Насканска култура: Разлика помеѓу преработките

[[Податотека:Orca_mitica_nascaOrca mitica nasca.jpg|thumb|right|300px|Кит убиец, грнчарство од Наска културата, [[музеј Ларко]], [[Лима]], [[Перу]].]]

'''Наската култура''' била развиена култура на тлото на [[Јужна Америка]], поточно на територијата на денешно [[Перу]]. Таа напредувала од [[1 век]] до [[8 век]] покрај сушниот јужен брег на [[Перу]] во речната долина од пресушената [[Рио Гранде де Наска]] и во долината [[Долина Ика|Ика]]. Поради влијанието од претходната [[Паракаска култура]] која била позната по сложените ткаенини, во Наската културата била создадена палета прекрасни уметнички дела и техники како [[керамика]], [[текстил]] и [[геоглифи]] (најчесто познати како [[Наска линии]]). Тие исто така изградиле и величенствен систем на подводни [[аквадукт]]и, познати како [[пукиоси]], кои и денес се функционални.

Општеството на раната Наска култура била составена од локални поглаварства и регионални центри на моќ кои биле центрирани околу [[Кахуачи]], што претставувало неурбано церемонијално место на ридчиња и брегови. Теориите кои потекнуваат од различни ископувања на Кахуачи се претпоставува дека местото било дом на ритуали и гозби кои биле поврзани со [[земјоделдтвоземјоделство]]то, [[вода]]та и [[плодност]]а.

Поради екстремната природа на околната животна средина не постои сомневање дека поголем дел од религиозните верувања на Наска се однесувале на [[плодност]]а и [[земјоделство]]то. На голем дел од уметноста од Наска се прикажуваат моќни природни богови како: мистичниот [[кит убиец]], жетварите и мистичната дамчеста [[мачка]], змиулестото суштество и најзастпената од сите обожувани фигури, антропоморфичното мистично суштество. Наските се најпознати по [[Наска линии]]те, кои се геоглифи со прикази на различни геомтерискигеометриски и стилски фигури.

Општеството на Наска се развивало во период, кој е поделен на следните фази: [[Прото Наска период|прото Наска]] ([[1100 п.н.е.]] -— [[1]] ), [[Ран Наска период|рана Наска]] ([[4]] - —[[450]]), [[Среден Наска период|средна Наска]] ([[450]] - —[[550]]) и [[Доцен Наска период|доцна Наска]] ([[550]] - —[[750]]) <ref>Вон, 2006 год.</ref>.

[[Податотека:Vorkolumbische Kulturen.png|thumb|right|250px|Предколумбиски култури во Јужна Америка.]]

Општествената структура на раната Наска култура била составена од локални поглавари и регионални центри на моќ кои биле сместени околу [[Кахуачи]], што претставувало неурбано церемонијално место на ритчиња и брегови<ref>Валдез, 1994 год.</ref>. Во теориите кои потекнуваат од различни ископувања на Кахуачи се претпоставува дека местото било дом на ритуали и гозби кои биле поврзани со [[земјоделдтвоземјоделство]]то, [[вода]]та и [[плодност]]а. Ова можеби било резултат на влошувањето во околината, а распаѓањето на центарот можеби било причина за таквото влошување<ref>Валдез, 1994 год.</ref>. Кахуачи се наоѓа на долниот дел од [[Наска (долина)|долината Наска]] и првично била населена во доцната фаза на Паракас. Целосно е уникатна од останатие Наска наоѓалишта од регионот и дефинитивно претставува важно наоѓалиште во изучувањето на културата <ref>Валдез, 1995 год.</ref>. Тоа претставува место на [[хуака]] (ридови) кои од луѓето биле преработени во пирамидални брда.

Ископувањата на Кахуачи на археолозите им го дале клучот за увид во културата. Меѓу материјалните остатоци кои биле пронајдени на ископнината биле вклучени голем број на полихромни предмети, докази за постоење на [[пченка]], [[тиква]], [[грав]] и [[кикирики]], како и [[риби]], обични и украсни ткаенини, одредени количини на [[злато]] и школки, како и палета на ритуални реквизити. Остатоците од грнчарија кои биле најдени во Кахуачи, ги навело археолозите да веруваат дека местото било по природа специфично и церемонијално. Односот меѓу обичното, практично грнчарство и украсното, полихромно грнчарство изнесувал 30% со 70% <ref>Силверман, 1988 год.</ref>. Доколку на пример, местото било урбан центар, количината на практичната керамика веројатно би била многу поголема. Изградбата на Кахуачу била прекината и се верува дека местото било напуштено на крајот од третиот период во развојот на Наска. Иако постојат многу веројатни причини за распаѓањето на Кахуачу, пеоцутот и опажањето на церемонијалното користење на ова место често се поврзува до [[Пан-андска суша|пан-андската суша]] <ref>Валдез, 1994 год.</ref>.

Подоцнежното општеството на Наска било структуирано на сличен начин како и претходно, но изградбата на големи архитектонски комплекси како оние во Кахуачи се намалила<ref>Силверман и Проулкс, 2002 год.</ref>.

Поради екстремната природа на околната животна средина, не постои сомневање дека поголем дел од религиозните верувања на Наска се однесувале на [[плодност]]а и [[земјоделство]]то. На голем дел од наската уметност се прикажуваат моќни природни богови како мистичниот [[кит убиец]], жетварите и мистичната дамчеста [[мачка]], змиулестото суштество и најзастпената од сите обожувани фигури, антропоморфичното мистично суштество. За разлика од денашната [[Моче култура]], за да се предизвикаат визии, шаманите користеле халуциногени дроги, како што е исцедокот од ''Сан Педро'', [[кактус]]от. Користењето на такви супстанци е прикажано и на сликите кои се наоѓаат на грнчарските предмети, кои се поврзуваат со културата <ref>Силверман и Проулкс, 2002 год.</ref>. Религиознате настани и церемонии се одржувале во [[Кахуачи]]. Овие церемонии се одржувале за да се слават боговите на [[природа]]та, за да помогнат во зреењето на земјоделските производи и зголемувањето на количеството вода. За тоа време, сите членови од заедниците од околните села патувале до центарот за да учествуваат во гозбата. Луѓето кои не припаѓале на елитата можеле преку гозбата да добијат стоки од голема вредност како што биле украсните полихромни глинени садови. За возврат, припадниците на елитата можеле да ги зајакнат нивната политичка моќ и статус и истовремено да ги избираат обичните граѓани да работат и да градат во местото<ref>Силверман, 1988 год.</ref>.

Сè уште постои дебата околу целта на [[трофејни глави|трофејните глави]], односно дали биле воени трофеи или ритуални предмети. Тешко е точно да се одреди која била вистинската намена на овие глави. Визуелните прикази за често се прикажуваат со приказите на оружја и воена облека, но овие типови на облека можеле да се носат само при церемонијални пригоди <ref>ДеЛеонардис, 2000 год.</ref>. Поимот ''„трофејна глава”глава“'' бил скован од археологот [[Мак Ухл]], кој сметал дека приказите на отсечени глави од античката уметност од [[Перу]] се поистоветувала со трофеи земени при војувањето <ref>Силверман и Проулкс, 2002 година.</ref>. Тие се сметале и за трофејски предмети поради фактот што сите имале една заедничка модификација, дупка во [[чело]]то за да може да се прикажуваат или да се носат <ref>Браун, Силверман и Гарсија, 1993 год.</ref>. Многу погреби на припадниците од Наска се познати како ''„делумни погреби”погреби“''. Во делумните погреби обично биле вклучени купови на [[екстремитет]]и, неколку глави или тела на кои им недостасувале делови <ref>ДеЛеонардис, 2000 год.</ref>. Откриени се неколку гробници каде недостига глава од [[скелет]], која била заменета со нешто што најдобро е познато како „главечка тегла”тегла“. Главечката тегла претствувала керамички сад на која била насликана човечка глава, а околу неа дрва и растенија. Во средниот период од развиојот на Наска, драматично се зголемил бројот на пронајдени отсечени глави, а бројот се намалил во доцниот период, и покрај тоа што оваа практика и во овој период била популарна <ref>ДеЛеонардис, 2000 год.</ref>. Од доцната [[иконографија]] на Наска се посочува дека престижот на водачите од доцниот период на Наска бил зголемен со успешниот лов на глави <ref>Браун, Силверман и Гарсија, 2003 год.</ref>.

Културата во Наска се карактеризирала со своите прекрасни полихромни [[грнчарски сад]]ови обоени со најмалку 15 различни бои. Промената од сликањето со [[калифониум]], сликањето со ленти пред печењето го означува крајот на [[Параска култура|параскиот]] грнчарски стил и почетокот на наскиот грнчарскиот стил. Употребата на сликањето со ленти пред печењето значело дека имало многу експериментирање за да се утврди, која [[боја]] се создавала од кои ленти. Голем дел од грнчарските предмети се состојат од шишиња со двeдве грла, чинии, чаши, вазни и скулптурни форми. При археолошките ископувања, биле откриени многу вредни полихромни грнчарски предмети, кои ги поседувале припадници од сите општествени класи, што докажува дека полихромните грнчарски предмети не биле достапни само за елитата. Обичните граѓани можеле да ги добијат овие предмети при гозбите и [[Аџилак|аџилаците]] кон [[Кахуачи]]. Освен тоа, во близината на Кахуачи пронајдена е [[глина]] која по својот хемиски состав е еднаква со полихромните грнчарски предмети кои можат да се пронајдат низ целата северна област на [[Наска]]. Сепак, не постојат доволни докази дека во самиот Кахуачи се произведувале грнчарски предмети. Голема е веројатноста дека Кахуачи служел како центар за распределување на керамичките производи<ref>Вон и Неф, 2000 год.</ref>.

Хронолошки, развојот на грнчарството на Наска е поделен во девет фази. Сликовните прикази кои можат да се забележат на грнчарските предмети од првата фаза (наречена и прото-Наска) прикажуваат реалистични предмети како [[овошје]], [[луѓе]] и [[животни]]. Реализмот ја зголемува важноста во втората, третата и четвртата фаза, кои се однесуваат на монументалните фази. Во грнчарските предмети од овие фази се вклучени интерпретации на нивниот главен предмет на интерес на црвена, црна или бела позадина. Во петтата фаза, се појавиле значителни експерименти, како додавање на зраци, валути и други „пролиферациски”„пролиферациски“ додатоци кон натприродните мотиви кои биле прикажани на садовите. Оваа фаза е наречена и „транзициска“, бидејѓи го означува преминот во стилот од втората до четвртата фаза и пролиферациските елементи кои се додаваат во мотивите од шестата и седната фаза. Во шестата и седмата фаза, се вклучени дел од постарите мотиви, но се истакнати и дел од воените мотиви, на кои се прикажува поместување во социјалната организација. Во мотивите од овие фази како дел од дизајнот се вклучени апстрактни елементи. Голем број од цртите се вклучени во многу од дизајните, особено оние на кои се прикажани митски суштества, со што се дава визуелен приказ на речиси бескрајно размножени елементи, односно приказ од кој се добило името „пролиферациски”„пролиферациски“<ref>Роарк, 1965:2.</ref>. Грнчарските предмети изработени во овие две фази биле под влијанието на [[Моче култура]]та, која постоела на северното крајбрежје на [[Перу]]. Во осмата фаза од развојот на грначрството, се забележува воведување на целосно разделени фигури, геометриски иконографии кои тешко можат да се дешифрираат. Денес се верува дека осмата и деветтата фаза потекнуваат од средишните предели, со што се прикажува поместување од брегот на повисоките места со проширувањето на [[Вари култура]]та, околу [[650]] година од нашата ера<ref>Силверман и Проулкс, 2002 година.</ref>.

Општеството во Наска, како и сите други пред-колумбиски општества во [[Јужна Америка]], вклучувајќи ги и [[Инки]]те, немале свое [[писмо]], за разлика од нивните современици, [[Маи]]те од Средна Америка. Од тие причини иконографијата или симболите кои биле насликани на нивните керамички производи служеле како начин на [[комуникација]]. Според мотивите, грнчарските производи на Наска се делат во две главни категории: ''световни'' и ''несветовни''. Наските верувале во моќните [[дух]]ови на природата за кои се верувало дека контролираат многу делови од животот. Наслението на Наска, овие духови на природата ги прикажувало на своите грнчарски производи во форма на митски суштества, кои се комбинација од човек и карактеристики на животно, најчесто птица или риба. Меѓу митските суштества се и антропоморфското митско суштество, ужасната приза, митскиот кит убиец, точкестата мачка итн.<ref>Проулкс, 2006 год.</ref> Во други аспекти од културата на Наските се прикажуваат мотиви од војувањето, обезглавувањето и ритуалната употреба на човечки трофејски глави од страна на [[шаман]]ите.

[[Податотека:Paracas_mantleParacas mantle,_BM BM.jpg|thumb|right|250px|Наска наметка од некрополисот од 1 век. Прикажана е шема на „двојна риба”риба“, веројатно ајкула. Колекција од Брунклискиот музеј.]]

Наските биле познати по своите сложени [[текстил]]ни прозиводи. Ткаенините, најверојатно биле изработувани од [[памук]] и [[волна]]<ref>Силверман и Проулкс, 2002 год.</ref>. Ткаенините биле изработувани на дрвени [[Разбој|разбои]], на многу сличен начин како што и денес се изработуваат во истиот регион<ref>Силверман и Проулкс, 2002 год.</ref>. Мотивите кои се прикажувале на грнчарските производи, првично се појавувале на ткаенините. Ткаенините од Наска и [[Паракаска култура|Паракаската култура]] биле сочувани од пустината и тие денес се изворни текстилни производи од регионот. Во ископините на Кахуачи, како и на други места пронајдени се [[шал]]ови, [[фустан]]и, [[каиш]]и и торби. Голем дел од текстилните производи кои се поврзуваат со Наска културата се употребувале како погребни подароци, кои се пронајдени при ископување на гробовите. Речиси секое погребано тело е пронајдено завиткано (понекогаш делумно) во ткаенини, што било дел од погребните ритуали. Ваквите ткаенини можат да се најдат и во делумните погреби. Често се пронаоѓани куп коски завиткани во наметки<ref>Де Леонардис, 2000 год.</ref>. Положените фустани и шалови им припаѓле на припадници од високата класа, но имало и такви, кои им припаѓале на посиромашните, што посочува кон различни општествени улоги и одговорности. Освен тоа, како резултат од темелните анализи на текстилните производи извршени од страна на [[Мери Фрејм]] откриени се доста работи за жените од Наска. Фрејм заклучила дека жените од Наска, кои ретко биле споменувани во археолошките записи, можеле да дојдат до скапи материјали и имале право да носат облека со моќни слики<ref>Фрејм, 2003 год.</ref>. На голем дел од пронајдените слики биле прикажани птици и прошарани тела, змиски фигури со две глави и антропоморфни фигури.

[[Геоглиф]]ите од Наска или „Наска линиите”линиите“ претставуваат серии на геометриски форми, километри од линии и големи цртежи на животински фигури (некои со големина на фудбалско игралиште), кои биле направени на пустинската површина во областа [[Наска]]<ref>Авени, 2000 год.</ref>. Големите геоглифи во пустинската област, се основа на многу теории. Иако некои луѓе не веруваат дека е возможно толку големи фигури да бидат создадени од човечка рака, вистината е дека со доволен број на луѓе и за подолг временски период, можно е да се создадат линиите. Линиите можат да се создадат со оптегање на јаже меѓу два столба и отстранувње на црвените камчиња покрај оптегнатото јаже. Контрастот меѓу црвените пустински камчиња и посветлата земја под нив овозможува линиите да бидат видливи од голема височина. Поради едноставната градба на геоглифите, вообичаеното количество на врнежи од [[дожд]] многу лесно можело да ги оштети цртежите, но сушната пустинска околина ги зачувала овие цртежи веќе стотици години. Сè уште не се знае за што всушност биле употребувани овие линии. Според некои толкувања, се верува дека биле создадени за [[бог]]овите за да можат да ги гледаат од горе, додека од други се посочува дека претставувале вид на [[календар]] со астрономски порамнувања за да му помогнат на народот да одреди, кога да се сее или да се жнее. Други посочуваат дека целта на линиите не била да се гледаат, туку да се чекори по нив како вид на церемонијална поворка. Линиите биле проучувани од антрополози, археолози и астрономи<ref>Силверман и Проулкс, 2002 год.</ref>, но сѐ уште не се пронајдени докази, со кои може да потврди некоја од споменатите теории<ref>Авени, 2000 год.</ref>.

Исхраната на Наските главно зависела од [[земјоделство]]то. Од керамичките предмети пронајдени при ископувањата се посочува дека луѓето од Наска имале разновидна исхрана која се состоела од: [[пченка]], [[тиква]], [[компир]]и, [[маниока]] и [[кана]], а пронајдени се и мали остатоци од различни видови риби. Употребувале и индустриски растенија како: [[памук]] за текстил, [[кока]], [[кактус Сан Педро]] и тикви кои се употребувале за да се прикажуваат активностите од секојдневниот живот. Доказите за присуство на кока во општеството се наоѓаат како во остатоците, така и на приказите на керамичките производи. Истото се однесува и за халуцигенскиот кактус, Сан Педро, кој е прикажан на неколку полихромни чинии и грниња кои се употребувале при церемониите.

Што се однесува до односот кон животните, Наските користеле [[Лама|лами]] и [[Морско прасе|морски прасиња]] како жртви на церемониите во [[Кахуачи]]. Ламите често биле употребувани и како товарни животни, а корисни биле и нивната волна и месо<ref>Силверман и Проулкс, 2002 год.</ref>.

Од досегашните археолошки докази се покажало дека за време на средниот период во развојот на Наска, луѓето создале [[хидролошки систем]] за да се оддржи животот во сушните области. Веќе долго време постои дискусија за точниот период кога биле создадени [[пукиоси]]те, кои биле подземни тунели во кои се собирала подземната вода. Потеклото на самите пукиоси е прилично тешко поради материјалите кои биле употребувани при нивната изградба. Тешко може да се одреди потеклото на браздите, бидејќи пукиосите се резултат од ископувањето. Тоа би можело да го уништи секој контекст кој можел да се интерпретира<ref>Шрајбер и Рохас, 1995 год.</ref>. Досега како најверодостојни техники за да се одреди староста на пукиосите се АМС анализите (Акцелераторкса спектометрија на маса) на [[лакира]]та која била собрана од камењата во пукиосите и проучувањето на шемите на населенување на областа <ref>Кларксон и Дорн, 1995 год.</ref>. Од овие техники потеклото на создавањето на пукиосите е одредено во средниот период на развојот на Наска. Овој систем на наводнување се состоел од пукиоси. Каналите биле копани на планинските страни додека не се стигнело до [[аквафер]]ите под површината. Каналите биле исцртувани со речни камења. Не се користело [[малтер]] за да може водата да поминува низ каналите. Водата се пренесувала кон канали за наводнување ([[асеквиа]]), по што истата се употребувала во земјоделството или се истурала во мали резервоари, наречени „кочаси“, со што служела за идна употреба<ref>Шрајбер и Рохас, 1995 год.</ref>. Покрај површината на подводните канали биле поставувани голем број на дупки за пристап или „охоси”„охоси“ и биле користени на сличен начин како денешните шахти. Луѓето се симнувале во пукиосите за да ги отстрануваат пречките или за да вршат поправки<ref>Шрајбер и Рохас, 1995 год.</ref>. Тешко може да се одреди колку се долги овие канали, поради тоа што голем дел од пукиосите се променети, а многу пукиоси се премногу опасни за да се изврши истражување под земја. Должината на пукиосите е пресметана со мерење на оддалеченоста меѓу дупките<ref>Шрајбер и РоџасРохас, 1995 год.</ref>. Многу од овие канали се употребуваат и денес. Тоа е доказ за тоа од колкава важност биле овие канали за луѓето кои живееле во овие области во древните времиња. Направени се модификации на основаната структура на ваквите пукиоси за да се зголеми нивната ефикаснот, со тоа што во структурата на некои пукиоси, вградени се механички пумпи. Имало и случаи каде кочасите биле покриени со малтер за подобро да се задржува водата <ref>Шрајбер и Рохас, 1995 год.</ref>. Некои од најдобро зачуваните канали се наоѓаат во [[Канталок]]<ref>Силверман, 1988 год.</ref>

[[Трефинацијата]] преставува примитивна форма на [[Хирургија|хируршки]] зафат на [[череп]]от кој се извршуал од Наските со што се ослободувал притисок од мозокот од повреди на главата здобиени при војување или од церемониски причини. Се состои од отстранување на една или повеќе делови од коската на черепот додека лицето е сѐ уште живо. Доказите за исвршување на трефинацијата се забележуваат од черепите пронајдени при ископувањата. На некои од черепите постојат знаци на [[заздравување]], што претствува доказ дека многу од лицата кои биле подложни на ова лекување преживеале. При ископувањето од [[Кахуачи]] пронајдени се и издолжени черепи како резултат на модификација на черепот. Ефектот се постигнувал со заврзување на [[шерниза]] на челото на новороденчето и даска на задниот дел од главата. Археолозите, денес си претставуваат зошто тоа се извршувало на некои од черепите. Од неколку теории се посочува дека манипулацијата на черепот создавала етнички идентитет, го оформувал поединецот во социјално лице или означувало социјален статус<ref>Силверман и Проулкс, 2002 год.</ref>.

File:Nazca-lineas-perro-c01.jpg|Наска линии -— приказ на куче.

== Користена лиетратуралитература ==

* The Incas and the Ancestors: The Archaeology of Perú. Revised Edition. By Michael E. Moseley

* Cahuachi in the Ancient Nasca World. Silverman, Helaine. University of Iowa Press. Iowa City. 1993.

* A Sourcebook of Nasca Ceramic Iconography. By Donald A. Proulx (2006) University of Iowa Press

* From Monumental to Proliferous in Nasca Pottery. By Richard Roark (1965) Nawpa Pacha 3:2

* The Nasca. By Helaine Silverman and Donald A. Proulx. Blackwell Publishers. Malden. 2002.

* Local Differences and Time Differences in Nasca Pottery. By Donald A. Proulx (1968) University of California Press

* Cahuachi: New Evidence for an Early Nasca Ceremonial Role. By Lidio M. Valdez, Current Anthropology 35, no. 5 (December 1994): 675-679 675—679

* The Archaeological Identification of an Ancient Peruvian Pilgrimage Center. By Helaine Silverman, World Archaeology 26, no. 1 (June 1994): 1-18 1—18

* Ceramic Production in Ancient Nasca: Provenance Analysis of Pottery from the Early Nasca and Tiza Cultures Through INNA. By Kevin J. Vaughn, Journal of Archaeological Science (2006), Volume 33, Issue 5: 681-689681—689

* [http://maps.google.com/maps?f=q&hl=en&q=Lima&ll=-14.711467, -75.1791&spn=0.11888, 0.21492&t=k Наска линии на Google Maps]

* [http://www.gabrielbernat.es/peru/preinca/cultpreincaicas/dregionales/NASCA/nasca.html Карактеристики на Наска културата] {{es icon}}