Калдера: Разлика помеѓу преработките

'''Калдера''' — вдлабнатина налик на [[казан]] која се создава по празнењето на [[магматска комора|магматската комора]]/резервар. Кога големи зафатнини на магма ќе избијат за кус временски период, структурната поддршка над самата коморта се урушува. Па поовршинатаповршината на земјата се урушува во внатрешноста на делумно испразнетата комора, оставајќи голема депресија на површината (од еден до неколку километри во пречник). Иако понекогаш се опишува како [[вулкански кратер|кратер]], станува збор за вид на [[вртача]], бидејќи се создава преку урушување и упаѓање наместо со експлозија или удар. Познати се околу 7 вакви урушувања кои создале калдери од почетокот на {{римски|20}} век, најнеодамнешното кај исландскиот вулкан [[Бардарбунга]].<ref>Gudmundsson, M.T. et al. (2014) Graduale caldera collapse at Bárðarbunga volcano Iceland, regulated by lateral magma outflow, Science, 15.</ref>

Урушувањето е предизвикано од страна на [[магматска комора|магматската комора]] под вулканот, понекогаш поради резултат на голрмиголеми експлозивни [[вулкан|вулкански избиви]] (Погледајте [[избив на Тамбора во 1815 година|Тамбора]] во 1815 година), но исто така за време на неконтролирани избиви на страните на вулканот (Погледајте [[Питон-де-ла-Фурнез]] во 2007 година) или пак на поврзан систем од пукнатини (Погледајте [[Бардарбунга]] во 2014–2015 година). Доколку се исфрли доволно [[магма]], испразнетата комора не е во можност да ја поддржува тежината од вулканскиот отвор. Скоро кружна [[пукнатина (геологија)|пукнатина]] наречена, „прстенест расед“, се развива околу работ на комората. Прстенестите пукнатини имаат улога на поттикнувачи на [[интрузивна карпа|интрузија]]та на раседот, познат и како [[прстенест ров]]. Секундарните вулкански испусти може да се образуваат над прстенестата пукнатина. Како што се празни магматската комора, центарот на вулканот во самата прстенеста пукнатина започнува да се урушува. Урушувањето може да настане како резултат еден катаклизмичен избив, или пак може да биде резултат на низа на избиви. Вкупната област која може да се уруши може да има стотици па и илијадници километри квадратни.

Некои од калдерите познато е дека поседуваат богати [[руда|руди]]. Една од најзачуваните [[минерализација (геологија)|минерализирани]] калдери е [[Стерџен Лејк]] во [[Северозападно Онтарио]], [[Канада]], создадено во периодот на [[неорахајска ера|неоархајската]] [[ера (геологија)|ера]]<ref>{{cite web|url=http://www.d.umn.edu/prc/workshops/S08workshop.html |title=UMD: Precambrian Research Center |publisher=University of Minnesota, Duluth |date= |accessdate=2014-03-20}}</ref> пред 2.700 милиони години.<ref>{{cite web|url=http://www.d.umn.edu/~rmorton/ronshome/Volcanoes/calderas.html |title=Caldera Volcanoes |author= Ron Morton |publisher=University of Minnesota, Duluth |date=|accessdate=2015-07-03}}</ref>

Доколку продолжи вулканскатравулканската активност, центарот на вулканот може да се издигнува како ''[[повторувачки конус]]'' како што се на пример [[Церо Галан]], [[Тоба (езеро)|Тоба]], [[Јелоустонска Калдера|Јелоустон]], итн., со постепено навлегување на магма. ''Силициумска'' или ''[[риолит]]ска калдера'' може да исфралат стотици па и илјадници кубни километри материјал при единствен настан. Дури и избивите кои сопздаваат мали калдери, како што е [[Кракатоа]] во 1883 година или пак [[Пинатубо]] во 1991 година, може да предизвикаат месно уништување и значителен пад на температурите во светот. Големите калдери пак може да имаат уште поголеми ефекти.

Кого Јелоустонската Калдера избила последниот пат пред 650.000 години, ослободила преку 1.000&nbsp;км³ материјал (мерена како густокарпест еквивалент (ГКЕ)), покривајќи значителен дел од [[Северна Америка]] со слој со дебелина од два метри. За споредба, кога изби [[Сент Хеленс (вулкан)|Сент Хеленс]] во 1980 година, ослободи ~1,2&nbsp;км³ (ГКЕ) исфрлен материјал. Еколошките послкедиципоследици од избив на голема келдара може да се погледнат во геолошкото досие на избивот во [[Тоба (езеро)|Тоба]], [[Индонезија]].

Пред 74.000 години, овој индонезиски вулкан ослободил 2.800&nbsp;км³ [[Густокарпест еквивалент|ГКЕ]] на исфрлен материјал, најголемиот познат избив за време на [[Квартaр|Квартарскиот]] период (последните 1,8&nbsp;милиони години) и најголемиот познат избив во последните 25&nbsp;милиони години. Во доцните 1990-и, [[антрополог]]от Стенли Амброз<ref>{{cite web|url=http://www.anthro.illinois.edu/people/ambrose |title=Stanley Ambrose page |publisher=University of Illinois at Urbana-Champaign |date= |accessdate=2014-03-20}}</ref> предложил дека [[вулканска зима|вулканската зима]] предизвикана од овој избив го намалила [[човек|човечкото]] население на околу 2.000–20.000 единки, што довело до „[[популациско стеснување]]“ (''Погледајте ја'' [[Теорија за катастрофата на Тоба]]). Неодамна неколку генетичари, вклучувајќи ја и Лин Џорди и [[Хенри Харпендинг]] предложиле дека бројот на човековите единки за време на катастрофата бил сведен на 5.000-10.000.<ref>[http://www.bbc.co.uk/science/horizon/1999/supervolcanoes_script.shtml Supervolcanoes], BBC2, 3 February 2000</ref> Сепак, не постои директен доказ дека оваа теорија е точна. И не постои доказ за какво и да е друго изумирање на животински видови или истребувања, дури и кај видовите чуствителни на [[климатски промени]].<ref>{{cite journal|last1=Gathorne-Hardy|first1=F.J|last2=Harcourt-Smith|first2=W.E.H|title=The super-eruption of Toba, did it cause a human bottleneck?|journal=Journal of Human Evolution|date=2003|volume=45|issue=3|pages=227–30|doi=10.1016/S0047-2484(03)00105-2|pmid=14580592}}</ref> TПостои доказ дека луѓето продолжиле да живеат во [[Индија]] по настанот.<ref>{{cite journal|last1=Petraglia|first1=M.|last2=Korisettar|first2=R.|last3=Boivin|first3=N.|last4=Clarkson|first4=C.|last5=Ditchfield|first5=P.|last6=Jones|first6=S.|last7=Koshy|first7=J.|last8=Lahr|first8=M. M.|last9=Oppenheimer|first9=C.|last10=Pyle|first10=D.|last11=Roberts|first11=R.|last12=Schwenninger|first12=J.-L.|last13=Arnold|first13=L.|last14=White|first14=K.|title=Middle Paleolithic Assemblages from the Indian Subcontinent Before and After the Toba Super-Eruption|journal=Science|date=2007|volume=317|issue=5834|pages=114–16|doi=10.1126/science.1141564|pmid=17615356|bibcode=2007Sci...317..114P}}</ref> Теоријата во своите наизразени делови можно е да биде неточна.

Вулканската активност на [[Марс]] е сконцентрирана во две големи области: [[Тарсис]] и [[Елисиум]]. Секоја област содржи низа на џиновски штитни вулкани кои се слични со оние кои ги гледаме на Земјатаи најверојатно се последица на [[жариште (геологија)|жаришта]] во плаштот. Површината е доминирана од истеци на магма, и сите имаат една или повеќе урушени калдери.<ref name = "Wilson"/> Марс го поседува најголемиот вулкан во Сончевиот Систем, [[Олимп (Марс)|Олимп]], кој е трипати повисок од Монт Еверест, со пречник од 520&nbsp;км. Врвот на планината има група од шест калдери.<ref>Philip's World Reference Atlas including Stars and Planets {{ISBN|0-7537-0310-6}} Publishing House Octopus publishing Group Ltd p. 9</ref>

Бидејќи не постои [[тектоника на плочите]] на [[Венера]], топлината воглавноглавно се губи преку струење низ [[литосфера]]та. Ова предизвикува огромни истеци на магма, покривајќи 80% од површината на Венера. Многу од планините се големи [[штитен вулкан|штитни вулкани]] кои имаат пречници од 150–400&nbsp;км и висина од 2–4&nbsp;км. Повеќе од 80-инатина од овие големи штитни вулкани имаат на врвовите калдери со просечен пречник од 60&nbsp;км.<ref name = "Wilson"/>