Преспанско Езеро: Разлика помеѓу преработките
| [проверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
с →Флора и фауна: Јазична исправка, replaced: ендемичен → ендемски, ендемични → ендемски |
Нема опис на уредувањето |
||
Ред 26:
}}
[[Податотека:Ветарник.jpg|мини|Поглед на Преспанското Езеро од местото викано Ветарник]]
'''Преспанско Езеро''' — природно [[езеро]] кое го делат три држави: [[Македонија]] (најголем дел), [[Грција]] и [[Албанија]]. Во рамките на [[Македонија]], тоа се наоѓа во југозападниот дел од земјата. Претставува важно водно живеалиште и затоа е прогласено за [[рамсарска конвенција|рамсарско место]].
== Географски Одлики ==▼
[[File:Prespansko Ezero-MK.JPG|thumb|300px|left|Глетка на Преспанското Езеро од падините на планината [[Баба (планина)|Баба]] над селото [[Сливница]]]]▼
Во 2020 година е забележано најголемото досегашно опаѓање на нивото на езерото, кое на места изнесува минус 250 до 260 сантиметри во висина.<ref>[https://arhiva.telma.com.mk/golem-pad-na-vodostojot-vo-prespanskoto-ezero/ „Голем пад на водостојот“], ТВ Телма, 7.12.2019.</ref>
Кога сакаме да зборуваме за Преспанското Езеро, мораме да појдеме од котлината затоа што е тоа продукт на природните случувања во неа и нејзин составен дел. Преспанската котлина се наоѓа во западниот дел на етничка Македонија, а после делбите во 1912/13 г., на крајниот југозападен дел на Реублика Македонија. Делбите почнале на карта 1912 г., а практично на терен завршиле во 1924 г.. Така сега од вкупната површина на хидролошкиот слив на Преспанска Котлина 1350,00 км<sup>2</sup> припаѓа на:▼
* Република Македонија дел со површина од 761,6 км<sup>2</sup>, или 56,42 %▼
▲[[File:Prespansko Ezero-MK.JPG|thumb|300px|
▲Кога
* Република Грција дел со површина од 321,6 км<sup>2</sup>, или 23,82%
* Република Албанија дел со површина од 266,8 км<sup>2</sup>,или 19,76%
Преспанската Котлина северната граница ја има на 41 степен и 25 минути, јужната на 40 степен и 40 минути северна
Од источната страна е [[Пелагониска Котлина|Пелагониската Котлинa]], од западната [[Охридска Котлина|Охридската Котлина]], од северната
▲Преспанската Котлина северната граница ја има на 41 степен и 25 минути, јужната на 40 степен и 40 минути северна геогравска широчина и источнта на 21 степен и 16 минути и западната на 20 степен 49 минути и 40 секунди источна географска должина.
▲Од источната страна е Пелагониската Котлинa, од западната Охридската Котлина, од северната Охридскста и Демир Хисарската Котлина и од јужната Костурската, Билиштанската и Корчанската (Горичката) Котлина. Котлинската рамка е повисока од котлинското дно, нивото на езерото, од 1548 метри на Баба Планина, до 25 метри на превалот во клисурата "Грло", на крајниот југозапад на Малото Преспанско Езеро (МПЕ). Иако има висока рамка, преку превалите "Ѓавато" 1.167 мнв., "Превал“ 1.035 мнв, "Грло"875 мнв, "Превтис" (Ѕвезда) 1.085, "Полце" (Пресека) 1.568 мнв и "Буково" 1.207 мнв е лесно (патно сообраќајно) до соседните котлини и пошироко.
[[File:Prespansko Ezero-od visoko-MKD.jpg|thumb|300px|Глетка на Преспанското Езеро]]
Котлината има издолжена, неправилна форма во меридијален правец, облик на круша. Најголемата должина е 60,00 км, а широчината изнесува од 7,00 до 30,00 км. На јужниот дел на котлината, е природната акумулација Преспанско Езеро, со надморска височина при максимално ниво на водата 851,83 метри. При пониско ниво езерото со планината Сува Гора и песочниот превлак "Гладно Поле" (во насока с. Р'би - с. Перово, Кула по грчки) е поделено на Големо и Мало Преспанско Езеро. Површинска врска помеѓу двете езера, е Перовска Река која има максимална должина до 300,00 метри при ниско ниво, а при максимално не постои, се поплавува песочниот превлак, а двете езера стануваат едно (1918 г., 1941 г., 1948 г., и 1963 г.)
Големото Преспанско Езеро се наоѓа на надморска височина од 853 метри и има површина на воденото огледало од 276,2 км2<ref name="ReferenceA">Јоновски, Ј. Кирил. „Преспа - историска енигма“. Скопје, 2002
[[Мало Преспанско Езеро|Малото Преспанско Езеро]] се наоѓа на 856 метри надоморска височина и е за 3 метри повисоко до Големото Преспанско Езеро при што негоите води преку природен прокоп кај јужниот дел на превлаката Гладно Поле и некогашното старо село Долно Перово истекуваат во Големото Преспанско Езеро<ref name="ReferenceA"/>. Малото Преспанско Езеро има површина од 50,7 км2, од кои во
Вкупната површина на Преспанското Езеро изнесува 325,9 км2. (Податоциве се читани, мерени, пресметувани од топографски карти во размер 1:100.000 и 1: 50.000).▼
▲Вкупната површина на Преспанското Езеро изнесува 325,9 км2. (Податоциве се читани, мерени, пресметувани од топографски карти во размер 1:100.000 и 1:
== Геолошки карактеристики ==▼
Геолошките истражувања во Преспанската, заедно со Битолската и Охридската Котлина се започнати уште во почетокот на 19 век. Во континуитет траат и до денес. Така да можеме да кажеме дека имаме една добра база за геолошката состојба во котлината. Источната гранична рамка, блокот на Баба Планина со Бигла и Плаќенска Планина во основа се гранитни, водонепропустливи стенски маси. Површинскиот (фреатскиот) слој со длабочина 12,00- 15,00 метри е водопиен, вододржлив и изворски и кладенски. Затоа на источната рамка имаме повеќе постојани и повремени водотеци.▼
Во Преспа на островот [[Свети Ахил (остров)|Ахил]] во [[Мало Преспанско Езеро|Малото Преспанско Езеро]], во 976 г. се создало [[Самуиловото Царство]].
Западната рамка, блокот на Галичица со [[Стара Планина]], [[Иван Планина]] и [[Корбец]], се варовнички и порозни.Врнежите што паѓаат на нив ,ги впиваат водите и преку подземни канали ги носат во Охридската Котлина и Езеро. Пр. Велгошките извори, Студенчишта и многу подводни извори до св.Наум како и изворите во с.Тушемиште и Загоричани во Албанија. Дното на Охридското Езеро е пониско од Преспанското за 400,00 метри, а разликата во нивоата на водата изнесува околу 150,00 метри. На делот од Сир Хан до клисурата Грло, нема нуту едно поточе што носи вода во Преспанското Езеро. Таквиот геолошки состав и карактеристика на стените овозможил природен понорен-подземен истек на водата од Преспанското Езеро. Практично Преспанското Езеро и Преспанската Котлина се извориштето на реката Црн Дрим. Изворите кај св.Наум се површинска појава на водата од "големиот природен кладенец" Преспанско Езеро, која понира преку понорот Завир. ▼
Котлинското дно го сочинуваат:чакалесто песокливи и глинести седименти од с. Избиште до Сир Хан; чакалестопесочни седименти источно од с.Јанковец до Макази; флувиоглацијални наслаги од Макази до Маркова Нога; алувијални наслаги во средишниот дел, Ресенско Поле, Асамати и Наколец; езерски и барски седименти северно од с. Перово и јужно од с. Стење; органогено мочуришни седименти во Перовско и Езеренско Блато;пролувијални наслаги во Стенска увала.▼
▲== Геолошки карактеристики ==
[[Податотека:Ohrid and Prespa lakes topographic map mk.svg|thumb|400px|Топографска карта на охридско-преспанскиот крај]]
▲Геолошките истражувања
▲Западната рамка, блокот на Галичица со [[Стара Планина]], [[Иван Планина]] и [[Корбец]], се варовнички и порозни. Врнежите што паѓаат на нив
▲Котлинското дно го сочинуваат: чакалесто песокливи и глинести седименти од с. Избиште до Сир Хан; чакалестопесочни седименти источно од с.Јанковец до Макази; флувиоглацијални наслаги од Макази до Маркова Нога; алувијални наслаги во средишниот дел, Ресенско Поле, Асамати и Наколец; езерски и барски седименти северно од с. Перово и јужно од с. Стење; органогено мочуришни седименти во Перовско и Езеренско Блато;пролувијални наслаги во Стенска увала.
== Тектонски карактеристики ==
Преспанската Котлина е дел од Западно-македонската тектонска зона. Неа ја формираат морфоструктури на издигање и тонење со лонгитудинален (надолжен) правец), како последица на радијалните движења на земјината кора и неколкуте напречни раседи. Морфоструктурите на издигање ги прават: на исток блокот на Баба Планина долг повеќе од
Како последица на тектонските движења во езерото се формирале четири острови и тоа: [[Голем Град]] во делот на Р Македонија и [[Мал Град]] во делот на Р Албанија, во големото Преспанско Езеро и [[Свети Ахил (остров)|Ахил]] и [[Видринец]] во
Во самиот езерски простор постои потонатина, напречна, на правците Отешево Асамати на север и Стење-Казан-Лиса-рот Коњски. Почнува од Отешево-Стење и кај Асамати има длабочина на денивелацијата
▲Преспанската Котлина е дел од Западно-македонската тектонска зона. Неа ја формираат морфоструктури на издигање и тонење со лонгитудинален (надолжен) правец), како последица на радијалните движења на земјината кора и неколкуте напречни раседи. Морфоструктурите на издигање ги прават: на исток блокот на Баба Планина долг повеќе од 45,00 км , на север одвоен од блокот на Бигла, Илинска и Плаќенска Планина со Ѓаватскиот расед, на запад блокот на Галичица во кој влегуват, Петринска Планина, Исток Планина, Галичица и Сува Планина и на југ Иван Планина и [[Корбец]]. Морфоструктурата на тонење е самата котлина-котлинското дно, на чиј југ е природната акумулација Преспанското Езеро. Дното на котлината е наведнато од север кон југ до павецот с.Герман-с.Горица и од југ кон север до истиот правец, од каде како најнизок дел со пад кон заливот Завир влегува во понорот Завир. Со испитувањата кои биле извршени во 1925 година, било утврдено дека од понорот Завир истекува во [[Охридско Езеро|Охридското Езеро]], а со незапаметеното повлекување на водата во 2002 година понорот завир за првпат се нашол на копно<ref>Јоновски, Ј. Кирил. „Преспа - историска енигма“. Скопје, 2002. стр.155</ref>
▲Како последица на тектонските движења во езерото се формирале четири острови и тоа: Голем Град во делот на Р Македонија и Мал Град во делот на Р Албанија, во големото Преспанско Езеро и Ахил и Видринец во малото Преспанско Езеро во делот на Р Грција.
▲Во самиот езерски простор постои потонатина, напречна, на правците Отешево Асамати на север и Стење-Казан-Лиса-рот Коњски. Почнува од Отешево-Стење и кај Асамати има длабочина на денивелацијата 21 метри. Од тука продолжува надолжно до Долно Дупени, каде има денивелација 22,00 метри.
Варовничкото крајбрежје од Казан (Стење) до Пустец и од Ротино до Перово и околу островите, е со вертикални [[спила|спили]] високи 30.00 до 50,00 метри. На нив и во нив, ударите на брановите направиле поткапини и пештери. На повисоките, над нивото на водата, монасите направиле пештерни цркви, молитвеници, свети места и исцртале фрески на повеќе светци.
Ред 67 ⟶ 76:
Северниот дел на котлината има континентална клима со поладни зими, а јужниот е под влијание на продорот на медитеранската клима со побллаги зими. Езерото е/беше катализатор на климата во котлината.
Во Преспанска Котлина мерењето на врнежите е започнато во 1930 г. Тогаш во с.Брајчинно формирана е првата станица за мерење на врнежите. Во април 1935 год во с.Стење, е
За хидролошкиот период 1961 г. до 1991 г. регистрираме:
* Апсолутно најниската температура на воздухот изнесува -26,5°С, регистрирана на 14 јануари 1968 г. Апсолутно максималната температура изнесува +37,6°С, регистрирна на 6 јули 1988 г.
* Мразот најрано се јавува во октомври
* Врнежите се под влијание на медитеранскиот плувиометриски режим. Просечната годишна сума на врнежи изнесува, 730,1 мм/м2/ год. Врнежите паѓаат во ладниот дел од годината, ноември до мај (
* Котлината има подолготрајно сончево зрачење. Просечно годишно имаме 2295 сончеви часови.
* Од ветровите најголема зачестеност има северниот и источниот ветер. Од другите правци ветровите се со помала зачестеност. Карактеристика е што во текот на денот дуваат од копното кон езерото, а во другиот дел од езерото кон копното.
Ред 81 ⟶ 90:
Хидрографијата на котлината ја прават: подземните води, изворите, природните водотеци, изградените од човекот водни објекти и природната акумулација езерото.
* Подземни води: Досегашните истражувања и сознанија кажуваат
источната рамка во слој со длабочина 12-15м. е водовпивателна
* На северниот дел: Голема Река која беше со постојан водотек, после каптирањето на изворите за регионалниот водовод и пренасочувањето на Болнска Река во Источка Река стана река со повремен водотек;
* Северозападно се повремените водотеци: Болнска Река, Источка Река, Евлска Река
* Од западната страна се: Стипонска Река, Лавчанска Река, Прељупска Река, Крива (Отешевска) Река и карстниот извор, постојан, во Сир Хан.
* Во подлабокото подземје, субартеско и артеско, утврдено е дека: северниот дел на котлината до одвојакот на патот за с. Горно Дупени е безводно и со присуство на минерализирана, закиселена вода. Јужно од оваа граница, на длабочина поголема од 30,00 м, под водонепропустливиут слој се нао|а слатка вода со субартески и артески карактер. Таа со цевкасти бунари се користи за регионалниот водовод. Сметам дека таа вода е во непосредна врска со водата во езерото. Го намалува (снижува) нивото по динамиката на снижување на нивото на водата во езерото.
* Во малото Преспанско Езеро од планината Горбец и Сува
* При пониско ниво на водата од максималното, единствена површинска врска помеѓу двете езера е Перовска река. Нејзината најголема должина изнесува до 300,00 метри. При максимално ниво таа се губи, затоа што нивоата се изедначуваат, а песочниот превлак е поплавен.
* Антропогени објекти: Во втората половина на минатиот век изградени се три хидромелиоративни системи за наводнување:
Ред 101 ⟶ 110:
[[Податотека:Spongilla prespensis.jpg|мини|лево|Преспански сунѓер (Spongilla prespensis), ендемски вид кој живее во езерото]]
Спрема местата на своето опстојување и развој флората и фауната во Преспанската Котлина
Во котлинскиот копнен дел до
Природното-арско шталско ѓубре и ѓубрењето со испаша на стоката веќе ги нема. Доминантно е вештачкото ѓубриво и остатоците и штетните последици од него за самата почва, подземјето, водотеците и езерото.Пестицидите што се употребуваат за заштита на јаболкото се посебна
Блатните растенија застапени беа скоро по целата должина на северното крајбрежје на Големото ПЕ, односно во Перовско-Езеренското Блато, Стенското Блато, северното крајбрежје на Малото ПЕ и јужно од селата Трново и Дреново, во тесниот и плиток дел на Малото ПЕ.
Сега, поради повлекувањето на крајбрежната линија за околу 3,5 км на југ, блатата ги нема. Поранешниот блатен простор е населен со досега непознати растителни видови за овој
Фауната на Преспанското Езеро е помалку истражена во однос на Охридското
[[Крап]]от е најквалитетната и репрезентативна риба во Преспанското Езеро. На жалост, во 1974 г. со употрeба на погрешен пестицид за авионско прскање од комарци, крапот во големи количини беше затруен. Подолго време се регенерираше, го немаше во поголеми бројни количини и поединечни големини. Со прекинот на водотечната врска помеѓу Малото и Големото ПЕ прекинато беше и движењето на рибите помеѓу Малото и Големото ПЕ. Грците го порибуваа Малото ПЕ со други не домицилни видови риби. И Албанците вршеле порибување на Големото ПЕ со риби. Во деведесеттите години од минатиот век се појавија мали сомови и аквариумски караси со големина до 10 см. Рибарите, поради разните и убави бои ги нарекоа телевизори. Ги имаше во поголеми количини. Поради оштрите, тврди и назабени перки
Следна риба по квалитет и застапеност е [[скобуст]]от, бојникот. Тој е квалитетна бела
▲Следна риба по квалитет и застапеност е [[скобуст]]от, бојникот. Тој е квалитетна бела ,слатководна риба ,најслатка за конзумирање уловена до пред мрестот, во месец март и април. После мрестот во мај до крајот на септември се повлекува и не е со таков квалитет како во пролет.
Најзастапена и секогаш присутна риба е плотицата ([[црвеноперка]], писа). Таа е слатка бела риба, попогодна за конзумирање до пред мрестот во пролет. Има повеќе ситни коски, па недоволно вештите за чистење на коските конзуматори ја избегнуваат.
[[Мренка]]та е малку застапена, ама овде е квалитетна
[[Клен]]от е најмалку застапен. Се јавува во големина и до 1,0 -1,5 кгр. Неговото месо е со бела сивкаста боја и киселкаст вкус. Рибарите го класифицираат како риба со најслаб квалитет.
▲СЕГАШНАТА КАТАСТРОФАЛНА СОСТОЈБА на Големото Преспанско Езеро со: намалените ниво на водата за 9 метри и зафатнина за 50%, повлечената крајбрежна линија за 3,5 км., исушените блата, малиот дотек на чиста,свежа и богата со кислород вода, големото присуство и концентрација на сулфати и пестициди, плитката вода, продорот на сончевите зраци до дното, дислокацијата и наголемувањето на количината и просторот со присуство на разни видови алги, намалената чистота на водата и др. Е ПРЕМНОГУ ЗАГРИЖУВАЧКА и безнaдежна за Преспанската Котлина.
Птичјиот свет многубројно разновиден и присутен во блатата, крајбрежјето и Езеренската Корија, беше посебна убавина, богатство и задоволство за човекот. Ќе наведеме некои од тие видови:
* Постојано присутни водни: лиска([[корморан]]), [[нор]] (гњурец), дива патка, [[пеликан]], [[црн гавран]]
* Надводни барски
* Крајбрежни: [[белиот галеб]], разни видови [[чапји]], штркот.
* Копнени: питома ластовица, дива ластовица, галица (чавка), страчка, гавран, сколовранец, врапци, и др.
Сега
== Туризам ==
Ред 143 ⟶ 151:
==Галерија==
<center>
File:Prespansko-Ezero-Stenje-MK.jpg|Западното крајбрежје на Преспанското Езеро кај селото
File:Plaza vo Stenje-Prespa-MK.jpg|Песочна плажа на Преспанското Езеро во селото [[Стење]]
File:Prespansko-Ezero-Markova-Noga.JPG|Глетка од Преспанското Езеро во месноста Маркова Нога, близу селото [[Долно Дупени]]
Ред 152 ⟶ 160:
Податотека:Cormorants,_Prespa.jpg|[[Голем корморан]] и [[мал корморан]] во Преспанското Езеро
Податотека:Prespa Lake National Pustec.jpg|Селото [[Пустец]] на југозападниот брег на Преспанското Езеро и островот [[Мал Град]]
Податотека:Prespa turizam od 1958.jpg|Рекламен постер за Преспа од 1958 година▼
Податотека:Ezero Prespa na stara razglednica.jpg|Разгледница од езерото Преспа, стара▼
Податотека:Поглед кон Преспанско Езеро од с.Љубојно сл.2.jpg|Поглед кон Преспанско Езеро од село [[Љубојно]]
Податотека:Поглед кон Преспанско Езеро од с.Љубојно слика 2.jpg|Поглед кон Преспанско Езеро од село [[Љубојно]]
Податотека:Mountain Tea.jpg|мини|Планински чај со поглед на Преспанското Езеро
▲Податотека:Prespa turizam od 1958.jpg|Рекламен постер за Преспа од 1958 година
▲Податотека:Ezero Prespa na stara razglednica.jpg|Разгледница од езерото Преспа, стара
</gallery>
</center>
Ред 163 ⟶ 172:
** Опширен пописен Дефтер за Казите Горица (Корча),Биглишта и Хрупишта од 1568/69 г. ,Скопје 1997 г.
** Опширен пописен Дефтер за Охридски санџак од 1583 г., Скопје 2000 г.
* Виктор Григорович: „Осврт од патувањето по Европска Турција, со карта на околината на Охридско и Преспанско Езеро“, Казан 1848 г.
* [[Јован Цвииќ]], „Атлас за езерата на Македонија ,Стара Србија и Епир“, Белград 1902 г.
* Јован Цвииќ, „Основи за Географијата и геологијата на Македонија и Стара Србија“, Белград 1911 г.
* Геолошки завод на Р Македонија, Скопје ,Геолошки податоци за Преспанска Котлина.
* Георги Трајчев, „Преспа“, „Софија“ 1923 г.
* Градежен институт „Македонија“, Скопје, Геолошки податоци за Преспа.
* Институт за просторно планирање, „Просторен план на охридско-преспанскиот регион Охрид“, Скопје, 1972 г.
* Институт за просторно плаирање, „Просторен олан на крајбрежниот простор на Праспанско Езеро“,Охрид 1988 г.
* Л. Милетич, Славејко Арсов-Сеќавања, „Востаничкото движење во југозападна Македонија“, Софија 1925 г.
* Милорад Сибиновиќ, „Езера-Преспанско и Охридско Езеро“, Скопје, 1987 г.
* Благоја Тодоровски и Славко Кипровски, „Влијание на Преспанскиот слив врз режимот на Охридското Езеро“, Скопје, 1974 г.
* Влогимјеж Пјанка,„Топономастиката на охридско преспанскиот базен“, Скопје , 1970 г.
* Пеце Ристевски,„Испарувањето од слободна површина на Преспанското Езеро“,ракопис,Скопје 1995 г.
* РХМЗ на РМ,Скопје, „Податоци за водостоите на Големото Преспанско Езеро, врнежите и другите климатски податоци во преспанскиот регион“.
* Ангел Лазаревски, „Климата во Македонија“, Скопје, 1993 г.
* Нико Пано, АНУА-ХМИ , Тирана, „Хидрологија на Албанија“, Тирана 1984 г.
| |||