Бетелгез: Разлика помеѓу преработките

[непроверена преработка][непроверена преработка]
Избришана содржина Додадена содржина
с Бот: Измена шаблона: Одбрана
с Бот: козметички промени
Ред 1:
{{Starbox begin
| name =Бетелгез, Алфа Ори<br />Betelgeuse, Alpha Ori
}}
{{Starbox image |
Ред 26:
| p_error = 1.10
| parallax_footnote=<ref name=harper2008 />
| absmag_v = &minus;5−5.14
}}
{{Starbox detail
| age = 1.0 &times;× 10<sup>7</sup>
| metal =
| mass = 20<ref>astro.uiuc.edu, [http://www.astro.uiuc.edu/~kaler/sow/betelgeuse.html Betelgeuse (Alpha Orionis)] - Update 2008, Stars, Jim Kaler, retrieved 9 октомври 2008.</ref>
Ред 56:
Бетелгез е црвен супер џин и релативно светла ѕвезда, и се наоѓа на списокот на најголемите познати ѕвезди. За споредба, да се наоѓа во центарот на нашиот [[Сончев систем]] (наместо нашето Сонце), ќе се протега сè до орбитите меѓу [[Марс]] и [[Јупитер]], односно потполно ќе го заземе просторот во кој се наоѓаат планетите [[Меркур]], [[Венера]], [[Земја]] и [[Марс]]. Ангуларниот дијаметар на Бетелгез првпат е измерен во 1920-1921 година од страна на Алберт Абрахам Мичелсон и Френсис Пез со помош на астрономски интерферометар и телескоп од 2,5 метри поставен во опсерваторија на планината Вилсон.
 
== Етимологија ==
Името доаѓа од [[арапски јазик|арапското]] {{lang|ar|يد الجوزاء}} ''{{lang|ar-Latn|yad al-jawzā}}'', ''раката на главниот''. Арапите порано соѕвездието [[Близнаци (соѕвездие)|Близнаци]] го нарекувале ''{{lang|ar-Latn|Jauza}}'' („главниот“) но подоцна со тоа име го нарекувале Орион. Се појавила грешка при транслитерација на името на [[латински]] од страна на Европјаните во [[среден век]], што довело до испуштање на буквата ''y'' ('''ﻴ''', со две точки долу) која била прочитана како ''b'' ('''ﺒ''', само со една точка долу). Во текот на [[Ренесанса]]та името на оваа ѕвезда било запишано како ''{{lang|ar-Latn|Bait al-Jauza}}'' со значење ''пазувата на главниот''. Натаму се дошло до модерната верзија на името ''Бетелгез'',<ref>{{цитирана книга |author=Kunitzsch, Paul, and Smart, Tim|year=2006|title=A Dictionary of Modern Star Names|pages=45|publisher=Sky Publishing|location=Cambridge, MA | isbn=9781931559447 }}</ref> а во 1899 година Ричард Хинкли Ален повторно по грешка, оригиналното име го запишал како ''{{lang|ar-Latn|Ibţ al Jauzah}}'').<ref name="hinkley63">{{цитирана книга|first=Richard Hinckley | last=Allen|authorlink=Richard Hinckley Allen|year=1963|title=Star Names: Their Lore and Meaning|edition=Revised edition|publisher=Dover Publications|location=New York|isbn=0486210790}}</ref> На [[германски јазик|германски]], името на оваа ѕвезда е уште повеќе грешно: ''Bete'''i'''geuze'', поради тоа што буквата '''л''' е погрешно препишана како '''и'''.
 
Ред 75:
Bo [[јапонски]], Бетелгез е позната како {{lang|ja|平家星}} (''{{lang|ja-Latn|Heikebosì}}, Ѕвездата на Heike клан''). <ref>"[[:en:Daijirin]]" p.2327 ISBN:4385139024</ref><ref>[[:en:Hōei Nojiri]]"Shin seiza jyunrei"p.19 ISBN: 9784122041288</ref>,
 
== Набљудувања ==
 
Променливоста на Бетелгез во сјајноста првпат е опишана од страна на Сер [[Џон Хершел]] во 1836 година кога ги објавил своите набљудувања на ѕвездата во ''Каток преглед на астрономијата'', забележувајќи дека променливоста расте меѓу 1836-1840 година, а потоа повтроно опаѓа. Во 1849 година забележал краток круг на променливост кој ослабел во 1852 година. Записите на американското Здружение за набљудување на променливи ѕвезди покажуваат максимална сјајност на магнитудата 0,2 во 1933 и 1942, со минимална под магнитудата 1,2 во 1927 и 1941.<ref>{{цитирана книга
Ред 84:
| location=New York | isbn=0486235688 }}</ref>
 
Во 1919 година, Алберт Мичелсон и Френсис Пез поставиле 6 метарски интерферометар пред телескоп од два и пол метри во опсерваторијата на планината Вилсон. Со помош на Џон А. Андерсон, во декември 1920 година го измериле аголниот дијаметар на Бетелгез како 0,047&nbsp; секунди. Со додавање на тогашната вредност на паралаксата од 0,018&nbsp;секунди, добиле просечна вредност на радиусот од 3,84&nbsp;&times;×&nbsp;10<sup>8</sup>&nbsp;km.<ref>{{цитирано списание
| author=Michelson, A. A.; Pease, F. G.
| title=Measurement of the diameter of alpha Orionis with the interferometer
Ред 98:
| accessdate = 2007-06-20 }}</ref> Последните мерења на Бетелгез покажуваат дијаметар кој варира меѓу 0,0568 и 0,0592&nbsp;арксекунди.
 
== Судбината на Бетелгез ==
 
[[Податотека:Betelgeuse star (Hubble).jpg|thumb|Бетелгез сликана во [[ултравиолетова светлина]] од телескопот ''Хебл Спејс'', а потоа зголемена од НАСА. Светлата бела точка е најверојатно еден од половите.<ref>Жолто/црвената „слика“ или „фотографија“ на Бетелгез што најчесто се прикажува, всушност не е слика на црвениот џин, туку математички произведена слика врз основа на фотографијата. Фотографијата е со многу пониска резолуција: целата слика на Бетелгез е 10x10 пиксели.</ref><ref>{{цитирана веб страница|last=Gilliland, Ronald|coauthors = L.; Dupree, A. K.|title= First Image of the Surface of a Star with the Hubble Space Telescope|publisher= ''Astrophysical Journal Letters'' v.463, p.L29 |url=http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=1996ApJ...463L..29G}}</ref>]]
Ред 104:
Многу е веројатно дека Бетелгез ќе се претвори во [[супернова]].<ref name=EarthskyOrg/><ref>astro.uiuc.edu, [http://www.astro.uiuc.edu/~kaler/sow/betelgeuse.html Betelgeuse (Alpha Orionis)] - Update 2008, Stars, Jim Kaler, retrieved 9 октомври 2008.</ref> Имајќи ја предвид неговата големина и очигледната младост од само 8,5 милиони години, може да експлодира во текот на наредните илјада години, или веќе експлодирала.<ref name=EarthskyOrg/> Бидејќи неговата оска на ротација не е кон Земјата, Бетелгез како супернова нема да предизвика експлозија на [[гама зраци]] во правец на Земјата кои би го загрозиле нашиот [[екосистем]], иако е релативно блиску, околу 640 светлосни години од нас.<ref name=EarthskyOrg/> Како и да е, Бетелгез како супернова може да ја засени [[Месечина]]та на ноќното небо.<ref name=EarthskyOrg>[http://www.earthsky.org/radioshows/48792/betelgeuse-could-become-supernova Betelgeuse could explode as a supernova » Radio Podcasts &#124; Earth & Sky<!-- Bot generated title -->]</ref>
 
== Народни верувања во Македонија ==
Бетелгез кај народот во Македонија е позната под името '''Орач''', '''Терач''' ([[Сопотница]] и [[Суво Грло]]) или '''Рале''' ([[Пештани]]). За оваа ѕвезда се знае во речиси сите села и е дел од основните „белези“ на небото. Соѕвездието Орион во кое се наоѓа, кај народот се нарекува '''Ралици''', сликовито претставено како рало со волови, при што орачот се наоѓа малку подалеку од ралото.<ref>Ѓоре Ценев, „Небото над Македонија“, МКЦ Скопје, 2004, стр. 59.</ref>
 
== Бетелгез во литературата ==
 
* Ликовите Форд Префект и Запход Библброкс, од книгата „[[Водич низ галаксијата за автостопери]]“ на [[Даглас Адамс]], потекнуваат од „малечка планета некаде од околината на Бетелгез“.
 
* Во трилогијата на [[Френк Херберт]] „Универзумот Дина“, се споменува планетарен систем со име Бел Тегез, што е веројатно извртено име за Бетелгез.
 
* Во новелата „Сирените на Титан“ од 1959 година, на [[Курт Вонегат]], ликот Винстон Нилс Ремфурд и неговото куче Казак постојат како „брановиден феномен“, кој започнува на Сонцето и завршува на Бетелгез.
 
== Види исто така ==
* [[Листа на најголеми познати ѕвезди]]
* [[Листа на најсјајни ѕвезди]]
 
== Наводи ==
{{reflist|2}}
 
{{Избрана}}
 
 
[[Категорија:Ѕвезди|Бетелгез]]