Црна смрт: Разлика помеѓу преработките
[проверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
средување |
|||
Ред 2:
[[Податотека:1346-1353 spread of the Black Death in Europe map mk.svg|мини|400п|Ширењето на црната смрт во Европа од 1346 до 1353 г.]]
[[Податотека:Čumata Sts. Petar i Pavle Tresonče.jpg|мини|десно|Црната Чума во окови на фреска во црквата „[[Црква „Св. Петар и Павле“ - Тресонче|Св. Петар и Павле]]“ во [[Река (област)|реканското]] село [[Тресонче]].]]
'''Црната смрт''' или '''црна чума''' — една од најголемите [[пандемија|пандемии]] во историјата на човештвото, која го достигнала својот врв во Европа во периодот од 1346–53 г. и резултира со смрт на 75 до 200 милиони луѓе.<ref name="ABC/Reuters">{{cite news |url=http://www.abc.net.au/science/articles/2008/01/29/2149185.htm |title=Black death 'discriminated' between victims (ABC News in Science) |publisher=Australian Broadcasting Corporation |author=ABC/Reuters |date=29 January 2008 |accessdate=3 November 2008}}</ref><ref name="Health. De-coding the Black Death">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/1576875.stm |title=Health. De-coding the Black Death |publisher=BBC |date=3 October 2001|accessdate=3 November 2008}}</ref><ref name="Black Death's Gene Code Cracked">{{cite news |url=http://www.wired.com/medtech/health/news/2001/10/47288 |title=Black Death's Gene Code Cracked |work=Wired |date= 3 October 2001|accessdate=3 November 2008 |url-status=dead}} {{Dead link|date=April 2014|bot=RjwilmsiBot}}</ref> Иако, постојат повеќе теории за етиологијата на црната смрт, анализите на ДНК од жртвите од северна и јужна Европа во 2010 и 2011 година покажале дека причинителот бил бактеријата ''[[Yersinia pestis]]'', најверојатно предизвикувајќи различни облици на [[чума]].<ref>{{cite journal | author = Haensch S, Bianucci R, Signoli M, Rajerison M, Schultz M, Kacki S, Vermunt M, Weston DA, Hurst D, Achtman M, Carniel E, Bramanti B | title = Distinct clones of Yersinia pestis caused the black death | journal = PLoS Pathog. | volume = 6 | issue = 10 | pages = e1001134 | year = 2010 | pmid = 20949072 | pmc = 2951374 | doi = 10.1371/journal.ppat.1001134 | editor1-last = Besansky | editor1-first = Nora J }}</ref><ref name='nature_bos'>{{cite journal | author = Bos KI, Schuenemann VJ, Golding GB, Burbano HA, Waglechner N, Coombes BK, McPhee JB, DeWitte SN, Meyer M, Schmedes S, Wood J, Earn DJ, Herring DA, Bauer P, Poinar HN, Krause J | title = A draft genome of Yersinia pestis from victims of the Black Death | journal = Nature | volume = 478 | issue = 7370 | pages = 506–10 | date = 12 October 2011 | pmid = 21993626 | pmc = 3690193 | doi = 10.1038/nature10549 | url = http://www.nature.com/nature/journal/vaop/ncurrent/full/nature10549.html }}</ref>
==Потекло на чумата==
Црната смрт
Без оглед на причината, епидемијата
==Чумата доаѓа во Европа==
Чумата се
Болеста
==Пристигнување на Запад==
Стигнувањето на болеста до периферијата на Европа
Бидејќи болеста
▲Достигна до Кипар летото во 1347. До зимата беше во Италија. Од јануари 1348 чумата ја имаше во Марсеј. Го достигна Париз во пролетта 1348, а Англија во Септември истата година. Движејќи се по трговските патишта на Рајна, чумата пристигна во Германија во 1348 и во Ниските Земји во истата година. 1348 беше најлошата од годините на чумата.
▲Стигнувањето на болеста до периферијата на Европа траеше подолго. Во Норвешка пристигна во Мај 1349 година. Чумата не ги имаше достигнато источните Европски земји до 1350, а Русија до 1351 година.
▲Бидејќи болеста имаше тенденција да ги следи трговските патишта и да се концентрира во градовите, се водеше по индиректен пат: на блискиот исток, на западното Средоземје, а потоа во северна Европа па во Русија. Напредокот на чумата ја опишува географијата на средновековната трговија.
==За болеста==
Што
Симптомите вклучуваат висока температура, болки во екстремитетите и повраќање на крв. Најкрактеристичен симптом е отекување на лимфните жлезди. Овие жлезди можат да се најдат во вратот, пазувите и препоните. Отокот е испакнат и лесно видлив; неговата темна боја го дава името на болеста – '''Црна смрт'''.
Ред 29 ⟶ 33:
==Опис на болеста==
Првото образложение е од Месина, и го опушува пристигнувањето и почетниот напредок на болеста.
На почетокот на Октомври, во годината на инкарнација на Синот Божји 1347, дванаесет Џеновски галии, влегоа во пристаништето на Месина (Сицилија). Во нив имале толку опасна болест, така што секој кој само ќе зборуваше со нив
Не само што сите оние кои разговараа со нив починаа, но исто така и оние кои допреле или користеле некои од нивните работи. Кога жителите на Месина дознаа дека оваа ненадејна смрт произлезе од Џеновските бродови, тие веднаш ги отстраниле од пристаништето и градот. Но злото остана и предизвика ужасна појава на смрт. Наскоро мажите почнуваат да се мразат еден со друг толку многу што ако на синот го нападне болеста, неговиот таткото нема да се обиде да го заштити. Ако и покрај се, тој пристапи кон својот син, веднаш станува заразен и обврзан да умре во рок од три дена. Но тоа не е се; сите оние кои живеат во иста куќа со него, дури и мачките и други домашни животни го следеа него во смртта. Како што бројот на смртни случаи се зголеми во Месина, многумина сакаа да ги исповедаат своите гревови на свештениците и да ја подготват последната желба и тестамент. Но Проповедниците, адвокатите и нотарите одбиваа да влезат во домот на заболениот. Наскоро, труповите лежеа оставени во куќите. Ниту еден Проповедник, син, татко, ниту една врска не се осмели да влезе, туку ангажирале слуги, високо платени, да ги погребаат сите загинати. Куќите на починатите остануваат отворени со сите свои вредности, злато и скапоцени камења. Кога катастрофата го достигна својот врв, Месенијанците решија да емигрираат. Еден дел од нив се населиле во виноградите и полињата, но поголем дел побарале засолниште во градот Катанија. Но болеста се залепи за бегалците и ги придружуваше секаде каде што ќе се обратеа за помош. Оние кои стигнаа до Катанија го земаа нивниот последен здив во Катанските болници. Преплашените граѓани не дозволија закопување на бегалците од Месина во рамките на нивниот град, па така сите тие беа фрлени во ровови ископани надвор од зидините.
Луѓето од Месина беа дисперзирани преку целиот остров Сицилија, а со нив и болеста, така што без број луѓе загинаа. Градот Катанија остана без своите жители и на крајот потона во целосен заборав. Тука, не само што се појавија “изгорените пликови“, но исто така и отечени жлезди на препоните, рацете или на вратот. На почетокот биле во форма на лешник, и биле проследени со страшни трески кои за кратко време допринесувале болните да се чувствуваат толку омалаксани така што не можеле да станат од кревет, биле приморани да лежат со страшна треска. Наскоро отокот се зголеми со големина на орев, потоа на онаа на јајце од кокошка или од гуска, и
==Друг опис на болеста==
Од Анголо ди Тура, од Сиена:
''„Морталитетот во Сиена значително се зголеми во Мај. Тоа
==Официјални реакции==
Спротивно на она за што би можело да се помисли, реакцијата од јавните службеници, и од многу црковни,
Градовите беа најтешко погодени и се обидуваа да превземат мерки за контрола на епидемијата што никој не можеше да ја сфати. Во Милано, како еден од најуспешните примери, градските власти веднаш ги заѕидале куќите во кои сметале дека е присутна болеста, изолирајќи ги здравите во нив заедно со болните.
Венеција превзеде софистицирани и строги здравствени мерки, вклучувајќи и изолирање на сите дојдовни бродови на посебен остров. Но посекако, луѓето умираа, иако помалку во Милано и Венеција, отколку во другите градови што немаа такви мерки.
Ред 43 ⟶ 47:
Бидејќи Владата дејствува за да се спречи или контролира катастрофата, но несреќата продолжува, луѓето се надеваат на други лекови. Многу веруваа дека болеста се пренесува по воздушен пат, веројатно затоа што мирисот од мртвите и смртта беа толку страшни.
Луѓето гореа секаков вид на темјан: смрека, ловор, бука, бор, листови лимон, рузмарин, камфор и други. Марамчиња беа потопувани во ароматични масла, за да се покрие лицето кога се излегува надвор.
Лекот од звукот
И немаше крај на талисманите, амајлиите и магиите кои можеа да се купат од локалните „мудреци“ и аптеки. Луѓето беа очајни за лек и би направиле се, безразлика колку е тоа необично или чудно.
==Научно мислење==
Причината за болеста
Папата испрати писмо до Париз, за да ги добие мислењата на Медицинскиот факултет во 1348 година. Тие го проучувале проблемот, некое време, потоа пратиле извештај до папата. Добрите професори сметаа дека несреќата била предизвикана од посебно несреќниот спој на Сатурн, Јупитер и Марс во знакот Водолија што се случи во 1345 година. Оваа комбинација предизвика жешки, влажни услови кои предизвикуваат земјата да издишува отровни испарувања.
Извештајот продолжи да препорачува чекори за заштита од оваа болест. Ова е еден дел од нивниот рецепт:
Ред 53 ⟶ 57:
Како прво, ниеден човек не смее да мисли на смртта... Ништо не смее да предизвика вознемиреност, сите човекови мисли треба да бидат насочени кон нешто пријатно, смирени и вкусни нешта... Треба да бидат посетени прекрасни пејсажи, убави градини, особено кога расцветуваат ароматичните растенија... Слушање на убави, мелодични песни... Помислата на злато, сребро и други благородни камења е пријатна за срцето...
==Избегнување==
За волја на вистината, единствената акција која
Во Германија, имало бискуп кој за време на хаосот им нудел на гостите прачки или долги лажици. Богатите ќе побегнеа во селата. Папата Климент VI, кој живееше во Авињон, застана меѓу два големи пожари за да вдиши чист воздух. Чумата Bacillus всушност се уништува од топлина, така што ова стана од една од ретките навистина ефикасни мерки.
==Верници==
Ако епидемијата
Општеството генерално се чудело на нив и не ги оправдувало. Верниците имаа тенденција да ги убијат Евреите на кои наидоа, па дури и да ги убијат свештениците кои зборувале против нив. Во Октомври 1349 година, папата ги осуди и нареди властите да ги забранат. Но Верниците повторно се појавија за време на чумата во XV век.
==Опис на Верниците==
Еве неколку описи на Верниците од современите хроничари. Првиот опис е од Жан де Венет:
''„Додека чумата сè уште
Вториов опис е од средновековниот историчар Жан Фросарт, од неговата историја за [[Стогодишна војна|стогодишната војна]]:
''„ ...Грешинците најпрво се појавиле во Германија. Тие беа мажи кои вршеа јавно покајание и се претепуваа на својата кожа со камшици од мали железни шила. Некои искрварија толку многу помеѓу рамената и некои будалести жени имаа облека подготвена за да земат од крвта и да стават во нивните очи, велејќи дека тоа е чудесна крв. Додека го правеа покајанието, тие пееја многу тажни песни за раѓањето и за страста на нашиот Господ. Предмет на ова покајание
==Последици: Загуба на населението==
Проценката на Фросарт за загубата на населението
Ова довело до повторување. Чумата дојде во Европа во 1347 година. Од 1350 година таа во голем дел помина надвор од Западна Европа. Во период од две години, еден на секои три лица
Овие општи броеви го прикриваат нерамномерниот карактер на епидемијата. Некои области страдаа малку, додека други претрпеа многу повеќе. Еве неколку примери:
Помеѓу 45% и 75% од популацијата во Фиренца загина во една година. Една третина загина во првите шест месеци. За некое време, во Фиренца пропадна целиот економски систем.
Ред 71 ⟶ 75:
Одредени професии претрпеле повисока стапка на смртност, особено оние чии должности ги доведувале до контакт со болни – лекари и свештеници.
Во Монтпелер само седум од 140 доменикански монаси преживеале.
Стапката на смртност во Авињон
Големата загуба на народот била исто така и поучна. Урбаното население се обнови брзо, во некои случаи во рок од неколку години, преку имиграција од селата поради зголемените можности во градовите. Руралното население пак, закрепна полека, бидејќи селаните ги напуштија своите фарми за градовите.
Најтешко погодени беа посебни групи како што се монасите. Нивното опоравување траеше неколку генерации. Во многу области пред-чума нивоата на популација не беа постигнати до 1500-тите; а во неколку дури и до 1600-тите.
Ова е една причина зошто Црната Смрт ја означува поделбата помеѓу средниот век, со развиена средновековна култура и моќ, и подоцнежниот среден век. Подоцнежниот период
==Последици: Економски нарушувања==
Градовите беа силно погодени од чумата. Финансиското работење
Имаше голем недостиг на работна сила, особено во краток рок, а следствено на тоа платите се зголемија. Заради високиот морталитет, имаше добра повеќе од потребното и така цените паднаа. Меѓу двете тенденции, животниот стандард се зголеми... за оние кои сè уште беа живи.
Личните имоти во околината изгледале страшно. На фармите и во селата луѓето целосно изумреле или биле напуштени од ретките преживеани кои одлучиле да не останат тука. Кога Норвешките морнари конечно го посетуваат Гренланд повторно во почетокот на XV век, наоѓаат само диви говеда.
Ред 82 ⟶ 86:
Исто како што имаше еснафски побуни во подоцнежните 1300, исти такви побуни има сега во селата.
==Културни последици==
Како што рекоа хроничарите, чумата ги допре сите, богатите и сиромашните подеднакво. Историчарот Вилани од Фиренца го напиша ова: ''„И многу земји и градови беа опустошени. И чумата траеше до _____“'' Вилани остави празно место на крајот од реченицата која планираше да ја пополни по денот кога чумата ќе престане. Никогаш не го направи тоа. Вилани
Универзитетите и училиштата обично се наоѓаа во најтешко погодените региони. Тие беа затворени и напуштени. Шеснаесет од четириесет професори на Кембриџ загинаа.
Истото се случи и во црковните институции. Свештениците загинаа и никој не можеше да ги слушне исповедите. Епископите умираа, како и нивните наследници.
Губење на животи во толкав број и од толку ужасна болест, донесе очај насекаде. Зошто Бог би го направил тоа? И зошто неговите слуги не можеа да го спречат или ублажи неговиот гнев?
''„Додека траеше оваа епидемија во Тоскана, повеќе од осумдесет починаа на секои сто луѓе. И воздухот
Тонот на овој извадок одекнуваше низ целата Европа. Имаше такви кои веруваа дека оваа катастрофа навистина ќе го означи крајот на светот. Дури и кога кризата помина, и светот остана да постои, некои се прашуваа зошто Бог толку го казни светот.
==Ефекти во уметноста==
Тонот на очај на крајот се појавува во уметноста на тоа време, иако не веднаш. Во подоцнежните 1300, кога многу делови од Европа беа посетени два или три пати од епидемијата, се појавуваше еден вид на морбиден хорор.
Како главен пример можат служат скулптурите. Големиот Бог
Како што претходно овие скулптури го покажаа Бог во во неговиот оклоп со меч и штит, или дама во нејзината најдобра облека, околу 1400 година се забележуваат вознемирувачки промени во уметноста. Некои скулптури покажуваа половина распаднати тела со јасно видливи делови на скелетот. Облеката била драпирана со крпи, некои биле со глисти и полжави закопани во трупот. Тоа
'''''Danse macabre'' (Танцот на смртта)'''
Исто така се појавија и слични брутални слики. Тука, стилот има име – ''danse macabre'' (танцот на смртта). Содржините покажуваа скелети кои се мешаа со луѓето во секојдневието. Гледаме селани на жетва, работници на градилиште, или ловци во шума. И во секоја сцена поврзана со животот, има скелети: скелети од коњи коишто носат трупови од на лов; селски девојки играат со смртта; скелет држи дете од изворот на крштевање.
Ред 97 ⟶ 101:
Ништо подобро не ја демонстрира Црната Смрт во Европа од овие уметнички дела.
==Политички ефекти==
Чумата немала постојан ефект на текот на политиката, но и го одзела патот. Клалот Алфонсо XI од Кастиља бил единствениот владеечки монах којшто умрел од чумата, но умреле и многу помалку знајчајни, вклучувајќи ги кралиците од Арагон и Франција и синот на Византискиот владетел. Собранијата биле здружени кога чумата имала замав, со што продолжиле со работа. [[Стогодишна војна|Стогодишната војна]]
Ефектот на локално ниво
Меѓутоа, новите судови беа формирани. Предизвиканиот хаос од толку многу смртни случаи на крајот се реши и политичкиот живот продолжи понатаму. Сепак, често може да се прочита дека одредена опсада била укината заради епидемијата, или некои кнежевства се нашле во неред, бидејќи кнезот починал од црната смрт.
==Историско време на чумата==
Самата чума
Европската економија веќе поминуваше низ тешкотии. Таа ги поврзувала проширените граници, на границата и на вратената земја од шумата и мочуриштата. Доаѓањето на Монголите и Османлиите ги прекинаа трговските патишта и одредени области на Европа беа на раб на депресија.
Уште полошо, климата се менувала, со поладно и поветровито време, создавајќи се помалку култури како што се наголемувала популацијата. Во раните 1300 години, имаше појава на голем глад.
Исто така и црквата
[[Стогодишна војна|Стогодишната војна]] додаде војна на чума и глад. Само две години пред тоа, Англичаните и задаваат голем пораз на Франција. Наскоро ке се појават маршути, платени армии коишто служеле еден или друг крал, кога ниеден крал нема да плати тие талкале од едно село до друго и пљачкосувале. Тешкотиите настанати од војната и ограничената економија се влошуваат со појавата на црната смрт. Се разбира, тука постои меѓусебна врска. Ефектите на чумата беа влошени заради овие и други проблеми, а и самите проблеми беа дуплирани заради чумата.
==Враќање на Чумата==
Еден од најлошите ефекти на чумата
Тоа
Тоа беа најлошите векови, но имаше локални епидемии двеста години потоа. Делови од Европа никогаш не го постигнаа бројот на жители кој бил пред чумата се се до XVII век.
|