Хетити: Разлика помеѓу преработките

'''Хетитите''' се антички народ кој бил распространет во [[Анадолија]] околу 18-от век п.н.е. со главен град во [[Хатуша]] во [[Средна Анадолија|Централна Анадолија]]<ref name="degruyter.com">{{Наведено списание|last=Kloekhorst|first=Alwin|last2=Waal|first2=Willemijn|date=2019-12-01|title=A Hittite Scribal Tradition Predating the Tablet Collections of Ḫattuša?|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/za-2019-0014/html|journal=Zeitschrift für Assyriologie und vorderasiatische Archäologie|volume=109|issue=2|pages=189–203|doi=10.1515/za-2019-0014|issn=0084-5299}}</ref>. Оваа империја го живеела својот врв во средината на 14-от век п.н.е. и под водство на [[Супилулиума I|Супилулиума Први]] успеале да завладеат со скоро цела [[Мала Азија]] како и со делови на северен [[Левент (Истанбул)|Левент]] и [[Месопотамија|Горна Месопотамија]]. По 1180 г.п.н.е. за време на распадот на [[Бронзено време|бронзеното доба]], на империјата ѝ дошол крајот, расцепкувајќи се на повеќе независни неохетитититски [[Град-држава|градови-држави]], од кои некои преживеале сè до 8-от век п.н.е.

[[Хетски јазик|Нивниот јазик]] води потекло од анадолското говорно подрачје на [[Индоевропски јазици|индоевропското]] семејство на јазици.<ref>Ardzinba, Vladislav. (1974): Some Notes on the Typological Affinity Between Hattian and Northwest Caucasian (Abkhazo-Adygian) Languages. In: "Internationale Tagung der Keilschriftforscher der sozialistischen Länder", Budapest, 23.-25. April 1974. Zusammenfassung der Vorträge (Assyriologica 1), p. 10-15.</ref> Тие својата татковина ја нарекувале Хати, а јазикот [[Нешили]] (јазикот од [[Неша]]). И покрај тоа што тие самите се нарекувале Хати, Хатите би требало да се раздвојуваат од Хетитите, пред сè како постар народ од двата, кој го населил истиов регион, се верува во 2 милениум п.н.е., и се користеле со северозападната кавкаска група на јазици, позната како хатитска. Нивното конвенционално име „Хетити“ се должи на [[Библиски Хетити|библиските Хетити]] според [[Археологија|археологијатаархеологија]]та во 19-от век. Имено, историјата и цивилизацијата на Хетитите се реконструирани од страна на истражувачите од крајот на 19 век благодарение на ископувањата на анадолските локалитети, од кои на прво место Божазкој, каде што се наоѓаат урнатините на [[Хатуша]]; илјадници плочи со [[клинесто писмо]] биле откопани таму, документирајќи неколку аспекти од политичкиот, верскиот и економскиот живот на Хетитското кралство.

[[Податотека:Indo-European expansions.jpg|мини|Индоевропска експанзија од 4000 до 1000 г. п.н.е според Курганската хипотеза- Центар: Степски култури

1 (црно): анадолски јазици

2 (црно): Афанасиево

3 (црна) експанзија на културата Јамнаја (понтоско-касписка степа, долината на Дунав)

4B-C (сино и темно сино):

5A-B (црвено):

Доаѓањето на Хетитите во Анадолија во праисториско време всушност довело до судир на тамошната култура што постоела со нивната култура, но пред сè судир за контрола на територија и постепена асимилација.<ref>Puhvel, J. (1994). "Anatolian: Autochton or Interloper". ''Journal of Indo-European Studies''. '''22''' (3 & 4): 251–264</ref><ref>Steiner, G. (1990). "The Immigration of the First Indo-Europeans into Anatolia Reconsidered". ''Journal of Indo-European Studies''. '''18''' (1 & 2): 185–214</ref> Со археолошка терминологија, односите на Хетитите со културата [[Езеро (култура)|Езеро]] од [[Балкански Полуостров|Балканот]] и културата Маикоп од [[Кавказ|Кавказот]]от се сметале за постоечки. Индоевропскиот елемент ја направило Хетитититската култура натрапник на територијата на Анадолија.

Раниот историски период на оваа држава е познат преку списите кои се стари дури од 17-от век п.н.е. а подоцна како акадијански копии напишани во 14-от и 13-от век п.н.е.<ref>{{Наведено списание|lastname=Kloekhorst|first=Alwin|last2=Waal|first2=Willemijn|date=2019-12-01|title=A Hittite Scribal Tradition Predating the Tablet Collections of Ḫattuša?|url=https://www."degruyter.com"/document/doi/10.1515/za-2019-0014/html|journal=Zeitschrift für Assyriologie und vorderasiatische Archäologie|volume=109|issue=2|pages=189–203|doi=10.1515/za-2019-0014|issn=0084-5299}}</ref> Ова открива соперништво кое постоело меѓу две кралски семејства во Централното Кралство, северната фамилија со седиште во [[Цалпа]] па подоцна во [[Хатуша]] и јужната со седиште во Кусара и Канеш. Нив можеме да ги разликуваме преку нивните имиња, северните го задржале името на Хатите, а јужните ги прифатиле имињата Несиан и Лувијан и според нив се идентификувале.<ref name="worldcat.org">{{Наведена книга|url=https://www.worldcat.org/oclc/646006786|title=Pax Hethitica : studies on the Hittites and their neighbours in honour of Itamar Singer|last=Cohen|first=Yoram|last2=Gilan|first2=Amir|last3=Miller|first3=Jared L.|last4=Singer|first4=Itamar|date=2010|publisher=Harrassowitz|isbn=978-3-447-06119-3|location=Wiesbaden|oclc=646006786}}</ref>

Еден збир на списи, познати како “текстовите на Анита”, во кој се раскажува за кралот на Кусара, Питана, и неговиот успех во освојувањето на Канеш.<ref>{{Наведена книга|url=https://www.worldcat.org/oclc/31606363|title=The ancient Near East, c. 3000-330 BC|last=Kuhrt|first=Amélie|date=1995|isbn=978-0-415-16762-8|location=London|oclc=31606363}}</ref> Меѓутоа, главните актери во овие записи, синот на Питана, Анита кој продолжил да освојува таму кадешто татко му застанал, освојувајќи неколку града на северот, вклучувајќи ја Хатуша и Цалпа. Ова веројатно е само обична пропаганда каде што јужната династија се обидувала да ја освои престолнината на северната династија, па се создавале приказни.<ref>{{Наведена книга|urlname=https://www."worldcat.org"/oclc/646006786|title=Pax Hethitica : studies on the Hittites and their neighbours in honour of Itamar Singer|last=Cohen|first=Yoram|last2=Gilan|first2=Amir|last3=Miller|first3=Jared L.|last4=Singer|first4=Itamar|date=2010|publisher=Harrassowitz|isbn=978-3-447-06119-3|location=Wiesbaden|oclc=646006786}}</ref> Потоа во други записи, постои приказната за освојување на Цалпа од страна на Хатушил Први.

Синот на Хатушили, Тудалија Четврти, бил последниот од низата кој одолевал на нападите на Асиријанците за нивно напредување во срцето на нивната територија. Но сепак по извесно време доживеал пораз во биката кај Нихирија. Пред да падне во рацете на непријателот тој успеал да го освои островот Кипар. Последниот крал на Хетитите, Супилулиума Втори, успеал да издвои неколку поморски битки на крајбрежјето на Кипар, но било предоцна. Асиријанците успеале да го освојат поголемиот дел на територијата на Хетитите во Мала Азија и Сирија, откажувајќи го вавилонскиот крал Набухудоносор Први и неговите идеи за завземање на Хетитититските територии. Луѓето од Морето веќе се биле населувале на медитеранскотосредоземното крајбрежје, почнувајќи од Егејот па сè до Филистија каде што успеале да им го земат Кипар на Хетитите, а со и да им ги прекинат трговските врски. Поради ова Хетитите биле ранливи од надворешни напади од сите правци, па нивниот центар Хатуша во 1180 г.п.н.е. бил освоен и запален до темелите, а тие настани биле проследени и со активни воени походи на индоевропските народи, Кашкијците, Фригијците и Бригите. По ова Хетитите и нивното кралство засекогаш исчезнало од историската сцена. Нивниот крај се случил во периодот на колапсот на бронзеното доба.