Јосиф Рајачиќ
Јосиф Рајачиќ (Лучане во близина Бриња, 20 јули, 1785 година - Сремски Карловци, 13 декември 1861 година) бил Српски Православен Митрополит во Карловац од 1842 година до 1848 година, а потоа и архиепископ карловачки и српски патријарх од 1848 г. до 1861 година. Нему му се припишува создавањето на српска Војводина и издигнувањето на Митрополијата на чин Патријаршија.[1]
Биографија уреди
Роден е во Лучани кај Бриње (Лика) од татко Лука, свештеник - вујко, и мајка Василије. Чудиќ. Неговото свето име е Илија.[2] Учел во германско училиште во Бриње, а потоа студирал во Загреб, Сремски Карловци и Сегедин, каде ги завршил првата и втората филозофска година. Студиите ги продолжил во Виена, каде студирал право, латински и ликовни уметности. Не ги завршил студиите бидејќи во 1809 г. се приклучил на студентскиот баталјон во одбрана на Австрија од Франција на Наполеон Бонапарт во војната.
По завршувањето на војната, Французите владееле со неговата татковина, тој одбил да се вклучи во нивна служба и решил да му служи на својот народ, па поради прекинатите студии се ставил на располагање на својот надлежен епископ од Горни Карловац, Мојсије Миоковиќ, кој го замонашил на 10 април 1810 година во Манастир Гомирје. Од местото архимандрит на Гомирје и администратор на Карловачката и Пакрачката епархија бил поставен за епископ далматински. Во Сремски Карловци, на 24 јуни 1829 година, бил осветен од митрополитот Карловачки Стефан. Епископ на Далмација останал до 1833 година. Во тоа време, тој го отворил Свештеното училиште (богословија) во Шибеник и особено се борел против обидите за бришење на православните Срби во Далмација. Тој не подлегнал на притисоците да се избришат од православните матични книги лицата кои влегле во унијата, бидејќи сметал дека тоа не го направиле со добра волја, туку под притисок. Во Шибеник секретар му бил Спиридон Поповиќ, учител по српски јазик и кирилица, Никола Томаз.[3]
Со одлука на Судската канцеларија, тој бил префрлен на 5 јули 1833 година кај епископот во Вршац. Во средношколскиот фонд во Вршац донирал 3.600 форинти. Во Вршац наишол на злобната болест колера и открил дека нејзиниот бацил не се пренесува директно во контакт со болно лице, туку со заразена храна и пијалак. Тој лично ги посетувал болните, често напуштени, со свештенството, а здравите ги зајакнувал и поттикнувал да ги мијат рацете и да се грижат за храната и така многумина спасил од сигурна смрт. Четириесет години подоцна Роберт Кох го издвоил бацилот на колерата и го утврдил она што бискупот Рајачиќ го знаел многу порано. По смртта на митрополитот Стефан Станковиќ во август 1842 година, на Народното црковно собрание бил избран нов карловачки митрополит. Јосиф Рајачиќ добил големо мнозинство, но двајцата владици не сакале да се откажат од својата кандидатура и да ги почитуваат националните и верските интереси, нивниот личен интерес бил пред општиот, па одлуката не можела да биде едногласна. Царскиот комесар најавил дека ако парламентот не се согласи за еден кандидат, царот лично ќе назначи нов митрополит. За прв пат во историјата на Карловачката митрополија, австрискиот император тогаш назначил митрополит, имено Јосиф Рајачиќ во 1842 година. Иако сакал да стане митрополит, Јосиф Рајачиќ бил незадоволен од овој исход. Го повредила алчноста и недоразбирањето од страна на одредени владици кои служеле за туѓи интереси. Тој предупредил дека товарот е премногу тежок и не може секој да го носи. Рајачиќ се молел никогаш повеќе да не се случи ваква тепачка за оваа фотелја или патријархот, но не вредело, несогласувањето, било се почеста појава. Овој преседан се повторил уште еднаш кога Франц Јосиф во 1881 г. го поставил за патријарх Герман Анѓелиќ.
Револуција од 1848 година и избор за патријарх уреди
Во времето кога тој станал митрополит, односите меѓу Германците и Унгарците, како и Јужните Словени и Унгарците во Австриското Царство станале затегнати. Бранот на револуцијата се проширил од Франција во 1848 година и ги погодил Унгарците, Србите и Хрватите. Јосиф Рајачиќ долго чекал унгарските националисти да се освестат и да не ги загрозат правата на Србите на националност, јазик и вероисповед, склучил сојуз со Хрватите и Австрија за да се одбрани од нападите и декларациите на Унгарската револуција. Тој станал лидер на Револуционерното движење, предводено од млади и образовани луѓе, многу негови соработници, кои ги пренесуваа револуционерните демократски достигнувања од европските метрополи и барал права за својот народ. Рајачиќ го свикал мајското собрание на Србите во Сремски Карловци во 1848 година. На тој Собор за прв пат, по распадот на српската држава и падот на моќните империи, се собрале делегации од сите тие империи и од кнежевството Србија, на кое митрополитот Рајачиќ бил прогласен за српски патријарх, а била формирана српска Војводина. За претседател на Главниот одбор-влада е избран патријархот Рајачиќ, за потпретседател и водач на војската Ѓорѓе Стратимировиќ, а за војвода Стеван Шупљикац.
Рајачиќ барал начин да избегне директна воена пресметка со Унгарците, а презел дипломатски чекори и се обидел проблемите да ги реши со договор, и поради тоа, како и поради одобрувањето на одлуките на мајското собрание., отишол во Виена. Меѓутоа, младиот, образован и решителен Стратимировиќ, иако од Рајачиќ побарал да не стане плен на провокации, на бруталниот унгарски напад на Карловац одговорил со оган и на тој начин започнал тежок вооружен конфликт за недоволно подготвените Срби, во кој учествувале доброволци од Србија на чело со Војводата Книќанин Војвода Шупљикач, изнервиран од многу работи, на првиот ден од преземањето на функцијата, починал од срцев удар во Панчево додека бил на обиколка на бојното поле. Значи, Рајачиќ како претседател на Главниот одбор морал да ја преземе таа функција и да носи сложени и одговорни одлуки.
Кога Унгарската револуција, со помош на руската армија, била задушена, австриските власти веќе немале потреба да прават отстапки на Србите или Хрватите, па во ноември 1849 година, тие формирале нова круна во српска Војводина наречена Војводство Србија и Тамис. Банат. Рајачиќ бил назначен за комесар, тоа е исходот на српската револуција. Војводството Србија и Тамис Банат биле укинати во 1860 година. Патријархот бил многу огорчен и барал од царот да не го прави тоа на Благовештенскиот собор што го свикал во таа прилика, но царот не се грижел многу за сите милосрдни дела што Србите со крв ги направиле за царот и империјата.
Период по 1849 г. уреди
Рајачиќ го потрошил целото свое знаење и моќ и сета своја енергија за да и помогне на Војводина да дојде под власт на српскиот народ. Околностите се смениле и неговата политичка креација во 1918 г. донела одлука за припојување на Војводина и Срем кон татковината Србија. Српскиот народ го памети како основач на Војводина Српска, српска патријаршија наречена Српска, која оттогаш е и името на сите српски патријарши. Успеал по име да го нарече српскиот народ во Монархијата и Европа а не Раци и Власи како што тогаш ги нарекувале Србите и црквата да му биде признаена а не расколничка, грчко-обединета и слично. отколку Српската православна црква, основал црква во Виена и Трст и со тоа го вовел православието во Европа и на Запад. Тој вовел униформа и литургија во храмовите, униформност на свештенството, музицирал српски црковни пеења и ги претставил на својот народ и црква како достојни и возвишени во Европа. Тој ја основал архивата, го иницирал формирањето на музеј и универзитет во Карловац, вовел протокол во неговиот двор и го напишал првиот српски готвач. Основал ботаничка градина, болница, печатница (Литографија) и многу повеќе. Изградил многу училишта, цркви и стипендирал голем број ученици и студенти во тогашните европски училишта. Тој бил таен советник на виенскиот цар, но и голем пријател на српскиот принц и на целиот српски народ.
Јосиф Рајачиќ го помогнал образовниот развој на Србите во Австрија. За време на митрополитот Карловачки се отвориле многу нови српски училишта, тој помогнал да се подигнат гимназиите во Сремски Карловци и Нови Сад во ранг на целосни гимназии. Отворил и патријаршиска библиотека и печатница во Сремски Карловци. Тој се обидел да 1854 г. година во Сремски Карловци да отвори факултет, но во тоа не успеал.
Поради неговите заслуги за австриската држава, царот му доделил баронија, со име „Брињски“, според неговата татковина.[4] Починал во Сремски Карловци 1/13 декември 1861 година и бил погребан во Соборниот храм.
Тој бил награден со австриски орден на Леополд и орден на железна круна од прв ред.[5]
Наводи уреди
- ↑ Вуковић 1996.
- ↑ "Српски сион", Сремски Карловци 6. јун 1899.
- ↑ Томановић 2018.
- ↑ "Школски лист", Нови Сад 1866. године
- ↑ Acović, Dragomir (2012). Slava i čast: Odlikovanja među Srbima, Srbi među odlikovanjima. Belgrade: Službeni Glasnik. стр. 77.CS1-одржување: ref=harv (link)
Литература уреди
- Адамовић, Јова (1902). Привилегије српског народа у Угарској и рад Благовештенског сабора 1861. Загреб: Српска штампарија.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Слијепчевић, Ђоко М. (1966). Историја Српске православне цркве. књ. 2. Минхен: Искра.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Гавриловић, Славко (1981). „Срби у Хабсбуршкој монархији од краја XVIII до средине XIX века“. Историја српског народа. књ. 5, св. 2. Београд: Српска књижевна задруга. стр. 5–106.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Вуковић, Сава (1996). Српски јерарси од деветог до 20. века. Евро, Унирекс, Каленић.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Руварац, Димитрије (1907). „Патријарх Јосиф Рајачић и црногорска митрополија“. Српски Сион. 17: 243–245.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Љубомир Влачић, Јосиф Рајачић као далматински епископ, Гласник историјског друштва у Новом Саду. Јосиф Рајачиќ.
- Петар Рајачић, Научно-меморијални центар Патријарх Јосиф Рајачић, Сремски Карловци стр, 28-37. Јосиф Рајачиќ
- Петар Рајачић, монографија "Патријарх Јосиф Рајачић - његово и наше доба".
- Јован Радонић, Аутобиографија Патријарха Јосифа Рајачића, pp. 13.
- Даница Петровић, Јосиф Рајачић: Визитација далматинске епархије 1832.1833 године, Зборник о Србима у Хрватској 2, САНУ, Београд, (1991). стр. 486.
- Јован Миросављевић, Бревијар улица Новог Сада 1745—2001, Нови Сад, 2002.
- Драго Његован, Присаједињење Војводине Србији, Нови Сад, 2004.
- Васин, Горан (2013). „О српским црквено-народним саборима у Хабзбуршкој монархији 1861-1890“ (PDF). Годишњак Историјског архива града Новог Сада. 7: 32–45. Архивирано од изворникот (PDF) на 20. 10. 2016. Посетено на 2. 1. 2019. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=, |archive-date=(help)CS1-одржување: ref=harv (link) - Томановић, Лазар (2018). Мемоари. ЦИД, Подгорица.CS1-одржување: ref=harv (link)
Надворешни врски уреди
- Сава Вуковиќ: Јосиф (Рајачиќ) Српски патријарх 1848—1861 г.
- Биографија на веб-страницата на САНУ
- Повелба со која императорот Франциско Јосиф I му ја доделил титулата барон на Јосиф Рајачиќ, митрополит Карловачки и српски патријарх, 18 април 1861 година. години.
- Предок со крстот и книгата (Вечерње новости, 7 март 2004 г.)
- Родното место на патријархот Јосиф Рајачиќ
- Во мантија упадна во топовските цевки („Вечерње новости“, 28.11.2015)