Аканска митологија: Разлика помеѓу преработките
| [проверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
сНема опис на уредувањето |
Дополнување |
||
Ред 2:
[[Податотека:Gye_nyame.png|мини| Симбол кој претставува семоќност и сеприсутност на Нијаме, врховниот бог. ]]
'''Аканската религија''' ги опфаќа традиционалните верувања и религиозни практики на народот Акан од [[Гана]] и источниот [[Брег на Слоновата Коска|брегот на Слоновата Коска]]. Аканската религија се наведува и како '''Аком''' (од [[чви]] збор ''аком,'' што значи "пророштво"). Иако повеќето припадници на народот Акан се идентификуваат како [[Христијанство|христијани]] уште од почетокот на 20 век, некои уште ја практикуваат аканската религија и таа честопати е синкретизирана со [[Христијанство|христијанството]]. Акан имаат многу подгрупи (вклучувајќи Фанти, Ашанти, Акуапем, Васа, Аброн, Бауле и други), па религијата во голема мера варира од регионот и подгрупата.
Акан се народ со околу пет до шест милиони луѓе, од кои повеќето зборуваат јазик познат како чви. Тие го заземаат главно пошумениот регион на јужна Гана и источниот брег на Слоновата Коска како и крајбрежниот Фанти на југ. Тие се поделени на над десетина независни кралства, од кои најпознато е кралството [[Ашанти]] (Асанте) чиј главен град е [[Кумаси]] во централна Гана.
Слично на другите традиционални религии на [[Западна Африка|Западна]] и [[Централна Африка|Централна Африка,]] како што се [[Вуду|западноафриканското вуду]], јоруба или одинани, аканската космологија се состои од главен бог, кој генерално не комуницира со луѓето и со многу богови кои им помагаат на луѓето.
'''[[
== Верувања ==
[[Податотека:Fufu pounding 3.jpg|мини|Удирање фуфу]]
Акан веруваат дека секое човечко суштество е составено од три главни елементи:
* [[крв]] (''могија''), што произлегува од матрилинеалниот клан и дава формален социјален статус, карактер, или личност. Се смета дека постои духовна врска помеѓу таткото и неговото дете и дека духот на таткото обезбедува сила и заштита од опасност за неговото дете.
* [[душа]] (''кра''), која доаѓа од Бога и е трајна компонента на живата личност. Душата може да се врати во земјата на предците само по смртта, иако може привремено да замине за време на спиење или тешка болест.
* [[судбина]] (''нкрабеа''). Човекот не може да ја промени сопствената судбина, иако се верува дека вештерки и други лица може да се обидат да ја нападнат душата на една личност.<ref name=":1">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.encyclopedia.com/environment/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/akan-religion|title=Akan Religion {{!}} Encyclopedia.com|work=www.encyclopedia.com|accessdate=2020-09-09}}</ref>
==== Мит ====
Аканската религија има неколку важни митови за тоа зошто Бог се оддалечил од човештвото. Во еден мит, врховното суштество, Нјаме, се изнервирало од звукот што го направила некоја жена Ашанти, која удирала ''фуфу'' во дрвено чукало и тој се повлекол далеку од човештвото. Друга верзија го припишува неговото повлекување на фактот дека Ашанти имаат стапови за фуфу што се екстремно долги па кога жените правеле фуфу, краевите на стапчињата го удирале Нјаме додека седел горе на небото, па така тој одел сè подалеку. Исто така, постојат митови и илјадници поговорки и афоризми преполнети со разни религиозни референци.<ref name=":1" />
== Влијанија ==
Акан народите долго време биле во контакт со [[Ислам|муслиманите]] од [[Сахара]], но религиозното влијание на исламот било прилично мало. Тие биле погодени од европските колонијални сили кои се движеле кон копното од крајбрежјето од 15 век наваму, и од христијанските мисионери од почетокот на 19 век. Колонијалното влијание било моќно, поттикнато особено од желбата за злато и робови. Но, и покрај колонијалната пенетрација и долготрајната изложеност на различни економски, политички, образовни и религиозни влијанија, традиционалните религии на аканските народи опстојуваат силно низ современата ера. Иако постојат големи варијации меѓу аканските кралства, постојат многу сличности во космологијата и верската практика. Мобилноста на целиот сегмент од населението и на ритуалните светилишта и индивидуалните верници донело многу заеднички верски одлики низ целиот регион.<ref name=":1" />
== Божества ==
Акан зборуваат на јазикот [[Чви (јазик)|чви]] и ја следат својата историја во [[Западна Африка]] околу деветстотини години. За нив се верува дека потекнуваат од Блискиот исток - како [[Акадски јазик|акадскиот]] народ во Вавилон. Се верува дека името Акан потекнува од Акане или Акана. Во 1076 година [[Алморавидска династија|Алморавидите]] ги истерале Акан од нивниот антички дом во империјата на Гана до нивните сегашни локации во Западна Африка во денешна [[Гана]] и соседните области на [[Брег на Слоновата Коска|Брегот на Слоновата Коска]] и [[Того]].<ref name=":0">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.encyclopedia.com/history/news-wires-white-papers-and-books/deities-akan-religion|title=Deities of the Akan Religion {{!}} Encyclopedia.com|work=www.encyclopedia.com|accessdate=2020-09-09}}</ref>
===
==== Апсолут ====
Богот создавател носи различни имиња во зависност од регионот на обожавање, вклучително ''Нијаме'', ''Нијанкопон'', ''Брекирихунуаде'' („Семоќен“), ''Одоманкома'' („бесконечен изумител“),{{Sfn|Sykes|Kendall|2001}} ''ƆbƆadeɛ'' („креатор“) и ''Ананси Кокуроко'' („големиот дизајнер "или" големиот пајак").<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.cfiks.org/akanart/akanart/themes/akancosmology.htm|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20140518025254/http://www.cfiks.org/akanart/akanart/themes/akancosmology.htm|archive-date=18 May 2014|accessdate=1 May 2014}}</ref> Повремено се вели дека богот на создавањето е дел од тријонско божество или тријада, кое се состои од Нијаме, Нијакопон и Одоманкома.{{Sfn|Lynch|2010}} ▼
Поврзано: [[Нјаме]]
[[Податотека:GyeNyame2.JPG|мини|230x230пкс|Алка со привезок со знакот на богот [[Нјаме]]]]
Врховниот создавач е сеприсутен, семоќен, небесен
Следбениците на аканската религија веруваат во врховен бог создавател на универзумот. Тој е далечен и не комуницира со луѓето. Врховното суштество кај народот Акан, [[Нјаме|Онијаме]] (Нјаме), има многу други имиња. Некои од овие имиња означуваат атрибути, како што се ''Амосу'' (давател на дождот), Амовија (дарител на сонце) и Амаоми (дарител на изобилство). За Нјаме честопати се смета и дека е женско божество поврзано со Месечината.<ref name=":0" />
▲Врховниот создавач е сеприсутен, семоќен, небесен татко. Неговата сопруга е [[Асасе Јаа]] (позната и како Мајка Земја), која се смета за втора по Бог.<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/?id=ax0FxTUykP4C&pg=PA148&dq=akan+religion#v=onepage&q=asase&f=false|title=The Quest for Spiritual Transformation: Introduction to Traditional Akan Religion, Rituals and Practices|last=Opokuwaa|first=Nana Akua Kyerewaa|date=2005-01-01|publisher=iUniverse|isbn=9780595350711|language=en}}</ref> Заедно тие родиле две деца: Бија и Тано. {{Sfn|Lynch|2010}}
▲Богот создавател носи различни имиња во зависност од регионот на обожавање, вклучително ''
=== Абосом ===▼
''Абосом'', пониски божества или духови, им помагаат на луѓето на земјата. Овие се слични на ''ориша'' во [[Јоруба|јорупската религија]], на ''водун'' во [[Вуду|западноафриканското вуду]] и неговите деривати, и ''алуси'' во одинани. ''Абосом'' ја добиваат својата моќ од богот создавач и најчесто се поврзани со светот. Свештениците служат на некој поединечен ''абосом'' и дејствуваат како посредници меѓу абосомот и човештвото. Многумина од оние што веруваат во овие традиции учествуваат во дневната молитва, што вклучува и дарови за предците што се закопани под земјата и за духовите кои се насекаде. ▼
Акан имаат и второ супербожество, Онјанкопон (Нијакопон), кој е спротивен на Нјаме. Тој е маж и е поврзан со [[Сонце|Сонцето]]. Конечно, постои трет, ултрадивински елемент кој се врзува со Онијаме и Онјанкопон во единствена апсолутност: Одоманкома, бесконечното суштество. Овој Апсолут има тринитарен карактер: Бог како машки, женски и релативен принцип; или, метафорички гледано, Месечината, Сонцето и нивниот принцип на врзување. Одоманкома е одговорен и за природното и за натприродното постоење и редовно се фали за време на богослужбата како „Апсолутен архитект“ (''Бореборе'') на природата.<ref name=":0" />
Како и другите [[Традиционални африкански религии|традиционални западноафрикански религии]], аканската религија е [[Многубоштво|многубожна]]. Додека Онијаме се смета за врховен, има многу помали божества, кои вршат моќ над верниците, но тие се подредени на Онијаме.
=== Помали божества ===
[[Податотека:Akan MHNT.ETH.2010.25.175.jpg|мини|244x244пкс|Предмет кој го претставува Сонцето]]
▲==== Абосом ====
▲''Абосом''
Подредени на Апсолутот (Онијам, Онјанкопон и Одоманкома), помалите божества се исто така важни за желбите и среќата на поединците кои веруваат во нив. Всушност, многу помали божества не би постоеле или немало да се сметаат за неопходни ако верниците не ги гледале нив како ефективни застапници, посредници или гласници на Апсолутот, односно до врховните болгови Онијаме, Онјанкопон и Одоманкома.<ref name=":0" /> Со боговите се постапува со почит ако испорачуваат и со презир ако не успеат. Бог за кој се смета дека честопати не успева повеќе не се обожува. Меѓу помалите богови на Акан е и [[Ананси|Анансе]] (исто така напишано Ананси или Ањанс), кој честопати е претставен во митовите како пајак и измамник - митолошка фигура, која би требало да го надмине јазот меѓу Бог и луѓето преку неговата дивитаторска и оракуларна мудрост. Анансе е толку успешен во справувањето со Апсолутното божество што Акан го ценат многу.<ref name=":0" />
=== Предци ===
''Асаманфо'' се предците. Понекогаш се нарекуваат и духови. Предците (асаман или асаманфо) живеат заедно на место за кое се вели дека е над висока планина или преку река. За нив се верува дека знаат што прават живите на земјата и можат да им помогнат на оние кои имаат потреба или да ги казнат судирите или погрешните постапки со тоа што ќе предизвикаат болест, па дури и смрт. Предците на заминатите глави на обична лоза ги надгледуваат и поддржуваат членовите на таа лоза; оние од главната лоза го прават тоа и за кралската лоза и за припадниците на целиот град.<ref name=":1" />
''Црните столици'', кои се поцрнети со крв и други материи, функционираат како светилишта кои дејствуваат како привремени места за одмор на духовите на предците на одредена матрица кога се повикуваат за време на ритуалите. (Со предците може да се контактира каде било во кое било време.) Црните столици се чуваат во посебна столица во семејната зграда или палатата. Постојат многу детални погребни церемонии за началниците, вклучително и секундарни погребни прослави и, порано, масовни човечки жртви. Не постојат медиуми (''окомфо'') за предците, иако поединците повремено стануваат опседнати од нив.
== Церемонии ==
[[Податотека:AKWAMUS.jpg|мини|245x245пкс|Акам Одвира]]
Годината е поделена на девет ритуални единици (секоја од четириесет и два дена), првиот ден од секоја се нарекува ''адае''. Во ''адае'', некои богови се слават и предците се почитуваат преку црниот стол кој се чисти и потоа се помазува. Сите акански кралства имаат годишна прослава, наречена Апо или Одвира. Комплексниот фестивал, Апо се состои од голем број ритуални активности, вклучувајќи прочистување на натрупаните гревови и осквернување на претходната година, помазание на светилиштата на боговите и црните столици на предците, прослава на првите плодови (Јам фестивал ) и обновување на моќта на кралот, а со тоа и на кралството.<ref name=":1" /> [[Податотека:Tere Marichal, storyteller from Puerto Rico, telling the afro-caribbean folktale of Anansi at Biblioteca Juvenil de Mayagüez during a Multicultural Children's Book Day activity.jpg|мини|244x244пкс|Раскажувач од Порторико кој ја раскажува афро-карипската народна приказна за Ананси во библиотека за време на мултикултурна активност на Денот на книгата за деца]]
== Во Америка ==
=== Јамајка ===
Според Лонг, културата на Акан (наречена „ ''Короманти''“) ги поништила сите други африкански обичаи и дојдените неакански Африканци морале да се покорат на културата на мнозинското аканско население во [[Јамајка]]. Освен приказните за Ананси, аканската религија тука извршила огромно влијание. Бил документиран акански пантеон на богови, наречен Абосом во Чви. Поробените Акан се поклонувале на Нијанкопонг (погрешно напишан од британците како Акомпонг, ѝ се давале дарови на [[Асасе
=== Суринам ===
Ред 31 ⟶ 66:
=== Хаити ===
Хаитското [[вуду]] е синкретична религија што го комбинира вудуто со неколку други африкански религии, покрај влијанијата од [[Римокатоличка црква|католицизмот]]. Тука латентните влијанија на верувањето на Акан можат да се забележат преку вклучувањето на [[Ананси]] како едно од божествата на кои се поклонува религијата на [[Хаити]]. Тој честопати е прикажан како одржувач на врската помеѓу живите и нивните починати предци.<ref>DeLoughrey, Elizabeth; Handley, George B. "Postcolonial Ecologies: Literatures of the Environment". New York: Oxford University Press, Inc., 2011: pp. 74.</ref>
== Наводи ==
{{Наводи|2}}
== Извори
* {{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=MdaAdBC-_S4C&pg=PA41|title=The peoples of Africa: an ethnohistorical dictionary|last=Olson|first=James Stuart|publisher=Greenwood Press|year=1996|isbn=978-0-313-27918-8|location=Santa Barbara, CA|pages=18}}
* Paul Radin and Elinore Marvel, eds., ''African Folktales & Sculpture,'' revised and enlarged edition (New York: Pantheon, 1964).
* Cheikh Anta Diop, ''The African Origins of Civilization: Myth or Reality,'' translated by Mercer Cook (Chicago: Lawrence Hill, 1974).
* {{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=xlRaVT1DOW8C&pg=PA146|title=Who's who in non-classical mythology|last=Sykes|first=Egerton|last2=Kendall|first2=Alan|publisher=Routledge|year=2001|isbn=978-0-415-26040-4|ref=harv}}
* {{Наведување|last=Forde|first=Cyril Daryll|title=African Worlds: Studies in the Cosmological Ideas and Social Values of African Peoples|publisher=James Currey Publishers|year=1954|isbn=9780852552810}}
* {{Наведување|last=Lynch|first=Patricia Ann|title=African Mythology, A to Z|publisher=Infobase Publishing|year=2010|isbn=9781438131337}}
* Ephirim-Donkor, Anthony. ''African Personality and Spirituality: The Role of Abosom and Human Essence''. Lexington Books, 2015 {{ISBN|978-1498521222}}
* Opokuwaa, Nana Akua Kyerewaa. (2005-01-01). ''The Quest for Spiritual Transformation: Introduction to Traditional Akan Religion, Rituals and Practices''. iUniverse. {{ISBN|9780595350711}}[[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/9780595350711|9780595350711]]
== Надворешни врски ==
[[Категорија:Религиозни верувања, традиции и движења]]
| |||