Географија на Македонија: Разлика помеѓу преработките
[непроверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
Нема опис на уредувањето |
Нема опис на уредувањето |
||
Ред 46:
'''Источната граница''' кон [[Република Бугарија]] се протега во меридијански правец, со мал лачен облик. Границата е долга 177 км и низ својата должина таа пресекува 4 гранични премини, 5 планини, 1 котлина и една поголема река ([[Струмица (река)|Струмица]]). Од врвот Коприва границата се спушта до граничниот премин [[Деве Баир]] (1.160 м), односно на сообраќајниот пат [[Крива Паланка]]-[[Ќустендил]]. Од тука, таа почнува да се искачува на [[Осоговски Планини]], на врвот [[Руен]] (2.225 м), од каде што постепено се спушта и го пресекува планинското било. Пред да почне да го расекува целото било на планината [[Влаина]], границата ја сече и сообраќајницата [[Делчево]]-[[Благоевград]], со граничниот премин [[Делчево]]. Од планината [[Влаина]], границата се искачува на [[Малешевски Планини]], на нивниот највисок врв [[Ченгино Кале]] (1.745 м), од каде што се спушта кон граничниот премин [[Клепало (граничен премин)|Клепало]] ([[Црна Скала]], 1.290 м). Преку овој висок планински преслап, границата се искачува на планината [[Огражден]], која ја пресекува и потоа се спушта во Струмичката Котлина пресекувајќи ја заедно со автомобилскиот патен правец [[Струмица]]-[[Петрич]], односно граничниот премин [[Ново Село]] и реката Струмица. Источната граница завршува искачувајќи се по планината [[Беласица]], доаѓајќи на врвот [[Тумба]] (1.881), кој претставува тромеѓе помеѓу [[Република Македонија]], [[Република Грција]] и [[Република Бугарија]].<ref>Национална географија за втора година реформирано гимназиско образование - стр. 15</ref>
'''Јужната граница''' кон соседна [[Република Грција]] се протега во напореднички правец [[исток]]-[[запад]] во должина од 262 км. Низ нејзината должина таа пресекува 3 гранични премини, 5 планини, 4 котлини, 2 езера и најголемата македонска река [[Вардар]]. од врвот [[Тумба]], во напореднички правец границата минува по сртот на планината [[Беласица]], од каде се спушта и ги сече [[Дојранско Езеро]], автомобилскиот пат [[Стар Дојран]]-[[Кукуш]] и граничниот премин [[Дојран]]. Границата продолжува и ја пресекува Гевгелиско-валандовската котлина, меќународниот патен правец Е-75 и реката [[Вардар]], како и меѓународната железничка линија [[Гевгелија]]-[[Сехово]] (Идомени)-[[Солун]], како и автомобилскиот граничен премин [[Богородица]]. Движејќи се кон запад границата се искачува на на планината [[Кожуф]] и минува преку високите планински врвови [[Зелен Брег]] (2.171 м) и [[Дудица]] (2.132 м), а потоа се спушта на пониската планина [[Козјак]], и од тука се искачува на планината [[Ниџе]], која ја пресекува заедно со највискиот врв [[Кајмакчалан]] (2.520 м). Оваа граница
[[Податотека:Border Bllatë Bllato.jpg|мини|250px|лево|Граничниот премин Блато]]
[[Податотека:St. Naum Monastery 9.JPG|мини|250px|лево|Граничниот премин Св. Наум]]
Ред 208:
'''[[Повардарие]]''' или '''[[Ниска Македонија]]''' ја опфаќа речиси целата долина на реката [[Вардар]] од Дервенската Клисура на [[север]] до македонско-грчката граница на [[југ]].
Во далечното минато Вардарската долина или Повардарието било изложено на силни тектонски движења на спуштање, при што се создале големи пукнатини и се формирал тектонски ров. Подоцна, овој ров бил исполнет со вод од [[Палеогено Море]], а потоа се создале посебни езера кои биле поврзано со отоки. Во подоцнежните времиња
Во [[Ниска Македонија]], карактеристични релјефни облици се котлините, клисурите и неколкуте ниски планини.
Ред 284:
Нејзината должина изнесува 80 км, а широчината од 10 до 25 км. Пространото планинско [[било]] го сочинуваат две големи и пространи [[Висорамнина|висорамнини]] - [[Враца]] и [[Рудока]].
Шар Планина се наоѓа во северозападниот дел на Република Македонија. Шарпланинскиот масив се протега во правец североисток - запад – југозапад во должина од 76 км. Започнува од реката Лепенец и Качаничката Клисура на североисток, на исток границата е определена со Полошката Котлина, на југозапад Штировичката Река и изворите на Радика, на југ изворот на реката Вардар – Вруток,
[[Податотека:Galichitsa.jpg|мини|лево|Поглед кон Галичица]]
Шарпланинското било е благо наведнато, заокружено, добар дел рамно, а понекаде и слегнато. Гледано од рамнината, Шар Планина има изглед на питома, лесно браносана планина, со средна висина. Меѓутоа, сепак, таа е релативно висока планина, која освен со чудесните богатства кои ги поседува, таа привлекува и со грамадноста на својата маса. Општиот изглед на Шара најсилно е изразен од југоисточната страна, каде што над тетовската котлина планината се издига до релативна височина од 2.125 м. Врвот Љуботен зазема најистакната положба на целото шарпланинско било, а највисок е врвот Титов Врв – 2.748 м.
Ред 328:
[[Податотека:Jablanica Gorna Belica.jpg|мини|десно|Јабланица, гледана од селото [[Горна Белица]]]]
'''Јабланица''' е планина во југозападниот дел на [[Македонија]], помеѓу Охридско-струшката и Дебарската Котлина, западно од Црн Дрим и брегот на Охридското Езеро. Еден дел од планината лежи во [[Албанија]]. Планинскиот гребен е повисок од 2.000 метри за приближно 50 км, а највисокиот дел, сместен во самото средиште на планината, е висок 2.257 метри. До планината може да се стигне преку
Природно-етнографски целини-области се: Полог, Маврово, Дебрца, Кичевија, Копачка, Преспа, Крчин, Дримкол, Жупа, Река, Малесија и др.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр.42</ref>
Ред 343:
==== Абразивен релјеф ====
[[Податотека:Dojransko Ezero - MAKEDONIJA.JPG|мини|десно|Дојранското Езеро во Дојранската Котлина]]
Абразивниот релјеф претставува стар и фосилен релјеф, создаден за време на плиоцентот, кога голем дел од територијата на [[Република Македонија]] бил покриен со водите од старото [[Егејско Езеро]], кое ја исполнувало цела [[Јужна Македонија]], а Скопската и Полошката Котлина биле негови заливи. Во текот на неогенот, како резултат на раседнувањето на земјиштето, езерото започнало да се повлекува, кон местото каде денеска се наоѓа [[Егејско Море]]. Откаку нивото на езерото се спуштило на помалку од 670 м, тоа почнало да се разделува на одделни езера и на езерски водни врски како истеки во клисурите. Со понатамошното истекување повеќето котлини во [[Македонија]], останале суви исполнети со езерски наноси,а
==== леднички релјеф ====
Ред 353:
==== Карстен релјеф ====
[[Податотека:Babuna vo klisurata Pesti.jpg|мини|лево|Река Бабуна во клисурата Пешти]]
Во [[Република Македонија]] [[карстен релјеф]] се појавува во подрачјата кои се составени од [[варовник]]. Карстниот релјеф зафаќа површина од 4.400 км<sup>2</sup>. Варовничките маси се застапени најмногу на планините [[Сува Гора]], [[Жеден]], [[Јакупица]], [[Галичица]], [[Бистра]] на повисоките делови на [[Шар Планина]] и [[Кораб]], а во помала мера и на други планини. Речиси на сите терени се застапени површински и подземни карстни форми. Од површинските карстни релјефни облици се јавуваат шкрапи, вртачи, ували и карстни полиња, а од подземните - пештери [[јами]]. Има во поголем број вртачи и ували, Повеќето од нив се распоредени на карстните планински рамништа на [[Јакупица]], [[Галичица]] и [[Бистра]]. Има вкупно 24 карстни полиња и сите се со мала површина. Повеќето од нив се наоѓаат на [[Бистра]] и тоа дуеи 13, додека на [[Јакупица]] имаме 5, на [[Галичица]] - 4 и на [[Сува Планина]] - 2. Најголемо карстно поле е церското поле. Тоа се наоѓа помеѓу Кичевската Котлина и демирхисарскиот крај, на надморска височина помеѓу 930 и 1.000 метри, зафаќа површина од 9,4 км<sup>2</sup> со вкупна должина од 7,5 км и широчина од 3,7 км. Низ оваа поле тече [[Церска Река]], која понира во забележлив [[понор]], а најверојатно избива во изворите на [[Црна Река]], кај с. [[Железнец]]
Од подземните облици досега се откриени и испитани 196 пештери и пропасти — јами. Од подземните облици најбројни се пештерите - 163, а има 33 јами. Научните работници (географи, геолози и спелеолози) претпоставуваат дека бројот на подземни облици во [[Република Македонија]] е значително поголем, од 300 максимум до 500. Пештерите се разликуваат по големината и карактеристичните богати пештерски накити: сталактити, сталагмити, столбови, завеси и сл. Најинтересни и најпознати пештери се: [[Ѓоновица]] или [[Убавица]] на планината [[Буковиќ (планина)|Буковиќ]], [[Бела Вода]] во [[Демиркаписката Клисура]], [[Понор]], [[Макароец]] и [[Маркова Црква]] во клисурата [[Пешти]] на река [[Бабуна]], пештерата [[Дамјаница]] на планината [[Јабланица]], [[Дона Дука]] на [[Жеден]], [[Самоска Дупка]] на [[Галичица]], [[Алилица]] и [[Калина Дупка]] на [[Бистра]], [[Селска Велинска Дупка]] на [[Кожуф]], [[Змејовица]], [[Пешна]] и [[Златински Извор]] на [[Порече]], [[Драчевска Пештера]], [[Врело]], [[Убава]] во Скопската Котлина и други. На варовничките терени се забележуваат и реки понорници (реката [[Крапа]], [[Тони Вода]], [[Тресонечка Река]] и др.), како и повеќе карстни долини и суводолници.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование = стр. 44</ref>
Ред 416:
Температурата на воздухот во [[Република Македонија]] се намалува и спроед зголемувањето на надморската височина и тоа на секои 100 м за 0,39°С. Така, просечната годишна температура на воздухот во Полошката котлина изнесува 11,3°С, а во Мариовската котлина таа вредност е за 4°С пониска и изнесува само 7,3°С.
Зимно време доаѓа и до инверзија на температурата во [[Република Македонија]], т.е. во колтините имаме помали температурни вредности, додека на високите планини имаме поголеми температурни вредности. [[Температурна инверзија]] настанува тогаш кога студениот воздух од планините
Во врска со температурата на воздухот карактеристично е да се спомене и траењето на мразните денови, односно денови кога температурата на воздухот е помала од 0°С. Најмалку мразни денови ќе имаме во Охридската, Преспанската и Дојранската котлина а најмногу во посеверните делови. Така на пр. најмалку мразни денови имаме во [[Дојран]] и тоа само 32 мразни денови, додека таа бројка во [[Лазарополе]] изнесува 134 мразни денови.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр.48</ref>
Ред 734:
[[Податотека:Crno Ezero.jpg|мини|десно|Црно Езеро на Шар Планина]]
Вакви езера најмногу има на [[Шар Планина]]. Во [[Македонија]]
Најпознато е Боговинското Езеро со водна површина од околу 67.000 м<sup>2</sup>. Се наоѓа на 1.960 метри надморска височина, долго е 452 метри, широко 225 метри и длабоко 2,2 метри.
Ред 797:
==== Кафеави почви ====
'''Кафеавите почви''' во кои спаѓаат гањачите, подзолот и кафеавите кисели почви, во целина се недоволно плодни почви за култивираните растенија. Овие почви се образуваат
==== Солени почви ====
Ред 1.062:
Населението во [[Македонија]] се групира во 3 групи: [[активно население]], [[изджувано население]] и [[лица со лични приходи]].
Активно население е она кое е вработено и кое врши неко занимање, со цел да се здобие
Во [[1953]] [[година]], во вкупното население учествувало со 40,8% активното население, а во [[2002]] [[година]] учествувало со 39%. Во вкупното население во [[1953]] [[година]], издржуваното население изнесувало 57,9%, а во [[2002]] [[година]] со 45%. Во вкупното население на државата, учеството на населението со лични примања покажува тенденција на постојан пораст, од 1,3% во [[1953]] [[година]] на 13% во [[2002]] [[година]].
Ред 1.071:
==== Образовна структура ====
Образовната структура на населението е исклучително важен елемент, не само поради развојот на стопанството, туку и заради сеопфатниот напредок на [[Република Македонија]]. Според податоците од пописите во [[1953]] и во [[2002]] [[година]] можеме да констатираме дека населението во [[Република Македонија]] има постигнато висок степен во развојот на образованието. Тоа го потврдуваат следниве показатели:
[[Податотека:Ss. Cyril and Methodius University of Skopje.jpg|мини|Универзитет Св. Кирил и Методил во Скопје (УКИМ)]]
Ред 1.130:
[[Податотека:Tetovo.jpg|мини|десно|Албанци во Тетово]]
Населувањето на нивните предци, од кои потекнува денешното Албанско население во [[Република Македонија]] почнало пред околу 220 години, односно кон крајот на [[XVIII век]]. Во почетокот со релативно мал број на доселеници. Во текот на [[XIX век]], зпаочнува нов бран на доселување на [[Албанци]] во [[Македонија]], всушност, тогаш се доселил и поголемиот број на албанско население. Во текот на [[XX век]] се одвивала третата фаза на нивно доселување, која особено се интензивирала по
[[Албанци]]те населени во [[Република Македонија]] им припаѓаат на две групи - [[Геги]] и [[Тоски]]. [[Геги]]те се застапени со 90% и тие потекнуваат од [[Северна Албанија]] и од [[Средна Албанија]], а [[Тоски]]те во мал број, околу 10% се доселени од [[Јужна Албанија]].
Ред 1.210:
Надворешните миграциони движења ги опфаќаат преслбите на населението преку нашите граници, односно доселувањето и иселувањето од [[Република Македонија]].
===== Доселување =====
Доселувањето на населението во [[Македонија]] особено било изразено во историското минато, но тоа е карактеристично и за денешно време. Низ историските периоди, во просторот на Македонија се доселувало и се отселувало најразлично населениет. Прво поголемо населување во [[Македонија]] го спровеле [[Словени]]те,
Македонското население многу страдало во текот на [[XI век]], кога на териториајта на [[Македонија]] навлегле: [[Нормани]]те, [[Срби]]те, [[Печенези]]те, [[Кумани]]те, [[Крстоносци]]те и други. Во текот на [[XIII век]], во источните краеви на [[Македонија]] се доселиле [[Саси]]те како рудари, при што силно го развиле рударството.
Ред 1.390:
Според територијалната поделба од [[2004]] [[година]], [[Република Македонија]] е поделена на 84 општини и [[Град Скопје]] како посебна единица на [[локална самоуправа]], со вкупно 1,795 населби. Наспроти претходните 123 општини [[1996]]-[[2004]] и 34 општини пред [[1996]] [[година]], денес се создадени 84 нови општини.
Наспроти поранешната поделба, во градот [[Скопје]], сега има 17 општини, од кои 10 општини му припаѓаат на градот [[Скопје]], како посебна единица на [[локална самоуправа]], и тоа: [[Аеродром]], [[Бутел]], [[Гази Баба]], [[Ѓорче Петров]], [[Карпош]], [[Кисела Вода]], [[Сарај]], [[Центар]], [[Чаир]] и [[Шуто Оризари]], со вкупно 506,926 жители или 25,1% од вкупниот број жители во [[Република Македонија]]. Другите
Општините во [[Република Македонија]] се разликуваат според површината, бројот на населените места, бројот на населението, полот, возраста, густина на населеност, изјаснувањето за национална припадност, потоа според бројот на домаќинствата, образовната структура, активноста и сл.
Ред 1.944:
|[[македонски]]
|-
| [[File:Coat of arms of Ohrid Municipality (2014).svg|30px|врска=Special:FilePath/Coat_of_arms_of_Ohrid_Municipality_(2014).svg]]
|[[Општина Охрид|Охрид]]
| MK.OD
Ред 2.420:
==== Индустриски култури ====
{{Главна| Индустриски култури во Македонија}}
Од големиот број [[индустриски растенија]] во [[Република Македонија]] се одгледуваат околу 15. Тоа се: [[тутун]], [[сончоглед]], [[шеќерна репка]], [[индустриска пиперка]], [[афион]], [[памук]], [[соја]], [[сусам]], [[кикиритки]], [[маслодајна репка]], [[коноп]], [[рицинус]], [[анасон]], [[хмељ]] и [[индустриски домат]]. Меѓу нив, позастапени и со поголемо стопанско значење се: [[тутун]], [[сончоглед]] и [[шеќерна репка]]. Според намената и застапеноста на индустриските растенија тие се делат на: Маслодајни ([[сончоглед]], [[афион]], [[тутун]], [[сусам]], [[соја]], [[маслодајна репка]], [[кикиритки]], [[рицинус]] и [[анасон]]), текстилни([[памук]] и [[коноп]]),
[[Податотека:Susenje tutun.jpg|мини|десно|Сушење тутун во Прилеп]]
Ред 2.472:
Во [[2004]] [[година]] со [[домат]]и биле засеани 6,267 хектари површина, при што се добиле 114,490 тони [[домат]]и или по околу 18,3 тони по хектар. Најголемо производство се остварува во Струмичката Котлина, потоа во Гевгелиско-валандовската, Скопската, Пелагониската итн.
[[Податотека:Zelena piperka6.jpg|мини|десно|Зелена пиперка|врска=Special:FilePath/Zelena_piperka6.jpg]]
===== Пиперка =====
{{Главна| Пиперки во Македонија}}
|