Вроцлав: Разлика помеѓу преработките
| [проверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
дополнување |
поправка на правопис |
||
Ред 50:
[[Податотека:Wratislauia Breßlaw Breslau 17.Jh.jpg|thumb|десно|200px|Вроцлав]]Во рангирањето објавено од ''Globalization and World Cities Research Network'', Вроцлав бил класифициран во IX категорија (Гама) на градови од глобално значење<ref>{{Наведена книга|url=http://dx.doi.org/10.1515/9780691201672-011|title=10. Thinking like a Physicist|date=2020-12-31|publisher=Princeton University Press|pages=259–282}}</ref>. Тоа е втор најдобар резултат во Полска (зад Варшава).
Вроцлав бил класифициран во првите 100 градови во светот на рангирањето на Мерсер „Најдобри градови за живеење“ во 2015 година <ref>{{Наведена книга|url=http://dx.doi.org/10.18778/7525-586-7.05|title=Od miasta przemysłowego do miasta rozrywki? Turystyka, rozrywka i miasto polskie w latach 1989–2009|last=Derek|first=Marta|date=2011|publisher=Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego}}</ref>, 2016, 2017 година
== Име ==
Потеклото на името на градот не е јасно, бидејќи во најстарите термини на ова име, напишани од Титмар како Wrotizlaensem и Wortizlav, а подоцна од 1133 година како Vuartizlau, појавувајќи се во групата -ar-, -ro-, а не чешкиот -ra- се користел како дел од името на градот во подоцнежните векови и што може да укаже дека потеклото на името на градот треба да се преведе како упориште на Вроцлав, Вроцислав, Варчислав, кој бил популарен меѓу полските витези во различни форми и варијанти<ref>{{Наведена книга|url=https://www.worldcat.org/oclc/45809955|title=Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy|last=Samsonowicz|first=Henryk|date=2000|publisher=Universitas|isbn=83-7052-710-8|location=Kraków|oclc=45809955}}</ref>.
Германското име „Breslau” е од словенско потекло и се засновало на претходни документи од 1175 година како име „Wrezlaue” и од 1201 година како „Wreczelaw” <ref>{{Наведено списание|last=Rospond|first=Stanisław|date=1983-02-28|title=Śp. prof. Stanisław Rospond|url=http://dx.doi.org/10.21906/rbl.897|journal=Ruch Biblijny i Liturgiczny|volume=36|issue=1|pages=55|doi=10.21906/rbl.897|issn=2391-8497}}</ref>. Во времето кога Германците се населувале на Одра, во [[:pl:Ostrów_Tumski_we_Wrocławiu|Остров Тумски]] веќе постоела полска населба. Местото имало име „Вроцлав“, а имало и епископија. Зголеменото значење на оваа епископија значело дека нема потреба да се користи ново име за германските населби, словенското име на епископското седиште се користело и за германските населби. Етимолошкото потекло на името „Бреслау“ од името „Вроцлав“ може да се докаже со споредување историски документи на свештенството и принцовите, во кои можете да најдете многу варијанти и референци за ова име.{{Ризница-врска|Wrocław}} На 19
== Историја ==
Вроцлав е еден од најстарите градови во Полска во однос на локацијата со градски права. Во античко време, постоел град наречен Будоргис во близината на Вроцлав. Бил претставен на античката карта на [[Клавдиј Птоломеј]] од 142-147 н.е. <ref>{{Наведено списание|last=Sarton|first=George|date=1933-11|title=Geography of Claudius Ptolemy. Ptolemy, Edward Luther Stevenson|url=http://dx.doi.org/10.1086/346774|journal=Isis|volume=20|issue=1|pages=270–274|doi=10.1086/346774|issn=0021-1753}}</ref>
Градот првпат бил забележан во Х век како Вратиславија од упориштето на чешкиот принц [[Вратислав I]], па оттука и името <ref>{{Наведено списание|last=Siqueira|first=Jordana H.|last2=Pereira|first2=Taísa S.S.|last3=Velasquez-Melendez|first3=Gustavo|last4=Barreto|first4=Sandhi M.|last5=Benseñor|first5=Isabela M.|last6=Mill|first6=José G.|last7=Molina|first7=Maria C.B.|date=2021-06|title=Sugar-sweetened soft drinks consumption and risk of hyperuricemia: Results of the ELSA-Brasil study|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.numecd.2021.04.008|journal=Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Diseases|volume=31|issue=7|pages=2004–2013|doi=10.1016/j.numecd.2021.04.008|issn=0939-4753}}</ref>. Градот за прв пат бил спомнат во 1000 година во врска со основањето (за време на Конгресот во Гњезно) на епископијата (една од четирите во Полска во тоа време). Меѓутоа, населувањето во овие области постоело од 6 век, кога словенското племе Шлежание се населило на Одра <ref>{{Наведена книга|url=http://dx.doi.org/10.30965/9783657792382_004|title=Kaiser Manuel Palaiologos und seine Reise in den Westen|date=2019-11-19|publisher=Brill {{!}} Schöningh|pages=23–31}}</ref>. Според неодамнешните истражувања, нема трага што би покажувала на постоење на упориште на Остров Тумски во Вроцлав пред 940 година<ref>{{Наведено списание|last=Kalinowski|first=Sebastian|date=2014-11-06|title=Pogranicze kujawsko-pomorskie we wczesnym średniowieczu. Wybrane problemy badawcze|url=http://dx.doi.org/10.12775/aunc_arch.2013.006|journal=Acta Universitatis Nicolai Copernici Archeologia|volume=33|pages=111|doi=10.12775/aunc_arch.2013.006|issn=0137-6616}}</ref>.
Ред 70:
Во 1322 година, Владислав I Локиетек ги искористил превирањата во [[Шлеска]] и по време го зазел Вроцлав. Извесно време, тој дури имал и врховна власт над Шлеска. Владеењето на овој град веројатно го губи во периодот 1324–1325 година<ref>{{Наведена книга|url=http://dx.doi.org/10.12797/9788381383042.10|title=Film a historia. Szkice z dziejów wizualnych pod redakcją Małgorzaty Ewy Kowalczyk i Jacka Szymali, Kraków 2019. Artykuł recenzyjny|last=Domke|first=Radosław|date=2020|publisher=Ksiegarnia Akademicka Publishing}}</ref>.
По смртта на [[Луј II од Унгарија-Лајош|Лудвик II Јагелончик]] во 1526 година, Вроцлав и Кралството Бохемија припаднале на [[Хабсбуршка Монархија|Хабсбуршката
Во средината на седумнаесеттиот век, полско-германската јазична граница се протегала во близина на Вроцлав, вклучувајќи го градот на територија во која доминирал полскиот јазик <ref>{{Наведена книга|url=https://www.worldcat.org/oclc/65287880|title=Mapy narodowościowe Górnego Śląska od połowy XIX wieku do II wojny światowej|last=Borowicz|first=Dorota|date=2004|publisher=Wydawn. Uniwersytetu Wrocławskiego|isbn=83-229-2569-7|location=Wrocław|oclc=65287880}}</ref>
Ред 76:
Во 1741 година, за време на [[:pl:Wojny_śląskie|шлезиските војни]], градот, заедно со поголемиот дел од Шлезија, биле освоен од кралот Фредерик II и станал дел од [[Кралство Прусија|Прусија]], затоа од 1741 година официјалното име на градот било Кралска престолнина или резиденцијален град Вроцлав (германски: Königliche Haupt- und Residenzstadt ''Breslau'').
Од 6 декември 1806 година, Вроцлав бил опколен од војската на [[Наполеон Бонапарт|Наполеон]] под команда на генералот Доминик Вандам, а по едномесечна опсада, на 5 јануари 1807 година, бил заземен. Градот станал организациона точка на полските легии, чиј број се проценува на 8.400 регрути. Вроцлав останал под француска власт до 9
Во Вроцлав и неговата околина, на крајот на
За време на Втората светска војна, постоел огранок на концентрациониот логор Грос-Розен во Вроцлав. Во 1941 година, во Вроцлав била основана полска подземна организација наречена [[:pl:Olimp_(organizacja)|Олимп]]. На 25 август 1944 година, градот бил под опсада (германски: Festung Breslau) и добил наредба да се брани до последниот војник.
Ред 91:
== Население ==
На почетокот на
Непосредно пред Втората светска војна, бројот на жители достигнал речиси 630.000, а на 1
Највисок број на население во Вроцлав е забележано во 2020 година - според податоците на Заводот за статистика (GUS), заклучно со 30
Од времето на руската агресија и војната во Донбас, односно од околу 2015 година, бројот на Украинците во Вроцлав постојано расте и веќе во 2017 година тие сочинуваат околу 10% од населението <ref>{{Наведено списание|last=Sarkar|first=Priyatosh|last2=Ghosh|first2=Santanu|last3=Saha|first3=Rima|last4=Sarkar|first4=Kishor|date=2021|title=RAFT polymerization mediated core–shell supramolecular assembly of PEGMA-co-stearic acid block co-polymer for efficient anticancer drug delivery|url=http://dx.doi.org/10.1039/d1ra01660a|journal=RSC Advances|volume=11|issue=28|pages=16913–16923|doi=10.1039/d1ra01660a|issn=2046-2069}}</ref>.
Ред 111:
Во градот доминираат поларно-морски и поларно-континентални воздушни маси; Атмосферските фронтови се движат 220 дена во годината, со доминација на студени фронтови. Просечниот месечен атмосферски притисок се движи од 999,6 (април) до 1003,6 hPa (октомври), со доминантни правци на ветерот од западен правец.
Има околу 41 сончеви денови во годината, најмногу во
Најдолго годишно време е летото кое трае 114 дена, а зимата трае 79 дена.
Просечните годишни врнежи се 548 mm. Највисоките просечни месечни врнежи се 75 mm (
Климатските услови на Вроцлав покажуваат карактеристики типични за големите урбани и индустриски агломерации. Еден од забележаните ефекти е зголемувањето на температурата на воздухот, наречено „урбаниот топлински остров“, што е најјасно видливо за време на сончевите летни ноќи, дополнително давајќи повеќе од 5 °
Највисоки температури забележани во Вроцлав биле<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://gazetawroclawska.pl/we-wroclawiu-padl-rekord-ciepla-389-stopni-celsjusza/ar/5200560|title=We Wrocławiu padł rekord ciepła: 38,9 stopni Celsjusza|last=Redakcja|date=2015-08-07|work=Gazeta Wrocławska|language=pl-PL|accessdate=2021-12-16}}</ref>:
* 27 јуни 1935 година (+38 °
Најниска забележана температура во Вроцлав била на:
▲* 31 јули 1994 година (+37,9 ° C)
*
▲* 8 август 2015 година (+38,9 ° C) [78]
▲* 26 јуни 2019 година (+36,5 ° C) [79]
▲* 11 февруари 1956 година (–32,0 ° C)
== Споменици, архитектура и урбанистичко планирање ==
Во Вроцлав, и покрај воените уништувања, многу згради се зачувани во првобитната состојба, реконструирани или обновени по војната. Оние кои се издвојуваат, се: две градски куќи на централниот плоштад - готското [[:pl:Ratusz_we_Wrocławiu|старо градско собрание]] и [[:pl:Nowy_Ratusz_we_Wrocławiu|новото градско собрание]]. Готските цркви: Св. Јован Крстител во Остров Тумски (до него барокната капела на избирачите дизајнирана од Фишер фон Ерлах), грчката католичка катедрала на ул. Винсент и Св. Џејмс, катедралата Св. Марија Магдалена, базиликата Св. Елизабета, колегиумска црква Св. Крст, Пресвета Богородица, Св. Станислав, Св. Дороти и Св. Вацлав, црквата Св. Адалберт, неоготскиот Св. Архангел Михаил, барокен комплекс од главните згради на [[
Модернистички: [[Сала на стогодишнината]] (дизајнирана од Макс Берг за Вековната изложба во 1913 година; запишана на списокот на светско наследство на УНЕСКО), зградата на операта во Вроцлав, хотелот Монопол, Хала Таргова, Кооперативната стоковна куќа „Феникс“ (порано Браќата Бараш Стоковна куќа), Стоковна куќа Ренома, Стоковна куќа Камелеон (поранешна Стоковна куќа Рудолф Петерсдорф) дизајнирана од Ерих Менделсон, згради за изложбата „Стан и работно место“ (1929 година, вклучително и куќа дизајнирана од Ханс Шароун), згради на пиварницата Пиаст, Шпетген Палата, палатата Шафготш, палатата Балестрем, Ландешаус, поштата, водните кули во Алеја Вишњова, На Гробли и Алеја Каспровица.
Ред 163 ⟶ 159:
== Личности поврзани со Вроцлав ==
{{Долношлеско Војводство}}
| |||