Либерализам: Разлика помеѓу преработките

[проверена преработка][проверена преработка]
Избришана содржина Додадена содржина
сНема опис на уредувањето
проширување за 4 параграфи
Ред 1:
'''Либерализмот''' е [[идеологија]], филозофско мислење и [[Политичка идеологија|политичка традиција]] заснована на идеи како [[Слобода|слободата]] и [[Еднаквост пред законот|еднаквоста пред законот]].<ref>"liberalism In general, the belief that it is the aim of politics to preserve individual rights and to maximize freedom of choice." ''Concise Oxford Dictionary of Politics'', Iain McLean and Alistair McMillan, Third edition 2009, {{ISBN|978-0-19-920516-5}}.</ref><ref>"political rationalism, hostility to autocracy, cultural distaste for conservatism and for tradition in general, tolerance, and [...] individualism". John Dunn. ''Western Political Theory in the Face of the Future'' (1993). Cambridge University Press. {{ISBN|978-0-521-43755-4}}.</ref><ref>"With a nod to [[Robert Trivers]]' definition of altruistic behaviour" ({{Harvnb|Trivers|1971|p=35}}), [[Satoshi Kanazawa]] defines liberalism (as opposed to conservatism) as "the genuine concern for the welfare of genetically unrelated others and the willingness to contribute larger proportions of private resources for the welfare of such others" ({{Harvnb|Kanazawa|2010|p=38}}).</ref> Либералите поддржуваат најразлични движења и идеи зависно од тоа како ги разбираат главните начела, но во главно ги подржуваат следниве идеи: [[Слободен пазар|слободните пазари]], [[Слободна трговија|слободната трговија]], ограничената власт, [[Граѓански и политички права|граѓанските, политичките]] и [[Човекови права|човековите права]], [[Капитализам|капитализмот]], [[Демократија|демократијата]], [[Секуларност|секуларноста]], [[Родова еднаквост|родовата еднаквост]], [[Расна дискриминација|расната еднаквост]], [[Интернационализам|интернационализмот]], [[Слобода на говорот|слободата на говорот]], [[Слобода на печатот|слободата на медиумите]] и [[Слобода на верата|слободата на верата]].<ref name="LInternational">{{cite web|url=http://www.liberal-international.org/editorial.asp?ia_id=537|title=The Liberal Agenda for the 21st Century|archive-url=https://web.archive.org/web/20110207012341/http://www.liberal-international.org/editorial.asp?ia_id=537|archive-date=7 February 2011|access-date=20 March 2015|url-status=dead}}</ref><ref name="Nader Hashemi">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=UkVIYjezrF0C&q=liberalism+secularism|title=Islam, Secularism, and Liberal Democracy: Toward a Democratic Theory for Muslim Societies|publisher=[[Oxford University Press]]|year=2009|isbn=978-0-19-971751-4|quote=Liberal democracy requires a form of secularism to sustain itself|author=Nader Hashemi}}</ref><ref name="Kathleen G. Donohue">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=htuTnexZAo8C&q=liberalism+freedom+of+religion&pg=PA1|title=Freedom from Want: American Liberalism and the Idea of the Consumer (New Studies in American Intellectual and Cultural History)|date=19 December 2003|publisher=[[Johns Hopkins University Press]]|isbn=978-0-8018-7426-0|quote=Three of them – freedom from fear, freedom of speech, and freedom of religion – have long been fundamental to liberalism.|access-date=31 December 2007|author=Kathleen G. Donohue}}</ref><ref name="The Economist">{{cite journal|year=1996|title=The Economist, Volume 341, Issues 7995–7997|url=https://books.google.com/books?id=KBzHAAAAIAAJ&q=liberalism+freedom+of+religion|journal=[[The Economist]]|access-date=31 December 2007|quote=For all three share a belief in the liberal society as defined above: a society that provides constitutional government (rule by law, not by men) and freedom of religion, thought, expression and economic interaction; a society in which [...]}}</ref><ref name="Sheldon S. Wolin">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ndAdGl8ScfcC&q=liberalism+freedom+of+religion&pg=PA525|title=Politics and Vision: Continuity and Innovation in Western Political Thought|publisher=[[Princeton University Press]]|year=2004|isbn=978-0-691-11977-9|quote=The most frequently cited rights included freedom of speech, press, assembly, religion, property, and procedural rights|access-date=31 December 2007|author=Sehldon S. Wolin}}</ref><ref name="Edwin Brown Firmage, Bernard G. Weiss, John Woodland Welch">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=mQJgnEITPRIC&q=liberalism+freedom+of+religion&pg=PA366|title=Religion and Law: Biblical-Judaic and Islamic Perspectives|author1=Edwin Brown Firmage|author2=Bernard G. Weiss|author3=John Woodland Welch|publisher=[[Eisenbrauns]]|year=1990|isbn=978-0-931464-39-3|quote=There is no need to expound the foundations and principles of modern liberalism, which emphasises the values of freedom of conscience and freedom of religion|access-date=31 December 2007}}</ref><ref name="John Joseph Lalor">{{cite book|url=https://archive.org/details/cyclopaediapoli00lalogoog|title=Cyclopædia of Political Science, Political Economy, and of the Political History of the United States|last=Lalor|first=John Joseph|publisher=Nabu Press|year=1883|page=[https://archive.org/details/cyclopaediapoli00lalogoog/page/n758 760]|quote=Democracy attaches itself to a form of government: liberalism, to liberty and guarantees of liberty. The two may agree; they are not contradictory, but they are neither identical, nor necessarily connected. In the moral order, liberalism is the liberty to think, recognised and practiced. This is primordial liberalism, as the liberty to think is itself the first and noblest of liberties. Man would not be free in any degree or in any sphere of action, if he were not a thinking being endowed with consciousness. The freedom of worship, the freedom of education, and the freedom of the press are derived the most directly from the freedom to think.|author-link=John Joseph Lalor|access-date=31 December 2007}}</ref> [[Жолта боја|Жолтата]] боја најчесто се поврзува со либерализмот како политичко движење.<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/colordesignworkb0000ston/page/86|title=Color Design Workbook: A Real World Guide to Using Color in Graphic Design|last1=Adams|first1=Sean|last2=Morioka|first2=Noreen|last3=Stone|first3=Terry Lee|date=2006|publisher=Rockport Publishers|isbn=159253192X|location=Gloucester, Mass.|pages=[https://archive.org/details/colordesignworkb0000ston/page/86 86]|oclc=60393965}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Kumar|first1=Rohit Vishal|last2=Joshi|first2=Radhika|date=October–December 2006|title=Colour, Colour Everywhere: In Marketing Too|journal=SCMS Journal of Indian Management|volume=3|issue=4|pages=40–46|issn=0973-3167|ssrn=969272}}</ref><ref>Cassel-Picot, Muriel "The Liberal Democrats and the Green Cause: From Yellow to Green" in Leydier, Gilles and Martin, Alexia (2013) ''Environmental Issues in Political Discourse in Britain and Ireland''. Cambridge Scholars Publishing. [https://books.google.ca/books?id=fFgxBwAAQBAJ&lpg=PP1&pg=PA105#v=onepage&q&f=false p.105]. {{isbn|9781443852838}}</ref>
{{Без извори|датум=ноември 2009}}
 
'''Либерализмот''' е идеологија, филозофско мислење и политичка традиција која држи дека слободата е од основна политичка вредност. Во времето на [[феудализам|феудализмот]], либерализмот претставувал буржоаскополитички и идеолошки правец што се борел за политичка слобода, за слобода на мислење и дејствување. Потоа, кон крајот на [[19 век]], ''социјалнен демократски либерализам'' почнал да се вметнува во прифаќањето на различни видови буржоаски (политички и економски) системи и буржоаска идеологија со цел за нивното инфилтрирање во теоријата и практиката на [[социјализам|социјализмот]].
Либерализмот се издвојува како своевидно движење во времето на [[Просветителство|просветителството]], кога станува познато помеѓу [[Западна филозофија|западните философи]] и економисти. Главниот двигател зад идејата на либерализмот било да се заменат начелата за [[Наследување|привилегијата за наследство]], [[Државна религија|државната религија]], [[Апсолутна монархија|апсолутната монархија]], [[Боженствено право на кралевите|боженственото право на кралевите]] и [[Класичен конзервативизам|традиционалниот конзервативизам]] со [[Посредна демократија|посредната демократија]] и [[Владеење на правото|владеењето на правото]]. Либералите ставиле крај на [[Меркантилизам|меркантилистичките]] политики, [[Монопол|кралските монополи]] и сите бариери за трговија, проповедајќи идеи за слободен пазар и слободна трговија.<ref name="Gould, p. 3">Gould, p. 3.</ref> Повеќемина сметаат дека философот [[Џон Лок]] е оној кој го издвојува либерализмот како засебна традиција, врз основа на општествениот договор, тврдејќи дека секој човек има [[Природни и законски права|природно право]] на живот, слобода и сопственост и владите не смеат да ги прекршат овие права.<ref>"All mankind [...] being all equal and independent, no one ought to harm another in his life, health, liberty, or possessions", John Locke, ''Second Treatise of Government''</ref> Додека британската либерална традиција го нагласува ширењето на демократијата, францускиот либерализам го става фокусот на отфрлањето на [[Авторитаризам|авторитаризмот]] и е поврзан со [[Национализам|национализмот]].<ref name="Kirchner, p. 3">Kirchner, p. 3.</ref>
 
Лидерите во [[Славна револуција|Славната револуција]] од 1688 година<ref>{{cite book|url=https://archive.org/details/1688firstmodernr00stev|title=1688: The First Modern Revolution|publisher=Yale University Press|year=2009|isbn=978-0-300-15605-8|access-date=7 February 2013|url-access=registration|author=Steven Pincus}}</ref>, [[Американска револуција|Американската револуција]] од 1776 година и [[Француска револуција|Француската револуција]] од 1789 година ја користеа либералната филозофија за да го оправдаат вооруженото уривање на кралската [[тиранија]]. Либерализмот започнува брзо да се шири особено по Француската револуција. Во XIX век се воспоставуваат либерални влади во државите низ цела Европа и Јужна Америка, додека во САД е воспоставена таква влада заедно со [[Републиканство|републиканството]].<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=GNlT9Qho0tAC&pg=PA237|title=Liberal Modernity and Its Adversaries: Freedom, Liberalism and Anti-Liberalism in the 21st Century|publisher=Brill|year=2007|isbn=978-9004160521|page=237|author=Milan Zafirovski}}</ref> Во [[Викторијанска Британија]], либерализмот се користел како критика на политичкиот естаблишмент, повикувајќи се на науката и разумот во име на народот.<ref>{{cite journal|last1=Eddy|first1=Matthew Daniel|date=2017|title=The Politics of Cognition: Liberalism and the Evolutionary Origins of Victorian Education|journal=British Journal for the History of Science|volume=50|issue=4|pages=677–699|doi=10.1017/S0007087417000863|pmid=29019300|doi-access=free}}</ref> Во текот на XIX и почетокот на XX век, либерализмот во Отоманската империја и Блискиот исток мотивира периоди на реформи како што се Танзимат и Ал-Нахда, како и на подемот на [[Конституционализам|конституционализмот]], [[Национализам|национализмот]] и [[Секуларност|секуларизмот]]. Овие промени, заедно со другите фактори, помогнале да се создаде чувство на криза во исламот, која продолжува до ден-денес, што доведува до исламска преродба. Пред 1920 година, главните идеолошки противници на либерализмот биле [[Комунизам|комунизмот]], [[Конзервативизам|конзервативизмот]] и [[Социјализам|социјализмот]],<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Lta_DwAAQBAJ|title=Liberalism and Its Critics|last=Koerner|first=Kirk F.|publisher=Routledge|year=1985|isbn=9780429279577|location=London|pages=}}</ref> но тогаш либерализмот се соочува со поголеми идеолошки предизвици од [[Фашизам|фашизмот]] и [[Марксизам-ленинизам|марксизам-ленинизмот]] како нови противници. Во текот на ХХ век, либералните идеи се рашируваат уште повеќе, особено во Западна Европа, бидејќи [[Либерална демократија|либералните демократии]] се најдоа на победничката страна во двете светски војни.<ref>{{cite book|title=Anti-liberal Europe: A Neglected Story of Europeanization|last=Conway|first=Martin|publisher=Berghahn Books|year=2014|isbn=9781782384267|editor-last=Gosewinkel|editor-first=Dieter|page=184|chapter=The Limits of an Anti-liberal Europe|quote=Liberalism, liberal values and liberal institutions formed an integral part of that process of European consolidation. Fifteen years after the end of the Second World War, the liberal and democratic identity of Western Europe had been reinforced on almost all sides by the definition of the West as a place of freedom. Set against the oppression in the Communist East, by the slow development of a greater understanding of the moral horror of Nazism, and by the engagement of intellectuals and others with the new states (and social and political systems) emerging in the non-European world to the South|chapter-url=https://books.google.com/books?id=ECIfAwAAQBAJ&pg=PA184}}</ref>
 
Во Европа и Северна Америка, воспоставувањето на [[Социјален либерализам|социјалниот либерализам]] (широкот познат едноставно како либерализам) стана клучна компонента во ширењето на [[Социјална држава|социјалната држава]].<ref>[http://www.writing.upenn.edu/~afilreis/50s/schleslib.html "Liberalism in America: A Note for Europeans"] by [[Arthur M. Schlesinger Jr.]] (1956) from: ''The Politics of Hope'' (Boston: Riverside Press, 1962). "Liberalism in the U.S. usage has little in common with the word as used in the politics of any other country, save possibly Britain."</ref> Денес, [[Либерална партија|либералните партии]] продолжуваат да имаат моќ и влијание низ целиот свет. Основните елементи на [[Современост|современото општество]] имаат либерални корени. Раните бранови на либерализам го популаризираа економскиот индивидуализам при проширување на [[Устав|уставната]] влада и [[Парламент|парламентарните]] овластувања.<ref name="Gould, p. 3" /> Либералите бараа и воспоставија уставен поредок кој ги цени важните [[Граѓански и политички права|индивидуални слободи]], како што се [[Слобода на говорот|слободата на говорот]] и [[Слобода на здружување|слободата на здружување]]; независно судство и јавно судење од порота; и укинување на аристократските привилегии.<ref name="Gould, p. 3" /> Подоцнежните бранови на модерната либерална мисла и борба беа под силно влијание на потребата од проширување на граѓанските права.<ref name="Worell470">Worell, p. 470.</ref> Либералите се залагаа за родова и расна еднаквост во нивната намера да ги промовираат граѓанските права и глобалното движење за граѓански права во 20 век постигна неколку цели кон обете цели. Другите цели што често ги прифаќаат либералите вклучуваат универзално право на глас и универзален пристап до образование.
 
 
{{политика-никулец}}
 
{{Политички идеологии}}