Голема турска војна: Разлика помеѓу преработките
| [проверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
Создадено преведувајќи ја страницата „Great Turkish War“ Ознаки: Појаснителни врски Превод на содржини Превод на содржини 2 |
|||
Ред 1:
{{Инфокутија Вооружен судир|conflict=Голема турска војна|partof=[[Отоманско-хабсбуршки војни]], [[Отоманско-полски војни]], [[Отоманско-хрватски војни]], [[Отоманско-венецијански војни]], [[Отоманско-унгарски војни]] и [[Руско-турски војни]]|image=File:Anonym Entsatz Wien 1683.jpg|caption=[[Опсада на Виена (1683)]]|date=14 јули 1683 – 26 јануари 1699<br/>({{Age in years, months, weeks and days|day1=14|month1=07|year1=1683|day2=26|month2=01|year2=1699}})|place=[[Надвојводство Австрија|Австрија]], Унгарија, [[Балкан]], [[Полско-литванска Државна Заедница]] и [[Кримско ханство]]|territory=* Хабсбуршката Монархија добива земји во Отоманска Унгарија, Кнежевството Трансилванија и на Балканот
* Полска-Литванија ја зазема [[Подолија]].
* Русија го зазема пристаништето [[Азов]].
* Венеција ја добива [[Мореја]] и внатрешната [[Далмација]].
*Црна Гора стекнува ''[[де факто]]'' независност.|result=* победа на [[Света лига (1684)|Светата лига]]
* [[Договор од Карловци]]
* Отоманскиот пад во Европа|combatant1={{flag|Holy Roman Empire}}
*{{flagdeco|Habsburg Monarchy|empire}} [[Хабсбуршка Монархија]]
* {{flagicon image|Flag of the Electorate of Bavaria.svg}} [[Изборно Кнежевство Баварија|Баварија]]
* {{flagicon image|Flag of Franconia.svg}} [[Франконски царски округ|Франконија]]
* {{flagcountry|Electorate of Saxony}}
* {{flagicon image|Wappen schwäbischer Reichskreis 2.jpg}} [[Швабски царски округ|Швабија]]
* {{Flagicon image|Flag of Hungary (15th century, rectangular).svg}} [[Кралство Унгарија|Унгарија]]
* {{Flagicon image|Coa Croatia Country History (Fojnica Armorial).svg}} [[Кралство Хрватска (Хабсбург)|Хрватска ]]
* {{Flagicon image|Mantua Flag 1575-1707 (new).svg}} [[Војводство Мантуа]]
{{Flagicon image|Royal Banner of Jan III Sobieski.svg}} [[Полско-литванска Државна Заедница|Полска-Литванија]]<br/>
{{Flagicon image|Flag of Oryol ship (variant).svg}} [[Царство Русија]]
* {{resize|{{Flagicon image|Flag of the Cossack Hetmanat.svg}} [[Козачки Хетманат]]}}
{{Flagicon image|Flag of Most Serene Republic of Venice.svg}} [[Венецијанска Република|Венеција]]<br/>
{{flag|Spanish Empire|1506}}<br/>
{{Flagicon image|Flag of the Prince-Bishopric of Montenegro2.svg}} Црна Гора<br/>[[Срби|Српски]] востаници<br/>[[Грци|Грчки]] востаници<br/>[[Бугари|Бугарски]] востаници<br/>[[Романци|Романски]] востаници<br/>[[Албанци|Албански]] востаници<br/>[[Македонци|Македонски]] востаници|combatant2=[[File:Flag of the Ottoman Empire (1453-1517).svg|25px]] [[Отоманско Царство]]<br />
[[Вазални земји на Отоманското Царство|Вазални земји ]]:
* {{resize|[[File:Gerae-tamga.svg|20px]] [[Кримско ханство]]}}
* {{resize|[[File:Coa Hungary Country History (19th Century).svg|10px]] [[Кнежество Горна Унгарија|Горна Унгарија]] (1683–5)}}
* {{resize|[[File:Flag_of_Moldavia.svg|20px]] [[Молдавија]]}}
* {{resize|[[File:Flag_of_Wallachia.svg|20px]] [[Влашка]]}}
* {{resize|{{Flagicon image|Banner of Gabriel Bethlen.svg}} [[Кнежество Трансилванија (1570–1711)|Трансилванија ]]}}|commander1={{flagicon|Holy Roman Empire}} [[Леополд I (Свето Римско Царство)|Леополд I]] <br> {{flagicon|Holy Roman Empire}} [[Еуген Савојски]] <br> {{flagicon|Holy Roman Empire}} [[Карло V (војвода од Лорен)|Карло V]] <br> {{flagicon|Holy Roman Empire}} [[Лудвиг Вилхелм Баденски]] <br> {{flagicon|Holy Roman Empire}} [[Ернст Штархемберг]]{{WIA}} <br> {{flagicon|Holy Roman Empire}} [[Силвио Пиколомини]] <br> {{flagicon|Holy Roman Empire}} [[Донат Јохан Хајслер фон Хајтерсхајм|Хајслер фон Хајтерсхајм]]{{KIA}} <br> {{Flagicon image|Coa Croatia Country History (Fojnica Armorial).svg}} [[Миклос Ердоди]] <br>{{flagicon|Holy Roman Empire}} Џејмс Лесли<br>{{flagicon|Holy Roman Empire}} [[Јосиф Херберштејн]]<br> {{flagicon|Holy Roman Empire}} [[Павле Несторовиќ]] <br> {{flagicon|Holy Roman Empire}} [[Јован Монастерлија]] <br> {{flagicon|Electorate of Bavaria}} [[Максимилијан II Емануел]] <br> {{flagicon|Electorate of Saxony}} [[Јохан Георг III ]] <br> {{flagicon|Electorate of Saxony}} [[Август II Силниот]] <br> {{flagicon image|Royal Banner of Jan III Sobieski.svg}} [[Јован III Собиески]] <br> {{flagicon image|Royal Banner of Jan III Sobieski.svg}} [[Јован Казимир]] <br> {{flagicon image|Royal Banner of Jan III Sobieski.svg}} [[Станислав Јаблоновски]] <br> {{flagicon image|Royal Banner of Jan III Sobieski.svg}} [[Феликс Потоцки]] <br> {{flagicon image|Flag of Oryol ship (variant).svg}} [[Петар Велики]] <br> {{flagicon image|Flag of Oryol ship (variant).svg}} [[Василиј Голицин (1643)|Василиј Голицин ]] <br> {{flagicon image|Flag of the Cossack Hetmanat.svg}} [[Иван Самојлович]] <br> {{flagicon image|Flag of Most Serene Republic of Venice.svg}} [[Франческо Моросини]] <br> {{flagicon image|Flag of Most Serene Republic of Venice.svg}} [[Ото Вилхем Конигсмарк]] <br> {{flagicon image|Flag of Most Serene Republic of Venice.svg}} [[Бајо Пивљанин]]{{KIA}}|commander2=[[File:Flag of the Ottoman Empire (1453-1517).svg|25px]] [[Мехмед IV]] <br> [[File:Flag of the Ottoman Empire (1453-1517).svg|25px]] [[Сулејман II]] <br> [[File:Flag of the Ottoman Empire (1453-1517).svg|25px]] [[Ахмед II]] <br> [[File:Flag of the Ottoman Empire (1453-1517).svg|25px]] [[Мустафа II]] <br> [[File:Flag of the Ottoman Empire (1453-1517).svg|25px]] [[Кара Мустафа-паша]]{{Executed}} <br> [[File:Flag of the Ottoman Empire (1453-1517).svg|25px]] [[Амџазаде Ќопрулу Хусеин-паша]] <br> [[File:Flag of the Ottoman Empire (1453-1517).svg|25px]] [[Кара Ибрахим-паша]] <br> [[File:Flag of the Ottoman Empire (1453-1517).svg|25px]] [[Елмас Мехмед-паша]] <br> [[File:Flag of the Ottoman Empire (1453-1517).svg|25px]] [[Сари Сулејман-паша]] <br> [[File:Flag of the Ottoman Empire (1453-1517).svg|25px]] [[Мецо Морто Хусеин-паша]] <br> [[File:Gerae-tamga.svg|20px]] [[Селим I Гирај]] <br> [[File:Coa Hungary Country History (19th Century).svg|10px]] [[Али-паша Албанецот]] <br> [[File:Coa Hungary Country History (19th Century).svg|10px]]{{Flagicon image|Banner of Gabriel Bethlen.svg}} [[Имрих Токоли]] <br> [[File:Flag_of_Moldavia.svg|20px]] [[Ѓорѓи Дука]]{{POW}} <br> [[File:Flag_of_Wallachia.svg|20px]] [[Шербан Кантакузин]] <br> [[File:Flag_of_Wallachia.svg|20px]] [[Константин Бранковјану]]|strength1={{flagdeco|Habsburg Monarchy|empire}} 88,100 (годишен просек)<ref>Peter Wilson. "Heart of Europe: A History of the Holy Roman Empire." Cambridge: 2016. Pages 460-461, Table 13.</ref>|strength2=|casualties1=|casualties2=|casualties3=384,000 војници загинале од сите страни (120.000 убиени и 180.000 ранети во борба; други смртни случаи главно од болести)<ref>Clodfelter, M. (2008). "Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Encyclopedia of Casualty and Other Figures, 1492–2015" (2017 ed.). McFarland. Page 59.</ref>}}
'''Големата турска војна''' ({{Lang-de|Großer Türkenkrieg}}), наречена и '''војна на Светата лига''' ({{Lang-tr|Kutsal İttifak Savaşları}}), - серија судири помеѓу [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]] и Светата лига составена од [[Свето Римско Царство|Светото Римско Царство]], [[Полско-литванска Државна Заедница|Полска-Литванија]], [[Венецијанска Република|Венеција]], [[Царство Русија|Русија]] и Хабсбуршка Унгарија. Интензивните борби започнале во [[1683]] година и завршиле со потпишувањето на [[Договор од Карловци|Договорот од Карловци]] во [[1699]] година. Војната претставува пораз за [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]], која за прв пат изгубила голема територија, во [[Отоманска Унгарија|Унгарија]] и [[Полско-литванска Државна Заедница|Полска-ЛитванијаПолска-Литванија]], како и дел од Западен [[Балкански Полуостров|Балкан]]. Војната била значајна и со тоа што била првпат Русија да се вклучи во сојуз со [[Западна Европа]].
[[Податотека:Central_europe_1683.png|мини| Северен Балкан во [[1683]] година, пред војната. Северозападниот дел е прикажан дека им припаѓа на Хабсбурзите, најголемиот дел од Балканот под Османлиите, а крајниот североисточен дел е полски.<br /><br />{{Легенда-ред|#B1BBC5}}{{Легенда-ред|#A6C8D9}}{{Легенда-ред|#E8B3B3|[[Хабсбуршка Монархија]]}}<br /><br />{{Легенда-ред|#B4D4B2}}{{Легенда-ред|#C6E0D4|[[Отоманско Царство]]}}]]
[[Податотека:Eyalet_of_temesvar1699.png|мини| Северен Балкан, по [[Договор од Карловци|Договорот од Карловци]] .<br /><br />{{Легенда-ред|#A7F0F0}}{{Легенда-ред|#DADAC1}}<span class="legend nowrap">[[Хабсбуршка Монархија]]</span><br /><br />{{Легенда-ред|#F6DEDE}}{{Легенда-ред|#E0F7C9}}{{Легенда-ред|#D8CAC1|[[Отоманско Царство]]}}]]
Французите не се приклучиле на Светата лига, бидејќи се согласиле да го обноват неформалниот [[Османлиско-француски сојуз|француско-отомански сојуз]] во [[1673]] година, во замена [[Луј XIV]] да биде признат како заштитник на католиците во Отоманското Царство.
Првично, Луј XIV го искористил почетокот на војната за да ги прошири своите источни граници во војната со Шпанија, земајќи ги [[Луксембург]] и [[Стразбур]]. Меѓутоа, додека Светата лига постигнувала придобивки против [[Отоманското Царство]], заземајќи го [[Опсада на Белград (1688)|Белград]] до [[1688]] година, [[Французите]] почнале да се грижат дека нивните ривали од Хабсбург ќе станат премногу моќни и на крајот ќе се свртат кон Франција. Славната револуција била предмет на загриженост и за Французите, бидејќи Вилијам III бил поканет од англиските благородници да ја преземе контролата врз [[Англија]] како крал. Затоа, Французите го опседнале Филипсбург на [[27 септември]] [[1688]] година, кршејќи го примирјето и ја активирале одвоената Деветгодишна војна, која ги ослободила Турците.
Како резултат на тоа, напредокот што го направила Светата лига заглавил, дозволувајќи им на Османлиите да го вратат [[Опсада на Белград (1690)|Белград]] во 1690 година. Војната потоа паднала во ќор-сокак, а мирот бил склучен во 1699 година, кој започнал по [[Битка кај Сента|битката кај Сента]] во [[1697]] година, кога отоманскиот обид да ги врати изгубените поседи во [[Унгарија]] бил спречен од Светата лига.
Војната во голема мера се поклопила со Деветгодишната војна (1688–1697), која го зазела огромното мнозинство на вниманието на Хабсбурговците додека била активна. Во [[1695]] година, на пример, државите на [[Светото Римско Царство]] имаа 280.000 војници на терен, а [[Англија]], [[Холандската Република]] и [[Шпанија]] придонеле со уште 156.000 во судирот против Франција. Од тие 280.000, само 74.000, или околу една четвртина, биле позиционирани против Османлиите; останатите се бореле со [[Франција]]. <ref>Peter Wilson, "German Armies: War and Politics, 1648-1806", 1998, p. 92.</ref> Севкупно, од 1683 до 1699 година, царските држави имале во просек 88.100 мажи кои се бореле против Турците, додека од 1689 до 1697 година, тие имале просечно 127.410 борци против Французите. <ref>Wilson 2016, p. 461.</ref>
== Позадина (1667–1683) ==
По бунтот на [[Богдан Хмелницки|Бохдан Хмелницки]], [[Царство Русија]] во 1654 година стекнало територии од [[Полско-литванска Државна Заедница|Полско-литванската Заедницата]] (денес делови од Источна [[Украина]]), додека некои [[Козаци]] останале во југоисточниот дел на [[Полско-литванска Државна Заедница|Заедницата]]. Нивниот водач, Петро Дорошенко, побарал заштита од [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]] и во 1667 година го нападнал полскиот командант Јован Собиески.
[[Султан|Султанот]] [[Мехмед IV]], кој знаел дека [[Полско-литванска Државна Заедница|Полско-литванската Заедница]] е ослабена поради внатрешните судири, во август 1672 година го нападнал Каменец Подолски, голем град на границата на [[Полско-литванска Државна Заедница|Полско-литванската Заедница]]. Малата полска сила се спротивставила на опсадата на Каменец две недели, но потоа била принудена да се предаде. Полската армија била премала за да се спротивстави на османлиската инвазија и можела да постигне само некои помали тактички победи. По три месеци, Полјаците биле принудени да го потпишат [[Договор од Бучач|договорот од Бучач]] со кој се согласиле да го отстапат Каменец, Подолија и да им платат данок на Османлиите. Кога веста за поразот и условите на договорот стигнале до [[Варшава]], Сејмот одбил да плати данок и организирал голема војска под Собиески; последователно, Полјаците победиле во [[битката кај Хотин (1673)]]. По смртта на кралот Михаил во 1673 година, Собиески бил избран за крал на Полска. Четири години се обидувал да ги победи Османлиите, но без успех. Војната завршила на [[17 октомври]] [[1676]] година со [[Договор од Журавно|Договорот од Журавно]] во кој Турците ја задржале само контролата над Каменец Подолски. Овој турски напад, исто така, довел во 1676 година до почетокот на [[Руско-турски војни|Руско-турските војни]].
== Преглед ==
По неколку години мир, [[Отоманското Царство]], охрабрено од успесите на западниот дел на [[Полско-литванска Државна Заедница|Полско-литванската Заедница]], ја нападнала [[Хабсбуршка Монархија|Хабсбуршката Монархија]]. Османлиите за малку ќе ја освоиле [[Виена]], но Јован III Собиески водел христијански сојуз кој ги поразил во [[Опсада на Виена (1683)|битката кај Виена]] (1683), запирајќи ја хегемонијата на [[Отоманското Царство]] во [[југоисточна Европа]].
Новата Света лига била иницирана од [[Папа Инокентиј XI|папата Инокентиј XI]] и во неа биле вклучени [[Свето Римско Царство|Светото Римско Царство]] (на чело со [[Надвојводство Австрија|Хабсбуршка Австрија]]), [[Полско-литванска Државна Заедница|Полско-литванската Заедница]] и [[Венецијанска Република|Венецијанската Република]] во [[1684]] година, <ref name=":0">Treasure, Geoffrey, ''The making of modern Europe, 1648–1780'', (Methuen & Co Ltd., 1985), 614.</ref> на која и се придружила и [[Царство Русија|Русија]] во [[1686]] година. Втората [[Мохачка битка (1687)]] претставувала голем пораз за султанот. Турците биле поуспешни на полскиот фронт и можеле да ја задржат Подолија за време на нивните битки со [[Полско-литванска Државна Заедница|Заедницата]].
Вклучувањето на Русија било првпат земјата формално да се приклучи на сојузот на европските сили. Ова било и почеток на серијата [[Руско-турски војни]], од кои последната се одвила во текот на [[Првата светска војна]]. Како резултат на [[Кримски поход|Кримскиот]] и [[Азовски поход|Азовскиот поход]], Русија ја зазела клучната отоманска тврдина [[Азов]].
По одлучувачката [[битка кај Сента]] во 1697 година и помалите престрелки (како што е битката кај Подхајци во [[1698]] година), Лигата победила во војната во [[1699]] година и го принудила [[Отоманското Царство]] да го потпише [[Договор од Карловци|Договорот од Карловци]] . <ref name=":1">Sicker, Martin, ''The Islamic world in decline'', (Praeger Publishers, 2001), 32.</ref> Османлиите и отстапиле поголем дел од [[Отоманска Унгарија|Унгарија]], Трансилванија и [[Славонија]], како и делови од Хрватска, на [[Хабсбуршката Монархија]], додека Подолија се вратила во Полска. Поголемиот дел од [[Далмација]] преминала во рацете на Венеција, заедно со Мореја (полуостровот [[Пелопонез]]), кој Османлиите повторно го освоиле во 1715 година и се вратиле со [[Договор од Пожаревац|Договорот од Пажаревац]] од 1718 година.
=== Србија ===
[[Податотека:Mustafa_II_dressed_in_full_armour.JPG|десно|мини| [[Мустафа II]] дошол на власт за време на војната, каде што лично командувал со Османлиската армија.]]
Откако сојузничките христијански сили го[[Битка кај Будим (1686)|освоиле Будим]] во [[1686]] година за време на Големата турска војна, [[Срби]]<nowiki/>те од [[Панонска Низина|Панонската рамнина]] (денешна [[Унгарија]], регионот [[Славонија]] во денешна [[Хрватска]], регионите Бачка и [[Банат]] во денешна [[Србија]]) се приклучиле на трупите на [[Хабсбуршката монархија|Хабсбуршката Монархија]] како посебни единици познати како Српска милиција. <ref name="Gavrilovic-7">{{Наведување|last=Gavrilović|first=Slavko|title=Zbornik Matice Srpske za Istoriju|chapter-url=http://www.maticasrpska.org.rs/casopisi/istorija_74.pdf|access-date=21 December 2011|volume=74|year=2006|publisher=[[Matica Srpska]], Department of Social Sciences, Proceedings i History|place=Novi Sad|language=sr|page=7|chapter=Isaija Đaković|quote=U toku Velikog bečkog rata, naročito posle oslobođenja Budima 1686. srpski narod u Ugarskoj, Slavoniji, Bačkoj, Banatu, [...] priključivao se carskim trupama i kao "rašanska, racka" milicija učestvovao u borbama [...] u Lipi, Jenovi i Đuli...carska vojska i srpska milicija oslobodile su u proleće i leto 1688, [...] U toku Velikog bečkog rata, ... srpski narod.. od pada Beograda u ruke austrijske vojske 1688. i u Srbiji priključivao se carskim trupama i kao "rašanska, racka" milicija učestvovao u borbama [...] u toku 1689–1691. borbe su prenete na Banat. Srbe u njima predvodio je vojvoda Novak Petrović|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110916135844/http://www.maticasrpska.org.rs/casopisi/istorija_74.pdf|archivedate=16 September 2011}}</ref> Србите, како доброволци, масовно се приклучиле на страната на [[Хабсбуршка Монархија|Хабсбург]]. <ref>{{Наведување|last=Janićijević|first=Jovan|title=Kulturna riznica Srbije|url=https://books.google.com/books?id=MQAoAAAAMAAJ|year=1996|publisher=IDEA|language=sr|page=70|isbn=9788675470397|quote=Велики или Бечки рат Аустрије против Турске, у којем су Срби, као добровољци, масовно учествовали на аустријској страни}}</ref> Во првата половина на 1688 година, хабсбуршката војска, заедно со единиците на српската милиција, ги зазеле Ѓула, Липова и Инеу од [[Отоманското Царство]]. <ref name="Gavrilovic-7" /> По заземањето на Белград од Османлиите во 1688 година, Србите од териториите на југот на реките [[Сава]] и [[Дунав]] почнале да се приклучуваат на единиците на српската милиција. <ref name="Gavrilovic-7" />
=== Косово ===
Косовскиот Албанец, римокатоличкиот бискуп и филозоф [[Петар Богдани]] се вратил на [[Балкански Полуостров|Балканот]] во март 1686 година и ги поминал следните години промовирајќи отпор кон војските на [[Отоманското Царство]], особено во неговото родно [[Република Косово|Косово]]. Тој и неговиот [[викар]] Тома Распасани одигралеа водечка улога во проавстриското движење во Косово за време на Големата турска војна. <ref>{{Наведена книга|url=https://www.worldcat.org/oclc/269329200|title=La question nationale en Europe du Sud-Est : genèse, émergence et développement de l'indentité nationale albanaise au Kosovo et en Macédoine|last=Iseni|first=Bashkim|date=2008|publisher=P. Lang|isbn=978-3-03911-320-0|location=Bern|oclc=269329200}}</ref> Тој приложил сила од 6.000 албански војници во австриската војска која пристигнала во [[Приштина]] и ја придружувала за да го заземе [[Призрен]]. Меѓутоа, таму, тој и голем дел од неговата војска ги сретнал уште еден подеднакво застрашувачки противник, чумата. Богдани се вратил во Приштина, но таму ѝ подлегнал на болеста на [[6 декември]] [[1689]] година <ref>{{Наведена книга|url=https://www.worldcat.org/oclc/61822490|title=Unfinished portrait of a country|last=Prifti|first=Peter R.|date=2005|publisher=East European Monographs|isbn=0-88033-558-0|location=Boulder|oclc=61822490}}</ref> Неговиот внук, Ѓерѓ Богдани, во 1698 година пријавил дека посмртните останки на неговиот вујко подоцна биле ексхумирани од [[Отоманско Царство|турски]] и [[Татари|татарски]] војници и ги нахраниле кучињата на средината на плоштадот во Приштина.
== Поврзани војни ==
=== Морејска војна ===
Венеција држела неколку острови во Егејското и Јонското море, заедно со стратешки позиционирани тврдини долж брегот на грчкото копно од расцепувањето на [[Византија]] по [[Четврта крстоносна војна|Четвртата крстоносна војна]]. Меѓутоа, со подемот на [[Отоманско Царство|Османлиите]], во текот на 16-тиот и почетокот на 17-тиот век, тие ги изгубиле повеќето од нив, како што се [[Кипар]] и [[Евбеја]] (Негропонте) од Турците. Помеѓу 1645 и 1669 година, Венецијанците и Османлиите воделе долга и скапа [[Отоманско-венецијанска војна (1645–1669)|војна]] за последниот голем венецијански посед во Егејското Море, [[Крит]]. За време на оваа војна, венецијанскиот командант Франческо Морозини стапил во контакт со бунтовните Маниоти за заедничка кампања во Мореја. Во 1659 година, Морозини пристигнал во Мореја и заедно со Маниоти ја зазел Каламата. Меѓутоа, набргу потоа бил принуден да се врати на Крит, а потфатот на Пелопонез пропаднал.
Во 1683 година, избувнала нова војна помеѓу [[Хабсбуршка Монархија|Хабсбуршката Монархија]] и Османлиите, при што голема отоманска војска напредувала кон [[Виена]]. Како одговор на ова, била формирана Света лига. Откако османлиската војска била поразена во [[Опсада на Виена (1683)|битката кај Виена]], Венецијанците решиле да ја искористат можноста за слабеење на османлиската моќ и нејзиното одвраќање на Дунавскиот фронт за повторно да ги освојат нејзините изгубени територии во [[Егејското Море]] и [[Далмација]]. На 25 април 1684 година, била објавена војна на Османлиите. <ref>George Finlay, ''A History of Greece from its Conquest by the Romans to the Present Time, B.C. 146 to A.D. 1864, Vol. V: Greece under Othoman and Venetian Domination A.D. 1453 – 1821'' (1877) pp. 205–206</ref>
Свесна дека ќе мора да се потпре на сопствените сили за успех, Венеција се подготвила за војната обезбедувајќи финансиска и воена помош со мажи и бродови од [[Болничари|витезите од Малта]], Војводството Савоја, [[Папска Држава|Папските Држави]] и витезите на Св. Стефан. Покрај тоа, Венецијанците запишале голем број платеници од [[Италија]] и германските покраини, особено од [[Саксонија]] и Бранзвик.
==== Операции во Јонското Море ====
Во средината на јуни, венецијанската флота се преселила од [[Јадранското Море]] кон отоманските [[Јонски Острови]] кои. Првата цел бил островот [[Левкада|Лефкада]] (Санта Маура), кој паднал по кратка опсада од 16 дена, на [[6 август]] [[1684]] година. Венецијанците, потпомогнати од грчките нередовни сили, потоа преминале на копното и почнале да вршат напади на спротивниот брег на Акарнанија. Поголемиот дел од областа наскоро бил под венецијанска контрола, а падот на тврдините [[Превеза]] и Воница кон крајот на септември ги отстранило последните османлиски бастиони. <ref>Finlay, p. 209</ref> Овие рани успеси биле важни за Венецијанците не само поради морални причини, туку затоа што тие ја обезбедиле нивната комуникација со Венеција, и им ја негирале на Османлиите можноста да им се закануваат на Јонските острови или да превезуваат војници преку Западна Грција до Пелопонез, и затоа што овие успеси ги поттикнувале самите Грци да соработуваат со нив против Османлиите.
==== Освојувањето на Мореја ====
Откако ја обезбедиле задната страна во текот на претходната година, Моросини го насочил својот поглед кон [[Пелопонез]], каде што Грците, особено Маниотите, почнале да покажуваат знаци на револт и комуницирале со Морозини, ветувајќи му дека ќе се кренат во негова помош. Исмаил-паша, новиот воен командант на Мореја, дознал за ова и го нападнал полуостровот Мани со 10.000 луѓе, зајакнувајќи се со трите тврдини што Османлиите веќе ги гранатирале и ги принудил Маниотите да се откажат од заложниците за да ја обезбедат нивната лојалност. <ref>Finlay, pp. 211–212</ref> Како резултат на тоа, Маниотите останале непосветени кога, на [[25 јуни]] [[1685]] година, венецијанската војска, со 8.100 луѓе, слетала надвор од поранешната венецијанска тврдина Корони и ја опсадила. Замокот се предал по 49 дена, на [[11 август]], а гарнизонот бил масакриран. По овој успех, Морозини тргнал со своите трупи кон градот Каламата, со цел да ги поттикне Маниотите на бунт. Венецијанската војска, засилена со 3.300 Саксонци и под команда на генералот Ханибал фон Дегенфелд, поразил турска сила од околу. 10.000 сили надвор од Каламата на 14 септември, а до крајот на месецот, цел Мани и голем дел од Месенија биле под венецијанска контрола. <ref>Chasiotis (1975), p. 23</ref> <ref>Finlay, pp. 213–214</ref>
[[Податотека:Napoli,_Citta_della_Provincia_della_Morea,_by_C._F._Camocio.jpg|мини| Нафплион, или ''Наполи ди Ромања'', во средината на 16 век]]
Во октомври 1685 година, венецијанската војска се повлекла на Јонските острови, каде што избувнала чума, нешто што ќе се случува редовно во следните години, и ќе одземе голем данок за венецијанската војска, особено меѓу германските контингенти. Во април [[1686]] година, Венецијанците помогнале да се одбие отоманскиот напад кој се заканувал да го совлада Мани и биле засилени од Папската држава и [[Тоскана]]. Шведскиот маршал Ото Вилхелм Кенигсмарк бил назначен за шеф на копнените сили, додека Морозини ја задржал командата на флотата. На [[3 јуни]] Кенигсмарк го зазел Пилос и ја опсадил тврдината Наварино. На [[16 јуни]] била поразена помошната сила под водство на Исмаилл-паша, а следниот ден тврдината се предала. Гарнизонот и муслиманското население биле пренесени во Триполи. <ref>Finlay, pp. 215–216</ref> Метони (Модон) следел на 7 јули, откако ефективно бомбардирање ги уништил ѕидините на тврдината, а нејзините жители исто така биле префрлени во Триполи. <ref>Finlay, p. 216</ref> Венецијанците потоа напредувале кон [[Аргос]] и Нафплион, кој тогаш бил најважниот град на [[Пелопонез]]. Венецијанската војска, околу 12.000 сили, слетале околу Нафплион помеѓу 30 јули и 4 август. Кенигсмарк веднаш започнал напад на ридот Паламиди, тогаш неутврден, кој гледал на градот. И покрај успехот на Венецијанците да го заземат Паламиди, доаѓањето на 7.000 силна османлиска војска под водство на Исмаил-паша во [[Аргос]] ја отежнало нивната позиција. Првичниот напад на Венецијанците успеала да го заземе Аргос и да го принуди пашата да се повлече во [[Коринт]], но по две недели, од 16 август, силите на Кенигсмарк биле принудени континуирано да ги одбиваат нападите од силите на Исмаил-паша. На 29 август 1686 година Исмаил-паша го нападнал венецијанскиот логор, но бил тешко поразен. Со поразот на војската за помош, Нафплион бил принуден да се предаде на [[3 септември]] <ref>Finlay, p. 218</ref> Веста за оваа голема победа во Венеција била дочекана со радост и славење. Нафплион станал главната база на Венецијанците, додека Исмаил-паша се повлекол во Ахаја откако ги зајакнал гарнизоните во [[Коринт]], кои го контролирале преминот кон Централна Грција. <ref>Chasiotis (1975), p. 24</ref>
И покрај загубите од чумата во текот на есента и зимата 1686 година, силите на Морозини биле надополнети со пристигнувањето на новиот германски платенички корпус од [[Хановер]] во пролетта [[1687]] година. Така зајакнат, тој можел да се движи против последниот голем отомански бастион на Пелопонез, градот [[Патра]] и тврдината Рион, која заедно со нејзиниот близнак во Антирион го контролирал влезот во [[Коринтски Залив|Коринтскиот Залив]] („Малите [[Дарданели]]“). На [[22 јули]] [[1687]] година, Морозини, со сила од 14.000 лица, слетал надвор од [[Патра]], каде што се воспоставил новиот отомански командант Мехмед-паша. Мехмед, со армија со приближно еднаква големина, ја нападнал венецијанската сила веднаш по нејзиното слетување, но бил поразен и принуден да се повлече. Во овој момент, паниката се проширила меѓу османлиските сили, а Венецијанците можеле, за неколку дена, да ја освојат тврдината на Патра и тврдините Рион, Антирион и Нафпактос (Лепанто) без никакво противење, бидејќи нивните гарнизони ги напуштиле. Овој нов успех предизвикал голема радост во Венеција, а почестите биле натрупани за Морозини и неговите офицери. Морозини ја добил победничката титула „''Пелопонез''“, а неговата бронзена биста била изложена во Големата сала, нешто што дотогаш не било направено за жив граѓанин. <ref>Finlay, p. 220</ref> Венецијанците го следеле овој успех со намалувањето на последните османлиски бастиони на Пелопонез, вклучувајќи го Коринт, кој бил окупиран на [[7 август]], <ref>Finlay, p. 221</ref> и [[Мистра]], која се предала подоцна во текот на месецот. Пелопонез бил под целосна венецијанска контрола, а само тврдината Монемвасија (Малвазија) на југоисток продолжила да се спротивставува, држејќи се до [[1690]] година.
=== Полско-османлиска војна (1683-1699) ===
По неколку години мир, [[Отоманското Царство]] повторно ја нападнал [[Хабсбуршка Монархија|Хабсбуршката Монархија]]. Турците речиси го зазеле главниот град [[Виена]], но кралот на Полска Јован III Собиески водел [[Христијани|христијански]] сојуз кој ги поразил во [[Опсада на Виена (1683)|битката кај Виена]], која ја разнишала хегемонијата на [[Отоманското Царство]] во [[југоисточна Европа]]. <ref name="KMLA">[http://www.zum.de/whkmla/military/17cen/polott16831699.html Polish-Ottoman War, 1683–1699] and [http://www.zum.de/whkmla/military/17cen/habsbott16831699.html Habsburg-Ottoman War, 1683–1699] at History of Warfare, World History at KMLA</ref>
Новата Света лига била иницирана од [[Папа Инокентиј XI|папата Инокентиј XI]] и го опфатила [[Свето Римско Царство|Светото Римско Царство]] (на чело со [[Надвојводство Австрија|Хабсбуршка Австрија]]), на која и се приклучиле [[Венецијанска Република|Венецијанската Република]] и [[Полска]] во 1684 година и [[Царство Русија]] во 1686 година. Османлиите претрпеле два одлучувачки порази против Светото Римско Царство: втората [[Мохачка битка (1687)|Мохачка битка]] во [[1687]] година и [[Битка кај Сента|битката кај Сента]] една деценија подоцна, во [[1697]] година.
На помалиот полски фронт, по битките во 1683 година (Виена и Паркани), Собиески, по неговиот предлог Лигата да започне голема координирана офанзива, презел прилично неуспешна офанзива во [[Молдавија (регион)|Молдавија]] во 1686 година. Во следните четири години Полска ја блокирала клучната тврдина во Каменец, а отоманските [[Татари]] ги напаѓале пограничните области. Во 1691 година, Собиески презел уште една експедиција во Молдавија, со малку подобри резултати, но сепак без одлучувачки победи. <ref name="PRW">[http://www.jasinski.co.uk/wojna/conflicts/conf08.htm Polish Renaissance Warfare: Part 8 – from 1672 to 1699]</ref>
Последната битка од кампањата била битката кај Подхајци во 1698 година, каде што полскиот хетман Феликс Казимир Потоцки го поразил отоманскиот упад во [[Полско-литванска Државна Заедница|Полско-литванската Заедница]]. Лигата ја добила војната во 1699 година и го принудило [[Отоманското Царство]] да го потпише [[Договор од Карловци|Договорот од Карловци]] . Османлиите на тој начин изгубиле голем дел од своите европски поседи, а Подолија (вклучувајќи го и Каменец) се вратила во Полска.
=== Руско-турска војна (1686-1700) ===
За време на војната, руската армија ги организирала [[Кримски поход|походите на Крим од 1687 и 1689]] година, кои завршиле со руски порази. <ref>Lindsey Hughes, ''Sophia, Regent of Russia: 1657 – 1704'', (Yale University Press, 1990), 206.</ref> И покрај овие неуспеси, Русија ги започнала [[Азовски поход|походите во Азов]] во 1695 и 1696 година, а по подигнувањето на опсадата во 1695 година <ref>Brian Davies,''Warfare, State and Society on the Black Sea Steppe, 1500–1700'', (Routledge, 2007), 185.</ref> успешно го окупирала Азов во 1696 година.
== Битка кај Виена ==
[[Податотека:Bacciarelli_Relief_of_Vienna.jpg|десно|мини| ''Релјефот на Виена'' од Бакиарели - кралот Јован III Полски и Голем војвода од Литванија]]
Заземањето на градот [[Виена]] долго време претставувало стратешка аспирација на [[Отоманското Царство]], поради неговата испреплетена контрола над Дунавска (Црно Море до Западна Европа) јужна Европа и копнените (Источен Медитеран до Германија) трговските патишта. Во текот на годините пред оваа втора опсада ( [[Опсада на Виена (1529)|првата]] се случила во 1529 година), под покровителство на големите везири од влијателната [[Ќопруловци|фамилија Ќопруловци]], [[Отоманското Царство]] презело обемни логистички подготовки, вклучително и поправка и воспоставување на патишта и мостови кои водат кон Светото Римско Царство и неговите логистички центри, како и проследувањето на муниција, топови и други ресурси од цело царство до овие центри и на Балканот. Од 1679 година, чумата беснеела во Виена.
Главната османлиска војска конечно ја опсадила Виена на [[14 јули]] [[1683]] година. Истиот ден, [[Кара Мустафа-паша]] го испратил до градот традиционалното барање за предавање. <ref>The original document was destroyed during World War II. For the German translation, see [http://www.tuerkenbeute.de/res/pdf/forschung/nachweise/quellen/TuerkenkriegHabsburg.pdf here] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080529103533/http://www.tuerkenbeute.de/res/pdf/forschung/nachweise/quellen/TuerkenkriegHabsburg.pdf|date=29 May 2008}}</ref> Ернст Штархемберг, водач на преостанатите 15.000 војници и 8.700 доброволци со 370 топови, одбиле да се предадат. Само неколку дена претходно, тој добил вест за масовниот колеж во Перхтолдздорф, <ref>Palmer, Alan, ''The Decline and Fall of the Ottoman Empire'', p.12, Published by Barnes & Noble Publishing, 1992. {{ISBN|1-56619-847-X}}</ref> град јужно од [[Виена]], каде што граѓаните ги предале клучевите на градот откако им бил даден сличен избор. Опсадните операции започнале на 17 јули.
На 6 септември, Полјаците под водство на Јован III Собиески ја преминале реката Дунав 30 км северо-западно од Виена кај [[Тулин на Дунав|Тулин]] обединувајќи се со царските трупи и дополнителните сили од [[Саксонија]], [[Баварија]], [[Баден]], Франконија и [[Швабија]]. [[Луј XIV|Луј XIV од Франција]] одбил да му помогне на својот ривал од Хабсбург. Сојузот помеѓу Собиески и Леополд I резултирал со додавање на полските [[хусари]] во веќе постоечката сојузничка армија. Командата на силите на европските сојузници му била доверена на полскиот крал, кој имал под негова команда 70.000–80.000 војници соочени со турската војска од 150.000. <ref name="Tucker2">Tucker, S.C., 2010, A Global Chronology of Conflict, Vol. Two, Santa Barbara: ABC-CLIO, LLC, {{ISBN|9781851096671}}</ref> Храброста и извонредната команда на Собиески веќе биле познати во Европа.
Во текот на почетокот на септември, искусните 5.000 отомански сапери постојано разнесувале големи делови од ѕидовите помеѓу бастионот Бург, [[Бастион|бастионот]] Лебел и равелинот Бург, создавајќи празнини од околу 12 метри во ширина. Виенците се обидиле да се спротивстават на ова копајќи свои тунели за да го спречат таложењето на големи количини барут во пештерите. Османлиите на [[8 септември]] конечно успеале да го окупираат равелинот Бург и нискиот ѕид во таа област. Предвидувајќи пробивање на градските ѕидини, преостанатите Виенци се подготвувале да се борат во внатрешноста на градот.
=== Исценирање на битката ===
[[Податотека:August_Querfurt_-_The_Turkish_siege_of_Vienna.jpg|мини| Турците пред ѕидините на [[Виена]]]]
Армијата за помош морала да дејствува брзо за да го спаси градот и така да спречи нова долга опсада. И покрај двонационалниот состав на армијата и краткиот простор од само шест дена, била воспоставена ефективна раководна структура, центрирана на кралот на Полска и неговата тешка коњаница (полски хусари). Светата лига ги решила прашањата за плаќање со користење на сите расположливи средства од владата, заеми од неколку богати банкари и благородници и големи суми пари од папата. <ref name="ReferenceA">Stoye, John. The Siege of Vienna: The Last Great Trial between Cross & Crescent. 2011</ref> Исто така, Хабсбурзите и Полјаците се договориле полската влада да плати за сопствените трупи додека се уште се во Полска, но дека тие ќе бидат платени од царот откако ќе преминат на царска територија. Сепак, царот морал да го прифати барањето на Собиески за право на грабеж на непријателскиот логор во случај на победа.
[[Кара Мустафа-паша|Кара Мустафа]] бил помалку ефикасен во обезбедувањето на мотивацијата и лојалноста на неговите сили и во подготовката за очекуваниот напад на војската за помош. Тој му ја доверил одбраната на задниот дел на канот на Крим и неговата коњаничка сила, која броела околу 30-40.000. Постои сомнеж до каде Татарите учествувале во последната битка пред Виена. Османлиите не можеле да се потпрат на нивните влашки и молдавски сојузници. Ѓорѓи Дука, принцот од Молдавија, бил заробен, додека силите на Тербан Кантакузин се приклучиле на повлекувањето по коњичкиот напад на Собиески. <ref name="Varvounis2">Varvounis, M., 2012, Jan Sobieski, Xlibris, {{ISBN|978-1462880805}}</ref>
Конфедеративните трупи го сигнализирале нивното пристигнување на Каленберг над Виена со огнови. Пред битката се служела миса за кралот на Полска и неговите благородници.
== Битка ==
[[Податотека:1684_Entsatz_von_Wien_anagoria.JPG|десно|мини| Релјефот на Виена на 12 септември 1683 година]]
Околу 6:00 часот попладне полскиот крал и наредил на коњаницата да нападне во четири групи, три полски и една од Светото Римско Царство. Осумнаесет илјади коњаници се движеле по ридовите, најголема коњица во историјата. <ref name="Varvounis2">Varvounis, M., 2012, Jan Sobieski, Xlibris, {{ISBN|978-1462880805}}</ref> Собиески<ref name="Tucker2">Tucker, S.C., 2010, A Global Chronology of Conflict, Vol. Two, Santa Barbara: ABC-CLIO, LLC, {{ISBN|9781851096671}}</ref> бил на чело на 3.000 полски тешки копјачи, познатите „Крилести Хусари“. [[Татари-Липки|Татарите-Липка]] кои се бореле на полска страна носеле гранче слама во своите шлемови за да се разликуваат од Татарите кои се бореле на османлиската страна. Собиески лесно ги прекинал линиите на Османлиите, кои биле исцрпени и деморализирани и набрзо почнале да бегаат од бојното поле. Коњаницата се упатила директно кон османлиските логори и штабот на Кара Мустафа, додека преостанатиот виенски гарнизон излегол од својата одбрана за да се приклучи во нападот. <ref name="Tucker2" />
Османлиските трупи биле уморни и разочарани по неуспехот. <ref name="Tucker2">Tucker, S.C., 2010, A Global Chronology of Conflict, Vol. Two, Santa Barbara: ABC-CLIO, LLC, {{ISBN|9781851096671}}</ref> Коњаничкиот напад бил последниот смртоносен удар. Помалку од три часа по нападот на коњаницата, христијанските сили ја добиле битката и ја спасиле Виена. Првиот христијански офицер кој влегол во Виена бил маркгрофот Лудвиг од Баден, на чело на неговите „змејови“. <ref name="ReferenceC">''The enemy at the gate'', Andrew Wheatcroft</ref>
Потоа, Собиески го парафразирал познатиот цитат на [[Гај Јулиј Цезар|Јулиј Цезар]] (''[[Veni, vidi, vici]]'') велејќи „ ''Veni, vidi, Deus vicit'' “ – „''Дојдов, видов, Бог победи''“.
== Заклучок ==
На [[11 септември]] [[1697]] година, битката кај Сента се водела јужно од градот кој бил под отоманско владеење. За време на битката, хабсбуршките царски сили ги разбиле османлиските сили додека Османлиите ја преминувале реката [[Тиса]] (која е во близина на градот). Ова резултирало да хабсбуршките сили убијат над 30.000 Османлии. Овој осакатувачки пораз бил крајниот фактор на потпишувањето на [[Договор од Карловци|Договорот од Карловци]] од страна на [[Отоманското Царство]] на [[22 јануари]] [[1699]] година, со што завршила т.н. Голема турска војна. Овој договор резултирал со пренос на поголемиот дел од [[Отоманска Унгарија]] на Хабсбурзите и ги поттикнало Османлиите да усвојат поодбранбена воена политика во следниот век. <ref>Virginia Aksan, Ottoman Wars, 1700–1860: An Empire Besieged, (Pearson Education Limited, 2007), 28.</ref>
== Извори ==
* {{Наведена книга|last=Chasiotis|first=Ioannis|publisher=Ekdotiki Athinon|year=1975|location=Athens|pages=8–51|language=el|script-title=el:Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΑ′: Ο ελληνισμός υπό ξένη κυριαρχία, 1669–1821|trans-title=History of the Greek Nation, Volume XI: Hellenism under foreign rule, 1669–1821|chapter=Η κάμψη της Οθωμανικής δυνάμεως|trans-chapter=The decline of Ottoman power}}
* {{Наведена книга|url=https://archive.org/details/ahistorygreecef05finlgoog|title=A History of Greece from its Conquest by the Romans to the Present Time, B.C. 146 to A.D. 1864, Vol. V: Greece under Othoman and Venetian Domination A.D. 1453 – 1821|last=Finlay|first=George|publisher=Clarendon Press|year=1877|location=Oxford|author-link=George Finlay}}
* {{Наведена книга|title=Venise et l'Empire Ottoman: Les guerres de Morée (1684-1718)|last=Pinzelli|first=Eric G. L.|year=2020|isbn=9798574538371|location=Athens|language=fr}}
* Setton, Kenneth Meyer. '' Venice, Austria, and the Turks in the Seventeenth Century'' (Memoirs of the American Philosophical Society, 1991) [https://books.google.com/books?id=XN51y209fR8C&dq=%22great+turkish+war%22+%22%27%27The+Emergence+of+the+Great+Powers:+1685-1715%27%27%22&source=gbs_navlinks_s excerpt]
* Wolf, John B. ''The Emergence of the Great Powers: 1685–1715'' (1951), pp 15–53.
* {{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=2Wc-DWRzoeIC|title=The Serbs|last=Ćirković|first=Sima|publisher=Blackwell Publishing|year=2004|isbn=9781405142915|location=Malden|author-link=Sima Ćirković}}
[[Категорија:Војни на Црна Гора]]
[[Категорија:Судири во 17 век]]
[[Категорија:Австрија во 17 век]]
[[Категорија:Воени операции на Кримското Ханство]]
[[Категорија:Отоманска Србија]]
[[Категорија:Отоманска Украина]]
[[Категорија:Отоманска Молдавија]]
[[Категорија:Војни на Влашка]]
[[Категорија:Војни на Полска]]
[[Категорија:Војни на Молдавија]]
[[Категорија:Војни на Венецијанската република]]
[[Категорија:Војни на Литванија]]
[[Категорија:Војни на Австрија]]
[[Категорија:Војни на Отоманското Царство]]
[[Категорија:Голема Турска војна]]
[[Категорија:Страници со непрегледан превод]]
| |||
