Википедија

Исхрана: Разлика помеѓу преработките

Интерактивен преглед на историјата
[проверена преработка][проверена преработка]
← Постаро уредувањеПоново уредување →
Избришана содржина Додадена содржина
НагледноВикитекст
с Јазично подобрување, replaced: протеински → белковински (2)
с Јазично подобрување, replaced: протеини → белковини (36), Протеини → Белковини (4)
Ред 16:
Месојадната и хербиворната исхрана се спротивни, со основни азотни и јаглеродни пропорции чие ниво варира во одредена храна. Кога се мери иста количина, месојадите консумираат повеќе азот отколку јаглерод додека хербиворите консумираат помалку азот отколку јаглерод.
 
Човечкото тело содржи хемиски соединенија како што се вода, јаглеродни хидрати (шеќери, скроб и влакна), амино киселини (во протеинитебелковините), масни киселини (во липидите) и нуклеински киселини (ДНК и РНК). Овие соединенија во себе содржат елементи како што се јаглерод, водород, кислород, азот, фосфор, калциум, железо, цинк, маглезиум, манган итн. Сите овие хемиски соединенија и елементи се јавуваат во различни форми и комбинации (на пр. хормони, витамини, фосфолипиди, хидроксиапатити), како во човечкото тело така и во растенијата и во животинските организми кои луѓето ги јадат.
 
Човечкото тело се состои од елементи и соединенија кои се внесуваат, преработуваат, апсорбираат и циркулираат ни крвототкот за да ги хранат клетките на телото. Со исклучок кај неродениот фетус, дигестивниот систем е првиот вклучен систем. Во луменот на дигестивниот тракт на една возрасна личност влегуваат околу седум литри дигестивни сокови. Овие дигестивни сокови раградуваат хемиски врски во внесените молекули и ги моделираат нивните структури и енергетски состојби. Сепак, некои молекули се апсорбираат во крвототкот како непроменети, а дигестивните процеси ги испуштаат од матрицата на храната. Неапсорбираните материи како и некои отпадни производи на метаболизмот се исфрлаат од телото преку изметот.
Ред 26:
=== Хранливи материи ===
 
Постојат шест основни класи на хранливи материи: јаглеродни хидрати, масти, минерали, протеинибелковини, витамини и вода.
Овие класи на хранливи материи можат да се категоризираат како макронутриенти (потребни во релативно големи количини) или микронутриенти (потребни во мали количини). Макронутриентите вклучуваат јаглеродни хидрати (вклучувајќи растителни влакна), масти, протеинибелковини и вода. Микронутриенти се минералите и витамините.
 
Макронутриентите (не вклучувајќи ги растителните влакна и водата) обезбедуваат структурални материи (амино киселини од кои се изградени протеинитебелковините, и липиди од кои се изградени мембраните на клетките и некои сигнализирачки молекули) и енергија. Некои од структуралните материи можат да се користат за генерирање на внатрешна енергија, но во кој било случај се мерат во џули или килокалории (често наречени "калории" и напишани со голема буква '''К''' за да се разликуваат од малата '''к''' за калории). Јаглеродните хидрати и протеинитебелковините обезбедуваат приближно 17 џули (4 калории) енергија на грам, додека мастите обезбедуваат 37 џули (9 калории) на грам, иако мрежната енергија од двете зависи од други фактори како што се апсорпцијата и дигестивниот труд, кои значително се разликуваат од случај во случај. Витамините, минералите влакната и водата не обезбедуваат енергија, но се потребни поради други причини. Трета класа на хранливи материи, растителното влакно (односно несварлива материја како што е целулозата) исто така е потребна, како од механички така и од биохемиски причини, иако точните причини с'е уште остануваат нејасни.
 
Молекулите на јаглеродните хидрати и мастите се состојат од јаглеродни, водородни и кислородни атоми. Јаглеродните хидрати варираат од едноставни моносахариди (гликоза, фруктоза, галактоза) до сложени полисахариди (скроб). Мастите се триглицериди, направени од избрани масни киселински мономери врзани за ’рбетот на глицеролот. Некои масни киселини, но не сите, се важни во исхраната: тие не можат да се синтетизираат во телото. Белковинските молекули содржат азотни атоми како додаток на јаглеродните, кислородните и водородните. Основните компоненти на протеинитебелковините се амино киселините кои содржат азот, од кои некои се клучни бидејќи луѓето не можат да ги создадат внатрешно. Некои од амино киселините (со проширување на енергија) се претвораат во гликоза и можат да се искористат за создавање на енергија исто како обичната гликоза во процесто познат како глуконеогенеза. Со разградување на постоечки протеинибелковини, дел од гликозата може да се произведе внатрешно; останатите амино киселини се отфрлаат, првенствено како уреа во урината. Ова обично се случува само во случај на подолго гладување.
Други макронутриенти вклучуваат антиоксиданси и фитохемикалии, кои влијаат на (или заштитуваат) некои телесни системи. Нивната потребност не е одредена како што е на пример кога станува збор за витамините.
 
Ред 57:
Стапката на конверзија на омега-6 ДГЛК во АК во голема мера влијае на производството на простагландини ПГЕ1 и ПГЕ2. Омега-3 ЕСК го спречува испуштањето на АК од мембраните, со пренасочување на простагландинската рамнотежа од про-воспалителното ПГЕ2 (кое се создава од АК) кон анти-воспалителното ПГЕ1 (кое се создава од ДГЛК). Покрај тоа, конверзијата (десатурацијата) на ДГЛК во АК е контролирана од ензимот делта 5 одзаситувач, што потоа е контролирано од хормоните како што е инсулинот (нагорно контролирање) и глукагонот (надолно контролирање). Количината и видот на консумираните јаглеродни хидрати како и некои видови на амино киселини, можат да имаат влијание врз процесите кои вклучуваат инсулин, глукагон и други хормони; според тоа соодносот помеѓу омега-3 и омега-6 има широк ефект врз општата здравствена состојба, одредени ефекти врз имунолошкиот систем и воспаленија, како и врз митозата (односно делба на клетките).
 
=== ПротеиниБелковини ===
 
ПротеинитеБелковините се основа на многу животински телесни структури (на пр. мускули, кожа и коса). Исто така ги формираат ензимите кои ги контролираат хемиските реакции низ телото. Секоја молекула е составена од амино киселини кои се карактеризираат со присуство на азот, а понекогаш и сулфур (овие компоненти се виновни за различните миризби на запален протеин, како што е кератинот во косата). Амино киселините му се потребни на телото за да произведува нови протеинибелковини (задржување на протеинитебелковините) и да заменува оштетени протеинибелковини (одржување). Бидејќи не постои место за складирање на протеинитебелковините или амино киселините, амино киселините мора да бидат присутни во исхраната. Вишокот амино киселини обично се исфрлаат преку урината. За сите животни, некои амино киселини се неопходни (животното не може внатрешно да ги создаде), а некои не се неопходни (животното може да ги создаде од други соединенија кои содржат азот). Во човековото тело можат да се најдат околу дваесет амино киселини од кои околу десет се неопходни, па поради тоа мора да бидат вклучени во исхраната. Исхраната која содржи соодветна количина на амино киселини (особено неопходните) е особено важна во некои ситуации: за време на рано развивање и созревање, бременост, лактација или повреда (на пр. изгореница). Еден комплетен извор на протеинибелковини ги содржи сите неопходни амино киселини, додека некомплетен извор на протеинибелковини има недостаток од една или повеќе неопходни амино киселини.
 
Можно е да се комбинираат два некомплетни извори на протеинибелковини (на пр. ориз и грав) за да се добие комплетен извор, а карактеристичните комбинации се основата на различните културни кулинарски традиции. Изворите на хранливи протеинибелковини вклучуваат: месо, тофу и други производи од соја, јајца, мешунки и млечни производи како што се млекото и сирењето. Вишокот на амино киселини од протеинибелковини можат да се претворат во гликоза и да се користат како гориво во процес наречен глуконеогенеза. Амино киселините кои остануваат по тој процес се исфрлаат.
 
=== Минерали ===
Ред 76:
* '''Калиум'''-многу чест електролит (за здравјето на срцето и нервите)
* '''Натриум'''-многу чест електорлит, обично не се наоѓа во додатоците на исхраната и покрај тоа што е потребен во големи количини бидејќи јоните се многу чести во храната: обично како натриум хлорид или обична сол. Прекумерната консумација на натриум може да ги намали калциумот и магнезиумот што доведува до висок крвен притисок и остеопороза
* '''Сулфур'''-за три неопходни амино киселини и според тоа многу протеинибелковини (кожа, коса, нокти, црн дроб и панкреас). Сулфурот не се консумира самостојно, туку во форма на амино киселини коишто содржат сулфур.
 
=== Минерали во форма на трага ===
Ред 85:
* '''Хром'''-потребен за метаболизмот за шеќери
* '''Јод'''-потребен не само за биосинтезата на тироксинот, туку најверојатно и за други важни органи како градите, стомакот, плунковни жлезди, тимусот итн. (види екстратироиден јод); поради оваа причина јодот е потребен во поголеми количини од другите минерали во списокот и понекогаш е класифициран во макроминералите
* '''Железо'''-потребно за многу ензими, како и за хемоглобин и некои други протеинибелковини
* '''Манган'''-(обработка на кислород)
* '''Молибден'''-потребен за ксантин оксидаза и слични оксидази
* '''Никел'''-присутен во уреазата
* '''Селен'''-потребен за пероксидаза (антиоксидантни протеинибелковини)
* '''Ванадиум'''-(шпекулативно: не постои воспоставено ПДХ за ванадиум. Ниедна негова биохемиска функција кај луѓето не е идентификувана, иако ванадиум е потребен за некои пониски организми)
* '''Цинк'''-потребен за неколку ензими како што се јаглерохипертидаза, алкохолна дехидрогеназа на црниот дроб и јаглеродна анхидраза.
Ред 172:
Срцевите заболувања, ракот, дебелината и дијабетесот често се нарекуваат "западни" болести бидејќи овие заболувања некогаш можеле ретко да се видат во земјите во развој. Едо меѓународно проучување во Кина откри дека некои области речиси и не се одликуваат со заболување од рак или срцеви заболувања, додека во други области истите се одразуваат со "100-пати двојна зголеменот" што се совпаѓа со промените во исхраната од растителна храна до тешка животинска храна. Спротивно на тоа, болестите кои се присутни во изобилство како што е ракот и срцевите заболувања често се присутни во развиениот свет, вклучувајќи го и САД. Прилагодени според возраст и вежби, големи регионални групи на луѓе во Кина ретко патат од овие западни болести можеби поради тоа што нивната исхрана е богата со зеленчук, овошје и житарици, а внесуваат мала количина на млечни и месни производи. Некои проучувања покажуваат дека токму овие видови храна во големи количини се можните причини за некои видови рак. Постојат "за" и "против" аргументи во врска со ова контроверзно прашање.
 
Обединетата здравствена заштита/тихоокеанскиот прирачник за исхрана препорачува растителна исхрана и препорачува протеинитебелковините да се користат само како зачин со оброците. Насловна статија на Нешенел Џиографик (National Geographic) од Ноември 2005 година под наслов "Тајните за подолг живот" исто така препорачува растителна исхрана. Статијата е истражување на начинот на живот кај три народи: Сардините, Окинаваните и Адвентистите кои обично живеат долг живот и само мал дел од нив патат од болестите кои често ги убиваат луѓето од другите места во развиениот свет, и уживаат многу поздрави години живот. Накратко, тие нудат три групи на '''најдобри практики''' на кои треба да се настојува. Останатото зависи од Вас. Заедничко за сите три групи се "Јадете овошје, зеленчук и житарици".
 
Статија од Нешенел Џиографик забележа дека проучување финансирано од НИЗ над 34000 Адвентисти на Седмиот ден помеѓу 1976 и 1988 година... покажа дека навиката на Адветистите да консумираат грав, сојно млеко, домати и други овошја го намалува ризикот од развивање на одредени видови на рак. Исто така вели дека јадењето на интегрален леб, пиењето на пет чаши вода дневно и најзачудувачко, консумирањето на 4 порции бадеми, лешници или ореви неделно го намалило нивниот ризик од срцево заболување.
Ред 188:
 
=== Спортска исхрана ===
==== ПротеиниБелковини ====
 
Протеинот е важна состојка на секоја клетка во телото. Косата и ноктите воглавно се состојат од протеинибелковини. Телото ги користи протеинитебелковините за да ги гради и поправа ткивата. Покрај тоа, протеинитебелковините се користат за да се создадат хормоните и други хемикалии во телото. ПротеинитеБелковините се исто така важна основа за коските, мускулите, 'рскавицата, кожата и крвта.
Потребата од протеинибелковини се разликува кај секој човек, како и мислењата дали и до која мера физички активните луѓе имаат потреба од повеќе протеинибелковини. Дозволената дневна доза (ДДД) од 2005 година насочена кон здравата возрасна популација, обезбедува внесување на 0.8-1 грам протеинибелковини на килограм од телесната тежина (според ИТМ формула), со тоа што панелот за преглед гласеше: "Не се препорачуваат додатни протеинибелковини во исхраната на здрави возрасни личности кои тренираат вежби за отпор или истрајност". Спротивно на тоа, Ди Паскал (Di Pasquale) (2008) наведувајќи скорешни проучувања, препорачува минимална доза на протеинибелковини од 2.2 гр/кгр "за секој кој се занимава со натпреварувачки или напнат рекреациски спорт, кој сака да ја максимизира телесната маса, но не сака да ја зголеми тежината".
 
==== Вода и соли ====
 
Водата е една од најважните хранливи материи во спортската исхрана. Помага за исфрлање на отпадни материи од телото, ја регулира температурата на телото за време на активност и помага во варењето. Одржувањето на хидратација за време на периоди на физички напор е клучто за постигнување највисоки резултати. Додека пиењето премногу вода за време на активност може да доведе до физичка неудобност, прекумерното дехидрирање од 2% на телесна маса (на тежина) значително ги забавува спортските активности. Дополнителните јаглеродни хидрати и протеинибелковини пред, за време и по вежбањето го зголемуваат времето до изморувањето како и ја враќаат брзината. Потребната количина на вода зависи од работата која што се извршува, виткоста на телото и фактори од околината одобено температурата на амбиентот и влажноста. Клучот е одрчувањето на правата количина.
 
==== Јаглеродни хидрати ====
Ред 253:
Дебелината може негативно да ја промени хормонската и метаболичната состојба како резултат на отпорност кон хормонот лептин, а со тоа може да започне циклус во кој отпорноста на инсулин/лептин и дебелината меќусебно се влошуваат. Овој циклус наводно е поттикнат од постојана висока стимулација на инсулин/лептин и складирање на маснотиите, како резултат на големо внесување на храна која стимулира инсулин/лептин и енергија. Функцијата на инсулинот и лептинот е да испраќаат сигнали за ситост до хипоталамусот во мозокот. Сепак, отпорноста на инсулин/лептин може да го намали овој сигнал и поради тоа да дозволи прејадување и покрај големите складирани количини масти во телото. Исто така, намаленото сигнализирање на лептинот до мозокот може да ја намали нормалната функција на лептинот да одржува соодветно висока метаболична стапка.
 
Постои дебата во врска со тоа како и до кој степен различните хранливи фактори - како што внесувањето на преработени јаглеродни хидрати, целосни протеинибелковини, масти и внесувањето на јаглеродни хидрати, внесувањето на заситени и транс масни киселини, како и нискиот степен на внесување на витамини/минерали - допринесуваат за развојот на отпорноста на инсулин и лептин. Во секој случај, аналогно на начинот на кој модерното загадување предивикано од човекот потенцијално може да ја оптовари способноста на околината да одржува хомеостаза, неодамнешното експлозивно воведување на висок гликемиски индекс и преработена храна во исхраната на човекот може потенцијално да ја оптовари способноста на човечкото тело да одржува хомеостаза и добра здравствена состојба (како што беше потврдено со епидемијата на метаболичниот синдром).
 
=== Хипонатремија ===
Ред 287:
Околу 1770 година, Антоан Лавоазје (Antoine Lavoisier) "таткото на исхраната и хемијата" ги открил деталите на метаболизмот со тоа што демонстрирал дека кислотодот во храната е изворот на топлината на телото. Во 1790 година Џорџ Фордајс (George Fordyce)го признал калциумот како потребен за опстанокот на живината. Во почетокот на 19 век елементите јаглерод, азот, водород и кослород биле признаени како основни компоненти во храната, а се развиле и методи за мерење на нисните пропорции.
 
Во 1816 година, Франсоа Маженди (Francois Magendie) открил дека кучињата кои биле хранети само со јаглеродни хидрати и масти ги изгубиле своите протеинибелковини и умреле за неколку недели, но кучињата кои биле хранети и со протеинибелковини преживеале, што го идентификувало протеинот како важна хранлива компонента. Во 1840 година Џастис Лајбиг (Justus Liebig) го открил хемискиот состав на јаглеродните хидрати (шеќери), мастите (масни киселини) и протеинитебелковините (амино киселини). Во 1860-тите години Клод Бернард (Claude Bernard) открил дека телесната маса може да се синтетизира од јаглеродните хидрати и протеинибелковини и покажал дека енергијата во крвната гликоза може да се складира како масти или како гликоген.
 
Во почетокот на 1880-тите години Канеиро Такаки (Kanehiro Takaki)воочил дека јапонските морнари (чија исхрана речиси целосно се состоела од бел ориз) заболеле од бери-бери (или епидемиски невритис, болест која предизвикува срцеви проблеми и парализа), но британските морнари и јапонските поморски офицери не биле заболени. Додавањето на различни видови на зеленчук и месо во храната на морнарите ја спречило оваа болест.
Ред 295:
=== Од 1900 година до сегашност ===
 
Во почетокот на 20 век, Карл Вон Воа (Carl Von Voit) и Макс Рабнер(Max Rubner)поединечно ја измериле потрошувачката на калорична енергија кај различни видови на животни, а во исхраната користеле принципи од физика. Во 1906 година Вилкок (Wilcocok) и Хопкинс(Hopkins) покажале дека амино киселината триптофан е потребна за стаорците да можат да преживеат. Тој ги хранел со посебна межавина на храна која ги содржела сите потребни хранливи материи кои тој сметал дека се потребни за живот, но стаорците умреле. Втората група на стаорци биле хранети со одредена количина на млеко кое содржело витамини. Говланд Хопкинс (Gowland Hopkins) забележал "додатни фактори на храната" покрај калориите, протеинитебелковините и минералите, како што се органските материи потребни за здравје, но кои телото не може да ги синтетизира. Во 1907 година, Стивен М. Бабкок (Stephen M. Babcock)и Едвин Б. Харт (Edwin B. Hart) го спровеле експериментот со поединечно-зрно, за кој биле потребни околу 4 години.
 
Во 1912 година, Касимир Фанк (Casimir Funk) го измислил терминот витамин, витален фактор во исхраната, од зборовите ''витален'' и ''амино'' бидејќи овие непознати супстанции кои спречувале скробут, бери-бери и пелагра, тогаш се сметало дека се изведени од амонијак. Витамините биле проучувани во првата половина од 20 век.
Ред 343:
'''Азот'''
 
Азотот е битна компонента на сите протеинибелковини. Недостаток од азот често резултира со спречен развој.
 
'''Фосфор'''
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/wiki/Исхрана“