Ноќ на вештерките: Разлика помеѓу преработките
[проверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
сНема опис на уредувањето |
|||
Ред 1:
{{внимание}}
[[Податотека:Jack-o'-Lantern_2003-10-31.jpg|десно|мини|Тиква што свети, симболот на „Ноќ на вештерките“]]
'''Ноќ на вештерките''' ({{lang-en|Halloween}}, скратено од ''All Hallows' Evening'' - „Вечерта на Сите Свети“
== Етимологија ==
==Историја==▼
Изразот „Ноќ на вештерките“ (''Halloween'') за првпат е употребен во [[16 век]] и претставува шкотска варијанта на целосниот назив Ноќта на Сите Свети (All Hallows' Even ('evening')), односно, ноќта пред Денот на Сите Свети. Иако фразата Сите Свети (All Hallows') се среќава и во Стариот англиски (ealra hālgena mæssedæg, ден на миса за сите светци), изразот Ноќта на Сите Свети се споменува дури во 1556 година.
▲== Историја ==
===Келтски влијанија===▼
Иако изразот Ноќ на вештерките има христијанско потекло, генерално се смета дека празникот има пагански корени. Историчарот Nicholas Rogers, истражувајќи го потеклото на овој празник, забележува дека иако „некои фолклористи неговото потекло го лоцираат кај римскиот празник Помона, богињата на овошките и семињата, или кај денот на мртвите наречен Parentalia(периодични обреди во чест на мртвите родители и роднини), почесто се поврзува со, келтскиот празник Саун", што доаѓа од старо ирскиот израз за „крај на летото“ ("summer's end"). Саун бил првиот и најважен од четирите квартални денови (квартелен ден се нарекувал секој од четирите фиксни денови кои по обичај го означувале првиот ден на тромесечјето - денот кога се плаќала рента и сл.) во средновековниот галски (ирски, шкотски и мански/на островот Ман во Ирското море/) календар. Овој празник се славел на или околу 31 октомври - 1 ноември, а и во другите келтски земји во истиот период од годината се славеле сродни празници; на пример бритонскиот (бритскиот) Calan Gaeaf (во Wales), Kalan Gwav) (во Корнвол) и Kalan Goañv (во Бретања). Саун се споменува и во некои дела на најраната ирска литература како и во многу важни настани од ирската митологија кои се случувале или почнувале на Саун. Овој празник го одбележувал крајот на сезоната на жетвата и почетокот на зимата или „помрачната половина“ на годината. Во ова време се правел инвентар и подготовки за претстојната зима; стоката се враќала од летните пасишта, а она што било за колење се колело. Кај повеќето галски народи имало ритуали кои вклучувале и палење огнови. Некои од овие ритуали навестуваат дека тие можеби во одреден период вклучувале и поднесување човечки жртви. На Саун исто така се изведувале и ритуали или игри со гатање. ▼
▲=== Келтски влијанија ===
Саун (како и Белтеин (Beltane), (еден од кварталните денови - првиот ден во мај) се сметал време кога „вратата“ од другиот свет се отовара доволно да можат душите на мртвите и други суштества како на пример самовилите, да влеза во нашиот свет. Се сметало дека на Саун душите на мртвите ги посетувале своите домови. Се одржувале гозби на кои душите на мртвите роднини со гест со раката се поканувале да се придружат на гозбата, а на масата се поставувало место и за нив. Lewis Spence го опишува како „гозба за мртвите“ и „празник на самовилите“ . Но, исто така се сметало дека на Саун биле активни и лошите духови и самовили. Луѓето преземале мерки како да ги смират или да се одбранат од овие штетни духови/самовили, а ова се смета дека влијаело на денешните костими кои се носат на Ноќта на вештерките. Пред 20 век, на Саун костими се носеле само во делови од Ирска, Ман, Шкотските планини и острови и Велс. Маскирањето можеби потекнува од потребата луѓето да се маскираат пред овие штетни духови/самовили, иако некои сметаат дека маските потекнуваат од христијанските или христијанизираните верувања (погледнете подолу). Во Ирска, луѓето оделе наоколу собирајќи храна за гозбата на Саун, а понекогаш додека го правеле тоа биле и маскирани, односно носеле различни костими. Во 19 век на јужниот брег на Ирска, човек облечен како бела кобила ги водел младите од врата до врата да собираат храна; со тоа што им давале храна домаќините можеле да очекуваат добра среќа од 'Muck Olla'. Во Moray во текот на 18-тиот век, момчињата ги посетувале сите куќи во селото барајќи гориво за големиот оган што се палел на Саун. Модерниот обичај прелажи-или-чести можеби потекнува од овој стар обичај. Но може и да доаѓа од христијанскиот обичај наречен souling (погледнете подолу).▼
▲Иако изразот Ноќ на вештерките има христијанско потекло, генерално се смета дека празникот има пагански корени. Историчарот Nicholas Rogers, истражувајќи го потеклото на овој празник, забележува дека иако „некои фолклористи неговото потекло го лоцираат кај римскиот празник Помона, богињата на овошките и семињата, или кај денот на мртвите наречен Parentalia(периодични обреди во чест на мртвите родители и роднини), почесто се поврзува со, келтскиот празник Саун", што доаѓа од старо ирскиот израз за „крај на летото“ ("summer's end"). Саун бил првиот и најважен од четирите квартални денови (квартелен ден се нарекувал секој од четирите фиксни денови кои по обичај го означувале првиот ден на тромесечјето - денот кога се плаќала рента и сл.) во средновековниот галски (ирски, шкотски и мански/на островот Ман во Ирското море/) календар. Овој празник се славел на или околу 31 октомври - 1 ноември, а и во другите келтски земји во истиот период од годината се
Првањето фенери од тиква (jack-o'-lanterns) на Ноќта на вештерките можеби исто така потекнува од Саун и келтските верувања. Во 19 век во делови од Ирска како и шкотските планини на Саун се правеле фенери од репка, кои понекогаш имале вдлабени лица. Освен што се користеле за да му го осветлат патот на оној што во ноќта на Саун бил надвор, тие исто така ги претставувале духовите/самовилите и/или луѓето ги користеле за да се заштитат себе си и својот дом од нив. Но, исто така се нуди и варијанта според која истите имаат христијанско потекло. ▼
Влијание на христијаните▼
▲Саун (како и Белтеин (Beltane), (еден од кварталните денови - првиот ден во мај) се сметал време кога „вратата“ од другиот свет се отовара доволно да можат душите на мртвите и други суштества како на пример самовилите, да влеза во нашиот свет. Се сметало дека на Саун душите на мртвите ги посетувале своите домови.
▲Првањето фенери од тиква (jack-o'-lanterns) на Ноќта на вештерките можеби исто така потекнува од Саун и келтските верувања. Во 19 век во делови од Ирска како и шкотските планини на Саун се правеле фенери од репка, кои понекогаш имале вдлабени лица. Освен што се користеле за да му го осветлат патот на оној што во ноќта на Саун бил надвор, тие исто така ги претставувале духовите/самовилите и/или луѓето ги користеле за да се заштитат себе си и својот дом од нив. Но, исто така се нуди и варијанта според која истите имаат христијанско потекло.
Исто така се смета и дека празникот Ноќта на вештерките има влијание и од христијанскиот празник Сите свети (исто така познат и како All Hallows, Hallowmas или Hallowtide) на 1-ви ноември и Задушница на 2-ри ноември. Тоа е време за чествување на светците и молитви за неодамна починатите кои допрва треба да стигнат во Рајот. Празникот Сите свети е воведен во 609 г., но првобитно се одбележувал на 13-ти мај. Во 835 г., по налог на Папата Григориј IV истиот е префрлен на 1-ви ноември (на истиот ден кога се слави и Саун). Некои сметаат дека ова е последица на келтското влијание, додека според други тоа била германска идеа. ▼
▲=== Влијание на христијаните ===
▲Исто така се смета и дека празникот Ноќта на вештерките има влијание и од христијанскиот празник Сите свети (исто така познат и како All Hallows, Hallowmas или Hallowtide) на 1-ви ноември и Задушница на 2-ри ноември. Тоа е време за чествување на светците и
До крајот на 12-тиот век низ цела Европа тие станеле задолжителни празници и вклучувале традиции како биење камбани за душите во чистилиштето. Се смета дека „прелажи-или-чести“ води потекло од "souling", обичајот да се печат и разделуваат така наречени коледарски колачиња (soul cakes) (специјално подготвени колачи или колачиња што, во различни грофовии во северниот и средниот дел на Англија, им се даваат на луѓето особено на групи деца на денот на Задушница) за "сите крстени души". Групи сиромашни луѓе, често деца, на денот на Сите Свети/Задушница, оделе од врата до врата собирајќи колачиња, првобитно како начин да се помолат за душите во чистилиштето. Сличен обичај за душите на мртвите е откриен и толку далеку на југ дури во Италија. Шекспир го споменува овој обичај во својата комедија Двајцата благородници од Верона (1593 г.), кога Спид го обвинува својот господар дека "кука како питач на денот на Сите свети." Обичајот да се носат маски со денот на Сите Свети/Задушница го поврзува и Prince Sorie Conteh, кој напишал:
Во Британија, овие обичаи биле напаѓани во текот на реформацијата бидејќи протестантите го критикувале чистилиштето како "папска" доктрина некомпатибилна со претставата за предестинација/предодреденост. Растечката популарност на Guy Fawkes Night (5-ти ноември) почнувајќи од 1605 г., присвои многу традиции карактеристични за Ноќта на вештерките, а популарноста на Ноќта на вештерките во Британија опаѓа, со Шкотска како исклучок кој вреди да се забележи. Таму и во Ирска, на бунтовниот Guy Fawkes не се гледа какао на криминалец како што тоа е случај во Англија, и тие го слават Саун и Ноќта на вештерките барем уште од раниот среден век, а шкотската црква (Scottish kirk) има многу попрагматичен пристап кон Ноќта на вештерките, имено на овој празник гледа како на важен настан за животниот циклус и
===Ширење во Северна Америка===
Ред 36 ⟶ 37:
Во Шкотска и Ирска, преоблекувањето - деца преоблечени/маскирани во разни костуми одат од врата до врата барајќи храна или парички - е традиционален обичај за Ноќта на вештерките, забележан во Шкотска во 1895 г. на Ноќта на вештерките каде маскираните носеле фенери од репка и ги посетувале домовите барајќи да бидат наградени со колачи, овошје и пари. Обичајот да се маскираат на Ноќта на вештерките, во Северна Америка, за првпат е забележан во 1911 г., кога еден весник во Kingston, Ontario известил за тоа дека маскирани деца кружеле низ соседството.
Американскиот историчар и автор Ruth Edna Kelley од Massachusetts ја напишала првата книга за историјата на Ноќта на вештерките во САД;
Вкусовите во однос на забавите на Ноќта на вештерките денес подразбираат проучување на старите традиции, и одржување шкотски забави, користејќи ја поемата на Burn's Ноќта на вештерките како водич; или да се оди од куќа до куќа (коледарење) како што тоа го правеле Англичаните. На кратко, ниту еден поранешен обичај од Ноќта на вештерките не се смета за застарен денес.
Во нејзината книга, Kelley зборува и за обичаите кои дошле од другата страна на Атлантикот; "Американците ги усвоија и се трудат ова да биде настан кој ќе личи на она што мора да се случувало во најдобрите времиња. Сите маски/костуми за Ноќта на вештерките во Соединетите Држави се позајмуваат или прилагодуваат директно од оние од другите земји". Додека "преоблекувањето/маскирањето" во Северна Америка за првпат е забележано во 1911 г., друг запис за ритуалното питачење на Ноќта на вештерките се јавува, местото е непознато, во 1915 г., а третото во Чикаго во 1920 г.
Ред 55 ⟶ 56:
На оваа честитка за Ноќта на вештерките од 1904 г., е опишано претскажување: млада жена гледа во огледало во затемнета просторија надевајќи се да фати краток поглед на лицето на нејзиниот иден сопруг.
Има неколку игри кои традиционално се поврзуваат со забавите на Ноќта на вештерките. Една вообичаена игра е нуркањето или вадење јаболка, кое во Шкотска може да се нарече и "нурнување ", каде јаболката пливаат на површината на водата во када или голем сад со вода, а учесниците мораат да ги употребат своите заби за да ги извадат јаболката. Некои сметаат дека овој обичај произлегува од римскиот обичај и начинот како се славела Pomona. Една варијанта на нуркање вклучува и коленичење на столче, при што учесникот треба меѓу забите да држи вилушка и се обидува да ја забоде вилушката во јаболкото. Друга вообичаена игра се состои во тоа да се закачат со конци од горе да висат погачи натопени во меласа или сируп; овие погачи мора да се изедат без да се употребат рацете, додека погачите висат на конците, активност која неизбежно води кон тоа лицето на учесникот да стане многу лепливо.
Некои игри кои традиционално се играат на Ноќта на вештерките се форми на претскажување. Една традиционална шкотска форма на претскажување на идниот брачен другар е јаболкото да се излупи во една долга лента, потоа лушпата се фрла преку рамо. Се верува дека лушпата кога ќе падне ќе ја има формата на првата буква од името на идниот брачен другар. На немажените жени им се велело дека доколку седат во затемнета просторија и гледаат во огледало ноќта на празникот, лицето на идниот сопруг ќе се појави во огледалото. Но, доколку им е судено да умрат пред да се омажат, ќе се појави череп. Овој обичај бил доволно распространет да се појави и на честитки од касниот 19 век и раниот 20 век.
Друга игра/суеверие во која уживале во раните
Раскажувањето приказни со духови и гледањето хорор филмови се вообичаен содржина на забавите на Нота на вештерките. Обично на и пред Ноќта на вештерките се пуштаат епизоди од телевизиски серии и специјални емисии, додека новите хорор филмови често се дистрибуираат во кино салите пред Ноќта на вештерките за да се искористи атмосферата.
• Печена блага пченка
Ред 69 ⟶ 70:
==Храна==
Бидејќи Ноќта на вештерките се слави во рана есен кога се и првите берби на јаболка, кандираното/зашеќереното јаболко (надвор од Северна Америка познато и како
Еден обичај кој истрајува и во современа Ирска е печењето (или, што е почест случај денес, купувањето) колаче со рибизли/barmbrack (на ирски: báirín breac), што претставува лесно овошно колаче, во кое пред печењето се ставаат обичен прстен, паричка и други ситници. Се вели дека оние што ќе го добијат прстенот ќе ја најдат вистинската љубов во следната година. Ова е слично со традицијата кралски колач на празникот Богојавление.
Список на јадења кои се поврзуваат со Ноќта на вештерките:
Ред 82 ⟶ 83:
• Тиква, пита со тиква, леб од тиква
• Печени семки од тиква
на децата во костуми со кои се маскираат во некој друг, одржување забави, додека во Ирска исто така се палат огнови и се прави огномет.
==Религиозни перспективи==
Ред 90 ⟶ 91:
Други Христијани Протестанти исто така ја слават ноќта спроти Сите Свети како Ден на реформацијата, ден кога се одбележува протестантската реформација, заедно со ноќта спроти Сите Свети или независно од неа. Често, се слават и "празникот на жетвата" или "Денот на реформацијата", кога децата се облекуваат како Ликови од Библијата или Реформатори.
Отец Gabriele Amorth, истерувач на ѓаволот во Рим, вели, "ако децата во Англија и Америка сакаат да се облекуваат како вештерки и ѓаволи таа една но во годината, тоа не е проблем. Доколку тоа е само игра, нема ништо лошо во тоа." Последниве години, Римо-католичките надбискупии од бостон организираа "Свет празник" на Ноќта на вештерките. Слично, многу современи Протестантски цркви на Ноќта на вештерките гледаат како на забавен настан за деца, одржуваат прослави во своите цркви каде децата и нивните родители можат да се маскираат, играат игри и да добијат бесплатни колачиња. Многу христијани на овој празник не му припишуваат никакво негативно значење, третирајќи го како забавен настан посветен на "имагинарни призраци/сеништа" и делење колачиња. За овие христијани, Ноќта на вештерките не крие никаква закана по духовниот живот на децата: да се учи за смртта и смртноста, и обичаите на келтските предци претставува вредна лекција и дел наследството на многу членови на нивната парохија. Римо-католичката црква понекогаш ги истакнува христијанските врски на празникот Ноќта на вештерките, а прославата на овој празник е вообичаена во католичките парохиски училишта низ цела Северна Америка и во Ирска.
Некои христијани чувствуваат загриженост за модерниот начин на кој се слави Ноќта на вештерките, и го одбиваат затоа што сметаат дека станал тривијален - или прославува -
===Паганство===
|