Финансиски пазар: Разлика помеѓу преработките

{{Викифицирање}}

{{Внимание}}

 

==Вовед==

#Пазар на пари:

#*краткорочни хартии од вредност и

#*краткорочни банкарски [[кредит]]и.

#Пазар на капитал:

#*долгорочно кредитирање на инвестициите (зајмовен капитал).

#Пазар на девизи:

*обезбедување на финансиски средства за зголемување на обемот и динамиката на економските активности и

*одржување на одреден степен на стабилност на домашната валута и стопанството во целина.

Современиот облик на финансискиот пазар егзистира од крајот на XIX век наваму, кога централните банки во пазарните земји основаа и организираа во почетокот национални, а подоцна и меѓународни финансиски пазари. Први почетоци на организирани пазарни трансакции егзистирале пред повеќе од 2.000 год. во Римската империја. По распаѓањето на Римската империја скоро десетина века не егзистирал организиран финансиски пазар.

 

==Пазар на пари==

 

Пазарот на пари претставува сретнување на понудата и побарувачката на слободни краткорочни финансиски средства (краткорочни парични средства - краткорочни банкарски кредити; краткорочни хартии од вредност). Пазарот на пари може да се разгледува до два аскекти, и тоа во потесна или во поширока смисла на зборот.

Пазарот на пари во потесна смисла:

*претставува организиран механизам во институционална смисла на зборот со точно утврдени учесници, со нивни права и обврски, со дефиниран простор и време на функционирање и со регулирани услови за финансиските трансакции кои се вршат на овој пазар;

*опфаќа промет на меѓубанкарски жирални пари и краткорочни хартии од вредност; и

*учесници на пазарот се единствено за тоа овластени [[банки]], специјализирана за тоа посредничка финансиска институција и [[централна банка]].

Пазарот на пари во поширока смисла:

*ги опфаќа вкупните парични трансакции кои се вршат во една национална економија;

Како резултат на дејството на понудата и побарувачката на овие средства се формира и нивната цена (камата-интерест). Висината на каматата може да се формира на различни начини, а сепак тие се разликуваат и по тоа дали се работи за национални или меѓународни трансакции.

Пазарот на пари во развиена пазарна економија не е статична категорија, туку динамична - изложена на перманентни движења и промени т.н. пазарни осцилации, кои можат да бидат позитивни или негативн. Исто така разликуваме состојба на скапи пари (високи каматни стапки) и состојба на евтини пари (ниски каматни стапки).

 

*пазарно однесување на субјектите и

*стабилност и конзистентност во пазарот на пари.

 

===Функции на пазарот на пари===

*задоволување на побарувачката за парични средства на субјектите што учествуваат во пазарот на пари,

*одржување на оптимална ликвидност на монетарниот и кредитниот систем во земјата,

 

===Учесници на пазарот на пари===

#*Дисконтни и есконтни финансиски организации, кои работат во свое име и за своја сметка; и

#*[[Брокер]]ски фирми, кои работат во свое име и за туѓа сметка (ги доведуваат во контакт купувачите и продавачите на паричните средства и краткорочните хартии од вредност - за тоа наплатуваат провизија).

 

===Организација на пазарот на пари===

#'''Институцинализиран пазар на пари''', кој претставува посебна посредничка финансиска организација која што е специјализирана за вршење на работи на пазарот на пари. Таа посредничка финансиска организација работи во име и за сметка на своите членови и ги врши сите можни трансакции на пазарот на пари. Предноста е во тоа што овозможува концентрирање на понудата и побарувачката во едно место и во исто време - со тоа се добива пореална каматна стапка. Тука недостатоци постојат од аспект на тоа што ефикасноста на пазарот е помала, бидејќи брзината на операциите е помала поради постоење на посредници за секоја пазарна операција.

#'''Неинституционализиран пазар на пари''', со кој се отстранија некои недостатоци на институционализираниот облик на пазар на пари, но со тоа се отстраниле и некои негови предности. Поради тоа овој облик на пазар на пари има третман на преоден облик од институционализиран во мешан вид на пазар на пари.

 

На пазарот на пари, посебно на пазарот на краткорочни [[хартии од вредност]] сретнуваме два вида на пазари: '''примарен пазар и секундарен пазар'''.

*пазарна или купопродажна цена, претставува цена која се формира врз основа на понудата и побарувачката кои дејствуваат во пазарот. Во практиката пазарната цена на хартијата од вредност се нарекува и [[берзански курс]] на хартиите од вредност.

Пазарот на пари, како интегрален дел на финансискиот пазар, може да функционира како ''национален'' или ''меѓународен пазар''.

 

==Пазар на капитал==

 

Приносите на пазарот на капитал можат да бидат во неколку видови, и тоа како:

 

Вложениот капитал секогаш носи со себе и определен ризик, зависно од големината на приносот што се очекува. Етимолошки зборот ризик потекнува од латинскиот збор рисцио што упатува на опасност да се пропадне, изгуби. Од аспект на детерминантите ризиците најчесто се групираат на: нестопански ризици, како резултат на нестопански (неекономски) детерминанти (војна, елементарни непогоди...) и стопански ризици, како резултат на стопанските (економските) детерминанти. Но, во пазарот на капитал се сретнуваат следните ризици:

#''Ризик на куповната сила'', се јавува во услови на [[инфлација]] кога реалните каматни стапки се значително помали од номиналните каматни стапки и

#''Ценовниот ризик'', кој е детерминиран со намалување на пазарната вредност на финансиските инструменти како резултат на промените во висината на каматните стапки или на промените во висината на девизниот курс.

 

===Функции на пазарот на капитал===

#Пазарот на капитал го овозможува финансиското, сопственичкото и управувачкото преструктуирање на претпријатијата и дејствува врз зголемувањето на вкупната ефикасност на стопанисувањето на националната економија во целост. Ако претпријатието работи неуспешно често доаѓа до преземање на претпријатието од група на други сопственици, кои поставуваат свој управувачки кадар, а тие пак вршат други преструктуирања при работењето во претпријатието.

#Пазарот на капитал ја обезбедува ликвидноста на средствата на потенцијалните инвеститори и им овозможува ним (на приватните и институционалните инвеститори) да вршат оптимизација на сопствениот портфељ. Ликвидноста на средствата е осигурана со самиот факт што на берзата хартиите од вредност можат релативно лесно да се продадат и да се претворат во паричен капитал кој може да се пренасочи во други инвестиции.

 

===Организација на пазарот на капитал===

 

Финансирањето на претпријатијата преку емисија на долгорочни хартии од вредност се врши на три основни начина: '''директна, индиректна и интерна емисија'''.

Кај ''директната емисија'' економските субјекти директно комуницираат со финансиските инвеститори без посредување на т.н. финансиски интермедиери. Директна емисија најчесто вршат големи и познати фирми кои се одлучуваат за приватна емисија т.з. приватен пласман ([http://en.wikipedia.org/wiki/Private_placement| private placement]), односно кои директно ги пласираат акциите и обврзниците до крајните купувачи. Покрај големите фирми за директна емисија на долгорочни хартии од вредност се одлучуваат и мали фамилијарни фирми со цел да ги избегнат трошоците околу посредувањето.

 

 

Кај ''интерната емисија'' хартиите од вредност се емитуваат врз основа на распределба на остварената добивка на претпријатијето. Во тој случај дивидендите не се плаќаат во готово туку за износот на дивидендите се емитуваат т.н. “дивидендни акции” и со тоа се настојува да се одржи непроменето учеството на постојните акционери во капиталот на претпријатијето. Емитуваните хартии од вредност ([[акции]]) со овој начин на емисија, се распределуваат на вработените во претпријатијето менаџерите и работниците, при што не се предмет на купопродажните трансакции на пазарот на капитал. Најприменлив е индиректниот начин на емисија на долгорочни хартии од вредност.

 

Во развиените пазарни стопанства целокупната процедура на емисија, запишување и пласман на долгорочните хартии од вредност е мошне комплексно и претставува извршување на многубројни операции од кои најзначајни се:

 

Четвртиот пазар (''fourth market'') се однесува на трансакциите во кои чествуваат најчесто институционалните инвеститори (пензиските фондови, осигурителни друштва, инвестициони компании) и богатите поединци, кои директно еден од друг купуваат или продаваат [[хартии од вредност]] т.з. дека не користат услуги за посредување на [[брокер]]ите. Учесниците на овој пазар тргуваат со голем број хартии од вредност.

 

===Учесници на пазарот на капитал===

#'''Државен сектор'''. Во високо развиените земји со пазарен начин на стопанисување, државата често финансирањето на нејзините трошоци го чини со земање средства на заем. но, спротивно на стопанството, државата не е во можност да продава сопственички акции. Таа е ограничена на зајмење средства во случај даночните приходи да не се доволни за да ги покријат расходите. Државата има посебна предност во земањето средства на заем, пред се преку долговни хартии: државни обврзници и записи, со оглед на фактот што даночната власт ја прави многу кредитоспособна и затоа е во можност да се задолжува со најниски стапки.

Во современите услови на стопанисување се почесто се случува во едно лице да се пронајде и сопственикот и корисникот на капитал. Овој процес на капитализација, кој се нарекува '''капитално самофинансирање''', со своите предности и недостатоци, се почесто е тема на расправа, како од практичен, така и од теоретски аспект. Резултатите од тие расправи, може да се изразат во констатацијата дека самофинансирањето го скратува слободното движење на капиталот, односно го ограничува неговото користење на однапред корисници, наместо негово лоцирање од страна пазарните механизми. Основниот мотив на капитално самофинансирање е користењето на бенефиции и даночни привилегии, како и користење на префенцијални услови на деловните аранжмани врзани за капиталните вложувања.

 

==Заклучок==

 

Со [[распаѓање на СФРЈ]] се остварува економска, финансиска и монетарна дезинтеграција. Имено, со политичкото осамостојување на поедините поранешни републики на СФРЈ се создаваат самостојни суверени држави со свои национални економии, кои остваруваат свој монетарно-кредитен и банкарски систем, своја национална валута, свој финансиски пазар.

Истата судбина ја следи и Р. Македонија. Со распаѓањето на СФРЈ се затворија финансиските текови на ниво на Југославија и се сведуваа на републички рамки од една страна и потребата за алоцирање на слободните финансиски средства од друга страна, го условија формирањето на финансискиот пазар и во Македонија.

Намалувањето на референтната каматна стапка на НБРМ, како и повисокиот интерес на инвеститорите за инвестирање во државни записи имплицираа намалување и на каматните стапки на овој пазарен сегмент. Така, на аукциите одржани во текот на годината, просечната пондерирана каматна стапка на државните записи со рок на достасување од три месеци изнесуваше 6,33%, наспроти 10,08% во 2005 година.

Просечната пондерирана каматна стапка на шестмесечните државни записи на аукциите одржани во текот на 2006 година изнесува 6,98%, наспроти 10,16% во 2005 година, додека просечната пондерирана каматна стапка на одржаните аукции на едногодишни државни записи во текот на 2006 година изнесуваше 8,70%, наспроти 9,89% во 2005 година.

Притоа, каматните стапки на државните записи во текот на годината бележеа континуирано опаѓање, при што во просек пондерираните годишни каматни стапки се намалија за 1,19-3,75 процентни поени во зависност од нивната рочност. Најголем пад е забележан кај просечната годишна пондерирана каматна стапка на тримесечните државни записи (3,75 процентни поени) .

Каматната стапка на дванаесетмесечните државни записи во декември 2006 година (8,86%) е намалена за 0,73 процентни поени во однос на декември 2005 година, додека каматната стапка на тримесечните државни записи во декември 2006 година изнесува 6,26% и на годишна основа е намалена за 1,77 процентни поени. Со оглед на тоа, кривата бележи се понагорен тренд, што е позитивен индикатор за економијата. Значајно е да се нагласи дека зголемувањето на наклонот на кривата е реализирано во услови на намалување на каматните стапки.

 

Во вкупната состојба на краткорочните државни записи, од аспект на сопственичката структура, доминираат банките со 77,4%, по кои следуваат нефинансиските правни субјекти со 8% и осигурителните друштва со 5,2%. Двата приватни пензиски фонда учествуваат заеднички со 1,1% во вложувањето во краткорочни државни записи. Притоа, функционирањето на примарниот пазар на краткорочни државни хартии од вредност се поефикасно го промовира и институционалното штедење, креирајќи инструменти кои овозможуваат диверзификација на ризикот. Така, во првата година од функционирањето на приватните пензиски фондови, на 31.12.2006 година, нивните вложувања во краткорочни државни записи изнесуваат 6,9% од вкупните средства на фондовите.

 

==Литература==

 

 

==Надворешни врски==