Авганистан: Разлика помеѓу преработките
| [проверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
Ред 337:
Се зголемува бројот на Авганистанци вклучени во бизнисот со [[дизел гориво]], бензин, авионско гориво и ТНГ . <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.azizihotak.com/web/component/option,com_frontpage/Itemid,1/lang,en/|title=Azizi Hotak General Trading Group|archive-url=https://web.archive.org/web/20080413011200/http://www.azizihotak.com/web/component/option,com_frontpage/Itemid,1/lang,en/|archive-date=2008-04-13|accessdate=2008-04-05}}</ref> Во декември 2011 година, Авганистан потпишал договор за истражување нафта со China National Petroleum Corporation (CNPC) за развој на три нафтени полиња долж реката Аму Дарја. Државата ќе ги има своите први рафинерии за нафта во следните три години, по што ќе добие многу малку од профитот од продажбата на нафта и природен гас. <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://news.yahoo.com/afghanistan-china-sign-first-oil-contract-073748776.html|title=Afghanistan, China sign first oil contract|last=Associated Press – Wed, Dec 28, 2011|date=2011-12-28|publisher=News.yahoo.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20120115093718/http://news.yahoo.com/afghanistan-china-sign-first-oil-contract-073748776.html|archive-date=2012-01-15|accessdate=2012-05-15}}</ref> CNPC започнал со производство на авганистанска нафта кон крајот на октомври 2012 година, со извлекување на 1,5 милиони барели нафта годишно.
===Туризам===
[[Податотека:Afghanistan's_Grand_Canyon.jpg|мини|Национален парк Бенд-е Амир во провинцијата Бамјан]]
Туризмот во Авганистан бил на својот врв во 1977 година. Многу туристи од целиот свет дошле да го посетат Авганистан, вклучително и од далеку од [[Европа]] и [[Северна Америка]] . Сето тоа завршило со почетокот на Саурската револуција во април 1978 година . Сепак, повторно постепено се зголемува и покрај несигурноста. Секоја година околу 20 000 странски туристи го посетуваат Авганистан. <ref>{{Наведени вести|url=https://www.pajhwok.com/en/2016/09/27/20000-foreign-tourists-visit-afghanistan-annually|title=20,000 foreign tourists visit Afghanistan annually|date=September 27, 2016|access-date=2017-05-15|publisher=Pajhwok Afghan News (PAN)|editor-last=Navid Ahmad Barakzai}}</ref> Туристите треба да избегнуваат области каде вооружени криминалци дејствуваат во име на талибанците. <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://travel.state.gov/content/travel/en/traveladvisories/traveladvisories/afghanistan-advisory.html|title=Afghanistan Travel Advisory|date=|publisher=U.S. Dept. of State|accessdate=2020-10-09|quote=Do not travel to Afghanistan due to COVID-19, crime, terrorism, civil unrest, kidnapping, and armed conflict.}}</ref>
Земјата има четири меѓународни аеродроми, вклучувајќи ги меѓународниот аеродром Хамид Карзаи, меѓународниот аеродром Мазар-е Шариф, меѓународниот аеродром Кандахар и меѓународниот аеродром Херат . Исто така, има неколку помали аеродроми низ целата земја. Градот Кабул има многу гостински куќи и хотели, вклучувајќи ги хотелот Серена, хотелот Интер-континентал Кабул и хотелот Сафи Лендмарк . Куќи за гости и хотели може да се најдат и во другите градови, вклучително и во Бамјан.
==Култура==
===Образование===
[[Податотека:Saleha_Bayat_Building_at_AUAF_in_Kabul-2.jpg|мини|300x300пкс|Американскиот универзитет во Авганистан (АУАФ) во [[Кабул]]]]
[[Податотека:Afghan_Girl_Scouts-2011.jpg|мини|Авганистански извидници]]
Образованието во Авганистан вклучува [[К-12 (образование)|дванаесетгодишно образование]] (К-12) и високо образование, кое е под надзор на [[Министерство за образование на Авганистан|Министерството за образование]] и Министерството за високо образование во [[Кабул]], [[Авганистан]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.mohe.gov.af/?lang=en&p=home|title=Afghanistan's Ministry of Higher Education|archive-url=https://web.archive.org/web/20110531154257/http://www.mohe.gov.af/?lang=en&p=home|archive-date=2011-05-31|accessdate=2011-06-23}}</ref> Авганистан поминува низ процес на обнова на целата територија на земјата. И покрај назадувањата, институциите се основани низ целата земја. До 2013 година имало 10,5 милиони ученици кои посетувале училишта во Авганистан, <ref name="Wardak seeks $3b in aid for school buildings">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.pajhwok.com/en/2013/05/18/wardak-seeks-3b-aid-school-buildings|title=Wardak seeks $3b in aid for school buildings|date=May 18, 2013|publisher=[[Pajhwok Afghan News]]|accessdate=19 May 2013}}</ref> земја со население од околу 35,5 милиони луѓе. <ref name="PAN-pop">{{Наведени вести|url=http://www.pajhwok.com/en/2013/04/30/afghan-population-set-reach-275m-year|title=Afghan population set to reach 32.5m this year|date=April 30, 2013|access-date=19 May 2013|publisher=Pajhwok Afghan News|editor-last=Weeda Baraki}}</ref>
Едно од најстарите училишта во Авганистан е [[Средно училиште Хабибија|средното училиште Хабибија]] во [[Кабул]], кое е изградено од кралот [[Хабибулах-кан]] во [[1903]] година за да ги едуцира учениците од елитното одделение на нацијата. За време на [[Демократска Република Авганистан]], владата на [[Народна демократска партија на Авганистан|Народната демократска партија ]] во Авганистан (НДПА) го реформирала образовниот систем; образованието било за двата пола и биле воспоставени широко распространети програми за писменост. <ref>[https://www.amnesty.org/en/documents/asa11/011/1999/en/ WOMEN IN AFGHANISTAN: Pawns in men's power struggles] </ref> До [[1978]] година, жените сочинувале 40 проценти од лекарите и 60 проценти од наставниците на [[Кабулски Универзитет|Кабулскиот Универзитет]]; 440.000 студентки биле запишани во образовни институции и 80.000 повеќе во програмите за писменост. <ref>Racist Scapegoating of Muslim Women – Down with Quebec's Niqab Ban!, Spartacist Canada, Summer 2010, No. 165</ref> И покрај подобрувањата, голем процент од населението останало неписмено. <ref name="cp">[http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Afghanistan.pdf Afghanistan country profile]. [[Library of Congress]] [[Federal Research Division]] (May 2006). ''This article incorporates text from this source, which is in the [[public domain]].''</ref> Почнувајќи од [[Советска војна во Авганистан|оветската инвазија на Авганистан]] во [[1979]] година, последователните војни практично го уништиле образовниот систем на нацијата. Повеќето наставници избегале за време на војните во соседните земји. Во средината на 90-тите години на минатиот век, околу 650 училишта биле уништени или користени како бункери. Во 1996 година, талибанскиот режим го ограничило образованието за жените, а [[Медреса|медресата]] (џамиско училиште) станала главен извор на основно и средно образование. Околу 1,2 милиони ученици биле запишани во училиштата за време на владеењето на талибанците, со помалку од 50 000 девојчиња. <ref name="NATO">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.isaf.nato.int/article/isaf-releases/afghanistan-then-and-now.html|title=ISAF Spokesman Discusses Progress in Afghanistan|date=July 25, 2011|publisher=[[International Security Assistance Force]]/[[NATO]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20110725230459/http://www.isaf.nato.int/article/isaf-releases/afghanistan-then-and-now.html|archive-date=July 25, 2011|accessdate=December 6, 2011}}</ref>По соборувањето на талибанците кон крајот на 2001 година, администрацијата на Карзаи добила значителна меѓународна помош за обновување на образовниот систем. Околу 7.000 училишта работеле во 20 од 32 провинции до крајот на 2003 година, со 27.000 наставници кои предавале на 4,2 милиони деца (вклучувајќи 1,2 милиони девојчиња). [4] Од таа бројка, околу 3,9 милиони биле во основните училишта. Се проценува дека околу 57 проценти од мажите и 86 проценти од жените се неписмени, а недостатокот на квалификувани и образовани работници е голем економски недостаток. Кога Универзитетот во Кабул повторно се отворил во 2002 година, околу 24.000 =машки и женски студенти се запишале за високо образование. Во меѓувреме, се рехабилитирале уште пет универзитети. Наставните програми на државните училишта вклучуваат религиозни предмети, но деталната настава им е оставена на наставниците по религија.
Следните достигнувања биле постигнати во првата декада од 2000-тите:
* Помеѓу 2001 и 2016 година, запишувањето во основно училиште се зголемило од околу 1 милион на 9,2 милиони (деветкратно зголемување за петнаесет години) и процентот на девојчиња од практично нула на 37%.
* Бројот на наставници во општото образование се зголемил за седум пати, но нивните квалификации се ниски. Околу 31% се жени.
* Од 2003 година до 2010 година, над 5.000 училишни згради биле санирани или новоизградени. Нешто повеќе од 50% од училиштата имаат употребливи згради.
===Здравство===
{{Главна|Здравство во Авганистан }}
Според индексот на човечки развој, Авганистан е 15-та најмалку развиена земја во светот. Просечниот животен век се проценува на околу 60 години<ref name="WHO">{{cite web |url=http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/136852/1/ccsbrief_afg_en.pdf |title=Afghanistan |publisher=[[World Health Organization]] (WHO) |accessdate=17 May 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170722191648/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/136852/1/ccsbrief_afg_en.pdf |archive-date=22 July 2017 |url-status=live }}</ref><ref name="uis.unesco.org">UNESCO, Country profile, https://uis.unesco.org/en/country/af {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170623093810/http://uis.unesco.org/en/country/af |date=23 June 2017 }}</ref>. Стапката на мајчина смртност во земјата е 396 смртни случаи/100.000 живородени деца и нејзината стапка на смртност кај новороденчиња е 66 до 112,8 смртни случаи на секои 1000 живородени деца. Министерството за јавно здравје планирало да ја намали стапката на смртност кај новороденчињата на 400 за секои 100.000 живородени деца пред 2020 година. Земјата има повеќе од 3.000 акушерки, со дополнителни 300 до 400 обучени секоја година<ref name="csm">{{cite news |url=https://news.yahoo.com/childbirth-maternal-health-improve-afghanistan-160657704.html |title=Childbirth and maternal health improve in Afghanistan |first=Tom A. |last=Peter |newspaper=The Christian Science Monitor | date=17 December 2011 |accessdate=12 January 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131231002243/http://news.yahoo.com/childbirth-maternal-health-improve-afghanistan-160657704.html |archivedate=31 December 2013 }}</ref>.
Постојат повеќе од 100 болници во Авганистан<ref>{{Cite news|url=http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/pnaea825.pdf|title=Afghanistan National Hospital Survey|date=August 2004|publisher=Afghan Ministry of Health|access-date=28 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190807231748/https://pdf.usaid.gov/pdf_docs/pnaea825.pdf|archive-date=7 August 2019|url-status=live}}</ref>, со најнапредните третмани достапни во Кабул. Францускиот медицински институт за деца и детската болница Индира Ганди во Кабул се водечки детски болници во земјата. Некои од другите водечки болници во Кабул ги вклучуваат болницата Џамхуријат и болницата Џинах<ref>{{cite news|url=https://www.voanews.com/a/pakistan-funded-afghan-hospital-begins-operations/4884454.html|title=Pakistan-funded Afghan Hospital Begins Operations|work=VOA News|first=Ayaz|last=Gul|date=20 April 2019|accessdate=28 May 2019|quote=It opens a new chapter in the friendship of the two countries... This is the second-largest hospital [in Afghanistan] built with your support that will serve the needy," Feroz told the gathering.|archive-url=https://web.archive.org/web/20190423111329/https://www.voanews.com/a/pakistan-funded-afghan-hospital-begins-operations/4884454.html|archive-date=23 April 2019|url-status=live}}</ref>. И покрај сето ова, многу Авганистанци патуваат во Пакистан и Индија за понапредно лекување.
Во 2006 година било објавено дека скоро 60% од авганистанското население живее на два часа пешачење од најблиската здравствена установа<ref name="USAID-Health">{{cite web |url=http://afghanistan.usaid.gov/en/programs/health |title=Health |publisher=[[United States Agency for International Development]] (USAID) |accessdate=20 October 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130929082306/http://afghanistan.usaid.gov/en/programs/health|archivedate=29 September 2013}}</ref>. Стапката на попреченост е исто така висока во Авганистан поради децениската војна<ref>{{cite web |author =Anne-Marie DiNardo, LPA/PIPOS |url=http://www.usaid.gov/stories/afghanistan/fp_afghan_disabled.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20040508140406/http://www.usaid.gov/stories/afghanistan/fp_afghan_disabled.html |archivedate=8 May 2004|title=Empowering Afghanistan's Disabled Population – 31 March 2006 |publisher=Usaid.gov | date=31 March 2006 |accessdate=19 May 2012}}</ref>. Неодамна било објавено дека на околу 80.000 луѓе им недостасуваат екстремитети<ref>{{cite news |author =Richard Norton-Taylor |url=https://www.theguardian.com/world/2008/feb/13/afghanistan |title=Afghanistan's refugee crisis 'ignored' |work=The Guardian | date=13 February 2008 |accessdate=19 May 2012 |location=London|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101215150225/http://www.guardian.co.uk/world/2008/feb/13/afghanistan |archivedate=15 December 2010 }}</ref><ref>"[http://www.irinnews.org/report.aspx?reportid=26520 Afghanistan: People living with disabilities call for integration] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20110920142752/http://www.irinnews.org/report.aspx?reportid=26520 | date=20 September 2011 }}</ref>. Невладини добротворни организации, како што се „''Спасете ги децата''“ и „''Ветување на Махоба''“ им помагаат на сираците во соработка со владините структури<ref>Virginia Haussegger ''Mahooba's Promise'' ABC TV 7.30 Report. 2009. [http://www.abc.net.au/7.30/content/2009/s2615472.htm ABC.net.au]. Retrieved 15 July 2009. {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20130726123857/http://www.abc.net.au/7.30/content/2009/s2615472.htm | date=26 July 2013 }}</ref> . Анкетите за демографски и здравствени работи работат со индискиот институт за истражување на здравствениот менаџмент и други за да се спроведе истражување во Авганистан, фокусирано на смртта кај мајките, меѓу другото<ref name="MEASUREDHS">{{cite web |url=http://www.measuredhs.com/Where-We-Work/Country-Main.cfm?ctry_id=71 |title=Afghanistan |publisher=Measuredhs.com |accessdate=14 November 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131230233502/http://www.measuredhs.com/Where-We-Work/Country-Main.cfm?ctry_id=71 |archivedate=30 December 2013 }}</ref>.
==Спорт==
| |||