Јулијан Отпадникот: Разлика помеѓу преработките

опис=Римски императорцар |

'''Флавиј Клаудиј Јулијан''' наречен „'''Отпадникот'''“ ({{lang-la|Flavius Claudius Iulianus}}, ([[331]] или [[332]] - [[363]]) — римски и [[Византија|византиски]] императорцар од Константиновата династија. Последниот пагански римски императорцар, филозоф и ретор. Познат во историјата со прекарот Отпадник, а понекогаш и како Јулијан II.

Се родил во [[Цариград]] во семејството на [[Јулиј Константиј]] (консул во [[335]] година), брат на [[Константин Велики]], и неговата втора сопруга Василина, двајцата христијани. Мајка му умрела скоро по неговото раѓане, а во [[337]] година како дете Јулијан го видел убиството на својот татко, извршено по наредба на чичко му [[Константиј II]]. Тој и неговиот полубрат [[Гал]] прво растеле во [[Витинија]], а потоа во императорскатацарската вила Мацелум, [[Кападокија]], [[Мала Азија]]. За нивното воспитание се грижел арианскиот епископ на [[Никомедија]] [[Еусебиј]]. За разлика од Гал, којшто бил свиреп и распуштен, Јулијан многу читал, имал одлична памет, освен грчки знаел и латински. Со голема желба учествувал во воените вежби, бил мошне мобилен и силен иако не бил висок. На 18 годишна возраст се преселил во Цариград. Бидејќи му се допаѓало да се шета низ градот како обичен човек и да зборува со луѓето, почнале да зборуват за него дека би можел да управува добро со Римското Царство. Тоа го загрижило императоротцарот и наскоро по тоа го испратил во [[Никомедија]]. Тука се сретнал со [[Максим Ефески]], прочуен со својата омраза кон христијанството. Во тие години почнал да учи [[неоплатонизам]] прво при филозофот [[Едесиј Кападокијски|Едесиј]], а потоа и при неговиот ученик [[Максим Ефески|Максим]], упорно читал и за пророкувањa. [[354]] година бил повикан во дворот во [[Милано]] и држан таму. На следната година добил дозвола да се школува во [[Атина]], каде што се сретнал со свети [[Григориј Назијански]] и свети [[Василиј Кесаријски]].

[[351]] година неговиот полубрат Гал бил прогласен за кајсар на истокот. Но тој се покажал неспособен раководител и бил осомничен во предавство кон императоротцарот. Константиј II го повикал кај себе во [[354]] година, а по патот бил убиен. Јулијан исто така бил осомничен и затворен за седум месеци во [[Милано|Медиоланум]], сè додека траела истрагата. По настојување на жената на Константиј II, Еусебија, Јулијан бил ослободен и му било дозволено да се врати во [[Атина]] да го заврши образованието. Константиј II немал деца, а Јулијан останал единствениот жив маж од неговото семејство. На следната година Константиј II го повикал кај себе, му доделил титулата „цезар“ и го прогласил за управител на галските и германските провинциј, коишто тогаш биле ограбувани од германските племиња. Го венчал за својата сестра Елена и го испратил начело на војската во [[Галија]]. На тој начин императоротцарот покажал голема доверба во него. Но имало и сомежи дека тоа го направил со надеж дека младиот и неискусен војсководец ќе загине во жестоката војна. Дури зборувале дека не би го издржал ѕвекот на оружјето (Марцелин).

[[360]] година [[Шапур II]] навлегол во римската империја и по 73 дневна опсада зазел градот [[Диарбеќир|Амида]]. ИмператоротЦарот почнал да се подготвува за нов поход против [[Сасанидското Царство]], каде војната се одвивала на римска територија, во [[Месопотамија]] и [[Ерменија]] . Азијатските војски требало да бида поткрепени од европските и императоротцарот, загрижен од порастот на неговата популарност, наредил да дојдат најдобрите легиони на Јулијан. Јулијан тоа го примил како знак за недоверба, а и без војска не би можел да ја штити [[Галија]]. Самата војска исто така била незадоволна од таква одлука и се кренала на бунт прогласувајќи го Јулијан за императорцар во [[Париз|Лутеција]]. Самиот Јулијан упорно одбивал секакви понуди, пружел раце, се молел, маѓепсувал да не вршат недолични дела, но накрај се согласил. Константиј II бил известен за тоа во [[Кесарија]], Кападокија. Во своите писма Јулијан се обидел да се оправда за тој чин. Константиј II барал да се одвој на секој начин од тие дела, но војската го охрабрувала и Јулијан се решил на војна. Бидејќи му било невозможно на Константиј II да возврати на предизвикот поради војната со персите, дури во [[361]] година успеал да тргне против узурпаторот. Меѓувреме Јулијан набргу ги победил [[Франки]]те и ги натерал да се согласат на мир. По тоа извршил мошне бргу дислокација, заземајќи ги алпските премини и ставил под своја власт [[Панонија]], [[Илирик]] и [[Италија]]. Само неочекуваната смрт на Константиј II на 3 ноември [[361]] година ја спречила меѓусебната војна. На 11 декември [[361]] година Јулијан влегол во [[Цариград]] како римски императорцар. Набргу потоа формирал трибунал и следбениците на Константиј II биле жестоко прогонувани.

Кога седнал на императорскиотцарскиот престол се зафатил со низа административни реформи. Неговиот личен аскетизам нашол одраз и во живот во дворецот. Најпрвин формирал трибунал за истрага и казнување на корумпираните службеници на [[Константиј II]]. Некои од нив биле осудени на смрт, други фрлени во затвор,а најповеќе биле избркани од дворецот, така што според современиците личел на пустиаа. Биле исфрлени илјадници слуги, евнуси, готвачи итн., т.е. сите непотребни луѓе. Тоа бил неговиот напад врз стариот систем, неефективен, корумпиран, скап и расипнички. Биле разрешени стотици тајни агенти и административни службеници. Неговата трпеза често била само од обично овошје и бил неуморен во работата. За време на денот решавал управнички прашања, давал аудиенции, диктирал писма, а вечер во библиотеката работел на други дела. Како што самиот пишувал често бил со несечени нокти и црни прсти, не носел диадема. Во обраќането бил прост и сакал да имитира добродетелта на првите принцепси. Кога биле бирани нови консули ги пресретнувал стоејќи, а по тоа ги придружувал одејќи пеш. Често посетувал цариградскиот сенат и одржувал говори, со што таа пројава на стара републичка традиција ги воодушевувала современиците.

Јулијан го востановил системот на тетрархија, воведен од [[Диоклецијан]]. За разлика од својот чичко не се стремел кон авторитарно управување, туку го идеализирал царувањето на [[Адријан]] и [[Марко Аурелиј]]. Во својата прва пофалба, посветена на [[Константиј II]], го опишувал идеалниот владетел, којшто се подчинува на законот како секој обичен индивид. Функционално тоа значело проширување правата на локалните заедници, за сметка на централната власт. Така на пример сите земји што ги поседувал императоротцарот биле вратени на градските управи. Самите тие биле натерани да доделат повеќе права на граѓаните, често против нивната волја. Данокот што се плаќал во злато, ''aurum coronarium'', веќе бил доброволен, а сите забавени даноци за земја биле простени. Освен либерализацијата на бирократијата, Јулијан презел и некои лични одговорности, како тоа да ги одобрува новите даноци, што дотогаш било пракса на бирократијата. Третирањето на градовите како автономни заедници, освен од економски причини, се вршело и со идејата дека императорскатацарската администрација треба да работи најповеќе да согледува за изведбата на законот и за обезбедувањето на предолгите граници на империјата.

Во однос на административниот кадар, Јулијан барал луѓе од интелектуалните и професионални класи, а исто така и ги задржувал на работа квалитетните службеници и по истекување на роковите, како на пример ораторот [[Темистиј]]. Изборот на консули во [[362]] година предизвикал повеќе спорни прашања. Префектот на [[Илирик]], [[Клаудиј Мамертиниј]], бил добро примен од сите, сè додека тој на неговиот генерал Франкот [[Невита]], покажувал дека наспроти своите филозофски идеали, се уште бил зависен од војската, која го прогласила за императорцар.

Добил поддршка во одговорот на оракулот во старите [[Сибилски книги]], кои „очигледно го поддржуваат преминување на границата годинава“ ([[Амијан Марцелин]], Историја на Рим, XIII, 7), Јулијан тргнал од [[Антиохија]] со 65 000 војска. Решил дека е најпогодно да ја подели војската, за да ја опколи сасанидката престолнина од две страни. Така една војска од 30 000 римјани под водството на [[Прокопиј]] била испратена во [[Ерменија]] со задача да добие поддршка од ерменскиот крал и да нападне од север на Ктесифон. Во истото време Јулијан настапил следејќи го текот на реката [[Еуфрат]] и совладувајќи ги тврдините една по една. Некои од нив се предале сами, други биле заземени со опсада. Победувајќи ги персиските трупи, римската војска дошла до ѕидините на сасанидката престолнина. Пред самите ѕидини на градот поразиле поголемата сасанидска војска ([[Битка кај Ктесифон]]). Наскоро потоа била победена друга уште поголема сасанидска војска. Бидејќи војската на Прокопиј и ерменските трупи не доаѓале, а ѕидовите на Ктесифон се покажале мошне црвсти, во таква состојба Јулијан се откажал да го опсадува и одлучил да се повлече кај римските граници. [[Податотека:Saint Mercurius killing Iulian.jpg|thumb|right|200px|[[Копти|Коптска]] икона, на која свети Меркуриј го убива Јулијан]] Ги запалил вишокот од резервите и сопствената флота, којашто била на реката [[Тигар (река)|Тигар]], и пустошејќи по патот тргнале на север со надеж да наидат на другата римска војска. Кај [[Маранга]] победиле уште една сасанидска војска, која се обидувала да им го пресече патот за повлекување. Во тоа време почнал да се чувствува глад, така што Јулијан наредил да бидат поделени со војниците сите резерви од императорскатацарската кујна. На секој начин се обидувал да ги дели со нив тешкотиите и често се изложувал на опасност без некоја потреба. Така кога дознал дека Персијците нападнале еден римски одред, без оклоп, само со штит дотрчал на помош. Во разгорелата се борба бил ранет во раката, но фатален бил убодот од копје, фрлено од кај Персијците, кое го погодило во градите, ги пробило ребрата и се забило во долниот дел на дробот. Трета рана добил во цревата. Така ранет бил пренесен во неговиот шатор каде лекарот [[Орибазиј]] од [[Пергам]] се обидел да го лекува со поливање на раната со темно вино, но за кратко време умрел. Според историчарот Марцелин сè до поледниот здив зачувал исклучлива цврстина и беседувал со филозофите Максим и Приск за високите достоинства на човековиот дух.

Повеќето од неговите дела се создадени за време на административната му работа, односно последните години од неговиот живот. Словата за Константиј се стереотипни и детално разработени, а делата што побиваат мислењето и начинот на живот на циниците се вистинска публицистика. Творбата „Непријатели на брадите“ е неговиот одговор кон антиохијците, кој му се насмејале на неговата брада, што ја носел на примерот на [[Адријан]]. „Цезарите“ е хумористична приказна за натпревар меѓу најпрочуените римски императорицари [[Цезар]],[[Август]],[[Трајан]],[[Марко Аурелиј]],[[Константин I Велики]] и на посебно интересен начин [[Александар III Македонски|Александар Македонски]]. Всушност творбата го критикува Константиј, кој бил истовремено христијанин и императорцар.

[[Податотека:Taq-e Bostan - fallen Roman.jpg|thumb|left|200px|Детал од крунисувањето на сасанидскиот цар [[Ардашир II]] на кој е покажано телото на Јулијан под неговите нозе (се познава по брадата и императорскиотцарскиот венец).]]

Веднаш по својата смрт Јулијан се претворил во мит. Пагани како [[Амијан Марцелин]] и [[Либаниј]] го прикажуваат како херој, толерантен, силен и голем човек за своето време. Христијанските автори пак го опишувале како глупак, чудовиште што врши осрамотувања и човечки жртви, отпадник (дури указот за толерантност се сметал за насочен против христијаните). Тој лик останал и за време на [[Среден век|средниот век]] и [[ренесанса]]та. Во осумнаесетиот век некои филозофи (како [[Волтер]]) гледале на него како на борец против абсолутизмот на империјата и сакале да го рехабилитираат. Други романтичари се восхитувале на неговиот очаен и бистар ум. Во [[1873]] [[Хенрик Ибсен]] напишал трагедија за него наречена „Император„Цар или галилеец“, а рускиот поет [[Дмитриј Мережковскиј]] напишал романот „Смрт на боговите (Јулијан Отпадник)“ ([[1895]]). Во дваесетиот век трите лика на Јулијан - отпадникот, филозофот и херојот на загубена кауза се прошируваат во литературата и киното. [[1924]] година музичарот [[Феликс Вејнгартнер]] напишал операта „Отпадникот“. Тој е и главен херој на романот „Јулијан“ на [[Гор Видал]], што се карактеризира со уништувачка критика на христијанството. Неговите писма имаат посебно место во книгата „Модификација“ на Мајкол Батор ([[1957]] година). Векови по својата смрт, последниот пагански императорцар на Римското Царство продолжува да го разбранува човековото мислење.