		drochaid	[ˈt̪ɾɔxɪtʲ]	'мост'
шпански^[10]		ojo	[ˈo̞xo̞]	'око'

Поврзано уреди

Безвучна гласилна струјна согласка

Наводи уреди

↑ Thompson (1959:458–461)
↑ Shosted & Chikovani (2006:255)
↑ Merrill (2008:109)
↑ Jassem (2003:103)
↑ Padgett (2003:42)
↑ http://scripta.kotus.fi visk sisallys.php?p=5
↑ Verhoeven (2005:243)
↑ van Reenen & Huijs (2000:?)
↑ Oftedal, M. (1956) The Gaelic of Leurbost. Olso. Norsk Tidskrift for Sprogvidenskap.
↑ Martínez-Celdrán, Fernández-Planas & Carrera-Sabaté (2003:255)

Библиографија уреди

Jassem, Wiktor (2003), „Polish“, Journal of the International Phonetic Association, 33 (1): 103–107, doi:10.1017/S0025100303001191
Martínez-Celdrán, Eugenio; Fernández-Planas, Ana Ma.; Carrera-Sabaté, Josefina (2003), „Castilian Spanish“, Journal of the International Phonetic Association, 33 (2): 255–259, doi:10.1017/S0025100303001373
Merrill, Elizabeth (2008), „Tilquiapan Zapotec“, Journal of the International Phonetic Association, 38 (1): 107–114, doi:10.1017/S0025100308003344
Padgett, Jaye (2003), „Contrast and Post-Velar Fronting in Russian“, Natural Language & Linguistic Theory, 21 (1): 39–87, doi:10.1023/A:1021879906505
van Reenen, Pieter; Huijs, Nanette (2000), „De harde en de zachte g, de spelling gh versus g voor voorklinker in het veertiende-eeuwse Middelnederlands“ (PDF), Taal en Tongval (холандски), 52: 159–181
Shosted, Ryan K.; Vakhtang, Chikovani (2006), „Standard Georgian“, Journal of the International Phonetic Association, 36 (2): 255–264, doi:10.1017/S0025100306002659
Thompson, Laurence (1959), „Saigon phonemics“, Language, 35 (3): 454–476, doi:10.2307/411232, JSTOR 411232
Verhoeven, Jo (2005), „Belgian Standard Dutch“, Journal of the International Phonetic Association, 25 (2): 243–247


п р у Табела на белодробни согласки по МФА аудио
По место →	Уснени				Преднојазични								Среднојазични						Заднојазични				Гласилни
↓ По начин	Двоуснени		Уснено-забни		Забни		Венечни		Задно-венеч.		Свиени		Предно-непчени		Заднонепчени		Ресични		Голтнички		Надгласилни		Гласилни
Носни	m̥	m		ɱ		n̪	n̥	n		n̠		ɳ	ɲ̥	ɲ	ŋ̊	ŋ		ɴ
Избувни	p	b	p̪	b̪	t̪	d̪	t	d			ʈ	ɖ	c	ɟ	k	ɡ	q	ɢ			ʡ		ʔ
Струјни	ɸ	β	f	v	θ	ð	s	z	ʃ	ʒ	ʂ	ʐ	ç	ʝ	x	ɣ	χ	ʁ	ħ	ʕ	ʜ	ʢ	h	ɦ
Приближни				ʋ				ɹ				ɻ		j		ɰ
Трепетни		ʙ						r				ɽ͡r						ʀ				я *
Едноударни		ⱱ̟		ⱱ				ɾ				ɽ						ɢ̆				ʡ̯
Стран. струј.							ɬ	ɮ			ɭ˔̊		ʎ̥˔	ʎ˔	ʟ̝̊	ʟ̝
Стран. прибл.								l				ɭ		ʎ		ʟ
Стран. едноуд.								ɺ				ɺ̠		ʎ̯

**Небелодробни согласки**
Чкрапави	ʘ	ǀ	ǃ		ǂ		ǁ
Чкрапави	ʘ̃	ʘ̃ˀ	ʘ͡q		ʘ͡qʼ
Уфрлени	ɓ	ɗ	ʄ	ᶑ	ɠ		ʛ
Исфрлени	pʼ	tʼ	cʼ	ʈʼ	kʼ		qʼ
	fʼ	θʼ	sʼ	ɬʼ	xʼ		χʼ
	tsʼ	tɬʼ	cʎ̝̥ʼ	tʃʼ	ʈʂʼ	kxʼ	kʟ̝̊ʼ

**Слеани согласки**
p̪f	b̪v	ts	dz	tʃ	dʒ	tɕ	dʑ	ʈʂ	ɖʐ
		tɬ	dɮ	cç	ɟʝ	cʎ̥˔	ɟʎ˔	kʟ̝̊	ɡʟ̝

**Сложени согласки**
Незаградни	ʍ	w	ɥ	ɧ
Заградни	k͡p	ɡ͡b	ŋ͡m

Табелава содржи фонетски симболи што може да не се прикажат правилно кај некои прелистувачи. [Помош]

Онаму кајшто симболите се дадени во парови, „лев—десен“ претставува „безвучна—звучна“ согласка.

Исенчените полиња претставуваат неизводливи гласовни творби.

* Симболот го нема во МФА.

[1] Thompson (1959:458–461)

[2] Shosted & Chikovani (2006:255)

[3] Merrill (2008:109)

[4] Jassem (2003:103)

[5] Padgett (2003:42)

[6] ttp://scripta.kotus.fi visk sisallys.php?p=5

[7] Verhoeven (2005:243)

[8] van Reenen & Huijs (2000:?)

[9] Oftedal, M. (1956) The Gaelic of Leurbost. Olso. Norsk Tidskrift for Sprogvidenskap.

[10] Martínez-Celdrán, Fernández-Planas & Carrera-Sabaté (2003:255)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]