Обелиск: Разлика помеѓу преработките

[проверена преработка][проверена преработка]
Избришана содржина Додадена содржина
с →‎19 век.: Правописна исправка, replaced: Реџио Емилија → Реџо Емилија using AWB
с Форматна исправка, replaced: 0 год. → 0 г. (7), 1 год. → 1 г. (6), 2 год. → 2 г. (5), 3 год. → 3 г. (10), 4 год. → 4 г. (5), 5 год. → 5 г. (7), 6 год. → 6 г
Ред 20:
Источниот Император Теодосиј, во Константинопол испорачал обелиск во 390 година и му бил поставен во неговиот хиподром, каде издржал Крстоносни војни и Селџуци и се уште стои во плоштадот Хиподром во денешен Истанбул.
Овиј обелиск е 95 стапки висок и тежи 380 тони. Неговата долна половина како што се верува исто така постоела некогаш во Истанбул но денес ја нема. Обелискот во Истанбул е 65 стапки висок.
Рим е главниот град на обелискот во светот. Најистакнатиот е 25.5м/83.6 стапки високиот и 331 тони тежок обелиск на плоштадот Свети Петар во Рим. На оваа локација обелискот бил поставен од 37 год г., на ѕидот на Циркусот на Неро, во крилото на Базиликата Св. Петар:
„Плиниј Постариот во неговото Природознание (Natural History) се однесува на пренесувањето на обелискот од Египет во Рим по наредба на Императорот Гај (Калигула) како на извонреден настан. Лаѓата која го носела имала огромни јарболи од чамово дрво кое четири човекови раце не можеле да го заобиколат. Сто и дваесет бушели (мерка за количина) леќа биле потребни за одржување рамнотежа. Откако ја исполнил својата цел, гигантскиот брод не бил повеќе потребен. Па така, исполнет со камења и цемент бил потонат за да ги постави темелите на најголемиот кеј на новото пристаниште во Остија“.
Повторното издигнување на обелискот го обесхрабрил дури и Микеланџело, но Сикст Петти бил одлучен во издигањето на обелискот пред Св. Петар чиј брод туку што не почнал да се прави. Тој имал дрвена макета во вистински димензии којашто била издигната во месеците на неговото избирање.
Доменико Фонтана, помошник во изградба на Базиликата, на Џакомо Дела Порта претставил пред Папата мал модел на кран од дрво и мал обелиск од олово, кој самиот Сикст можел да го крене со покревање на мала дигалка со неговиот прст. Фонтана го добил проектот.
Обелискот половина закопан во отпадокот на годините, прво бил ископан онака како што стоел, потоа од 30 април до 17 мај, 1586 год г. требало да се премести на ролери до плоштадот за што биле потребни 1000 луѓе, 140 коњи за влечење товар и 47 кранови. Повторното издигнување било закажано за 14 септември, на Постот на Издигнување на крстот и се случувало пред голема маса народ. Обелискот било големо дело во архитектурата, му создал репутација на Фонтана кој го објаснил во илустрираната книга со изгравирани, бакарни плочки За пренесувањето на ватиканскиот обелиск и делото на нашиот Господин Папа Сикст Петти (1590год.) (Della transportatione dell'obelisco Vaticano et delle fabriche di Nostro Signore Papa Sisto V (1590)), и со самото тоа поставил нов стандард во пренесувањето технички информации и влијаел на на последователните објави во областа на архитектурата со голема прецизност.
Пред да биде повторно издигнат обелискот бил ослободен од лоши духови. Се вели дека Фонтана имал повеќе тимови од коњи со кои би можел да избега во случај ако неговиот потфат пропадне. Кога Карло Мадерно го правел бродот на Базиликата морал да постави мала навртка во неговата оска да се постави обелискот.
Обелискот стои пред црквата Тринита деи Монти, на врвот на Шпанските скали. Друг обелиск во Рим е извајан како да е носен на грбот на слон. Рим изгубил еден од своите обелисци кој го красел храмот на Исис, откриен во 16 век.
Ред 64:
 
Обелиск-спомениците се познати и во асирската цивилизација, каде биле издигнати како јавни споменици кои ги обележувале достигнувањата на асирскиот крал.
Британскиот Музеј поседува три асирски обелиска: Белиот обелиск (именуван според неговата боја), го открил Хормузд Расам во 1853 год г. во Ниневех. Обелискот бил подигнат или од Ашурнасирпал Први (1050-1031год. п.н.е.) или Ашурнасирпал Втори (883-859 год г. п.н.е.).
Обелискот содржи записи кои укажуваат на тоа дека кралот запленувал стока, луѓе и стада кои биле носени во градот Ашур. Релјефите на обелискот откриваат воени кампањи, ловење, победнички банкети и сцени од почесни настани.
Обелискот Расам, именуван по неговиот откривач Хормузд Расам, се наоѓал на тврдината Нимруд (стар Калху). Бил издигнат од Ашурнасирпал Втори, иако е сочуван само во делови. Сочуваните делови на релјефи откриваат сцени од почесни настани кон кралот на Сирија и западот.
Ред 71:
===Аксум===
 
Дел од обелискците биле гравирани во Кралството Аксум. Заедно со 21м. високиот обелиск на кралот Езана, последниот издигнат и единствен сочуван е најпознат пример за аксумските обелисци е така наречениот обелиск на Аксум кој е висок 24м. Бил гравиран околу 4 век и со текот на времето се срушил и се разделил на три дела. Во ваква состојба бил пронајден од италјански војници во 1935 год г. по Втората италјанско-етиопска војна, кога бил грабнат и однесен во Рим, 1937год. и поставен на плоштадот Порта Капена. Со договорот на ООН во 1947 Италија се согласила да го врати обелискот но не го исполонила се до 1997, после години на пристисок и разни контроверзни спогодби. Во 2003 год г. италијанската влада ги направила првите чекори кон враќање на обелискот и во 2008 год г. конечно бил повторно издигнат.
Најголемиот познат обелиск, Големиот обелиск во Аксум, којшто денес е срушен со висина од 33м. и димензии на основата 3м со 2 м. (и тежина од 520 тони) е еден од најголемите еднокамени споменици некогаш направени во човековата историја (најголемиот се наоѓа или во Баалбек или во Рамессеум) најверојатно паднал при изградбата или веднаш по неа уништувајќи голем дел од гробницата под него. Обелисците чијшто соодветен термин е стелае, или тамошното хавилт или хавилти бидејќи не завршува со пирамида, се користеле да ги означат гробиштата или подземните гробници. Најголемите означувачи на гробови биле наменети за кралските гробници и накитени со повеќе-катни лажни прозорци и лажни врати додека оние на благородниците биле помали и помалку накитени. Постојат стотици помали стелае на „стелае полињата“ а само неколку големи.
 
Ред 84:
===Византија===
 
*Ѕидниот обелиск (Обелискот на Константин), Хиподром на Константинопол. Изграден во времето на Константин Седми Порфирогенит (905-959 год г.), покриен со бронзени плочи.
 
===Предколумбовски период===
 
Предисторискиот обелиск Тело, пронајден во 1919 год г. во Чавин-де-Уантар во Перу, е монолитен стеале со димензии во форма на обелиск. Бил гравиран во плиток релјеф со чавински симболи како што се низа од заби и глави на животни. Откако долго бил чуван во Националниот музеј за археологија, антропологија и историја на Перу во Лима, бил пренесен во Националниот чавински музеј, кој се отворил во јули 2008год. Обелискот бил именуван според археологот кој го открил, Хулио Ц. Тело, коишто се сметал за „татко на перуанската археологија“. Тој бил првиот американски староседелски археолог.
 
==Експерименти со издигнување обелиск==
Ред 105:
===18 век.===
 
*Обелискот на Маркет Сквер во Рипон (Николас Хавксмур) 1702 год г. 80 стапки /(24 м.) висина, првиот обелиск во големи размери издигнат во Британија.
*Сент Лук Олд Стрит (црква), Лондон, го додал Николас Хавксмур околу 1727-33 год г.
*Обелиск Мамхед, сто стапки (30 м.), изграден 1742-1745 год г. како помош при пловење.
*Училиште Стоу, Бакингемпшир- обелиск на генерал Волф, 1754год.
*Обелискот во Монтреал Парк, Риверхед, Севеноакс, Кент-обелискот на Лорд Џефри Амхерст, 1761 год г.
*Обелиск Кагул во Царскоје Село, 1772год.
*Обелиск Чесма во Гатчина, 1775год.
Ред 118:
===19 век.===
*Споменикот на Нелсон, Спринфилд парк, Ливерпул, околу 1805год.
*„Иглата на Брајтлинг“ Брајтлинг, источен Сасекс (65 стапки/ 20м.) околу 1815 год г.
*Гробот на патриотите, Стари гробишта, Арлингтон, Масачусетс (1818 год г.)
*Споменик на Капетан Кук, Изби Мур, Грејт Ајтон, Северен Јоркшир, 1827год. (15.5 м, 51 ст)
*Споменик Гротон во (Форт Гризволд), Гротон, Конетикат, 1830 год г. (41.15 м., 135 ст.)
*Споменик Банкер Хил, Чарлстаун, Масачусетс- изграден меѓу 1827 и 1843 год г.
*Обелиск на лавови, во [[Јаш]], Романија, 1834 год г.
*Вила Торлониа, Рим- два обелиск подигнати во 1442 год г.
*Реџо Емилија обелиск, го комеморира бракот на Францис Петти, Војвода од Модена со принцезата Аделгунда од Баварија, изграден во 1842 год г.
*Споменикот на Радерфорд во близина на Анвот, Шкотска подигнат во 1842 год г. како спомен на Самуел Рутерфорд.
*Споменик на политичките маженици, единбург, подигнат 1844 год г. како спомен на „Шкотските маченици за слобода“.
*Споменик Лансдаун, во близина на Белата куќа Черчил, Вилтшир, 1845 год г., 38 м., го подигнал Третиот Маркиз од Лансдаун во комеморација на Сер Вилијам Пети.
*Њукасл, Нов Јужен Велс- Обелискот, изграден 1850 год г.
*Споменик Велингтон, Велингтон, Самерсет, завршен 1854 год г. (53.34м, 175 ст.)
*Студли Пајк, Тодморден, Западен Јоркшир, изграден 1856 год г.
*Обелиск на Фонтенеј, 1860 год г.
*Споменик Велингтон, 1861 год г. (62 м., 05 ст.) Феникс Парк, Даблин, Ирска.
*Гробот на Линколн во Спрингфилд, Илиноис, 1865 год г. (35.66м., 117 ст.)
*Обелискот на Николсон, Маргала Хилс, Пакистан 1868 год г.
*Обелиск на Капетан Кук, Курнел, Нов Јужен Велс, 1870 год г.
*Меморијален обелиск на ветераните на Округ Дофин во Харисбург, Пенсилванија, завршен во 1876 год г. (33.52м., 110ст.)
*Споменик Вашингтон во Вашингтон ДЦ, САД, висина 555 стапки, 5.5 инчи (169.29 м.) е највисокиот постоечки обелиск во светот, завршан во 1884 год г.
*Споменик на боиштето Орискани во Рим, Њујорк, посветено во 1884 како мемориал на битката на Револуционерната војна во 1777год.
*Споменик на битката во Бенинтон, во Бенинтон, Вермонт 1889год.
*Далхауси обелиск во Рафлс Плејс, Сингапур, 1891 год г.
*Обелискот, Универзитетски парк кампус на универзитетот Пен Стејт, 1896 год г.
 
===20 век.===
 
*Мемориалот на Вилијам Дедли Чипли, на Плаза Фердинанд Седми, Пенсакола, Флорида, 1901 год г.
*Споменикот на Наредник Флојд, на автопатот 75 во САД, Су Сити, Ајова, 1901 год г.
*Мемориал на родното место на Џозеф Смит, Јужен Ројалтон, Вермонт, 1905 год г.
*Споменик Меккинли, Плоштад Нијагара, Бафало, Њујорк, 1907 год г. (96 ст. /29 м.)
*Споменикот на ветераните, Елизабеттон, Тенеси, посветен во 1904 год на ветераните од Американската граѓанска војна од Округот Картер, Тенеси.
*Споеник Чалмете, во Чалмете, Луизиана, комеморација на битката во Њу Орлеанс, 1908 год г.
*Мемориал Коронатион, во Коронатион Парк, Делхи, кмеморација на основањето на Њу Делхи во 1911 год г. по кој следуваат други обелискци околу Раштрапати Бхаван.
*Мемориал на Победата, Форт Рековери, Охајо, завршен во 1913 год г.
*Национален споменик на жените во Блуфонтејн, Јужна Африка, бил подигнат во 1913 год г.
*Обелискот Хенри М. Флагер кој се наоѓа на Флагер Монумент Ајленд во Мајами Бич, флорида бил изграден 1920 год г.
*Меморијалот на Војната на плоштадот Лондон, Саутпорт, Ланкшир, го дизајнирале Грејсон и Барниш во 1923 год г. Бил закрилен со две колонади секоја поддржана со столбови во дориски ред и изработени од портландски камен.
*Ветеран мемориал плаза (плоштад на обелискците) на плоштадот-мемориал за Светската Војна на Индиана во Индианаполис бил изграден во 1923 год г.
*Споменикот на Џеферсон дејвис на државниот историски сајт - Џеферсон Дејвис во Фервју, Кентаки (351 ст./107 м. ) висок, во поголем дел направен од бетон, 1924 год г.
*Голем обелиск со најголемото јаболко во светот на неговиот врв стои во Корнелија, Џорџија. Бил подигнат во 1925 год г.
*Кулата Фошеј, во Минеаполис, Минесота, обликувана според Споменикот Вашингтон, 1929 год г.
*Обелиск на Монтевидео, Уругвај, 1930год
*Споменик Хај Поинт, Монтагу, Њу Џерзи. Обелиск со висина 220 ст./67м. на врвот на Њу Џерзи, на највисоката точка, 1803 ст.(550м.) надморска височина, 1930 год г.
*Форо Италико, Рим (на Лунготевере Маршал Диаз), подигнат во чест на Бенито Мусолини, 1932 год г.
*Обелиск на Буенос Аирес, Аргентина, 1936 год г.
*Споменик Сан Хасинто во Ла Порт, Тексас, во цомеморација на победата на тексашката војска во битката на Сан Хасинто и со тоа добивање независноста на Мексико, 1939год.
*Трилон и Перисфер, Светски саем во Њујорк, 1939год., Флашинг, Њујорк, не е вистински обелиск туку уметничка декоративна верзија, (700 ст./213м.), 1939год.
*Обелискот на Уан Три Хил во Окленд, Нов Зеланд, 1940 год г.
*Обелиск Манзанар, Индепенденс, Калифорнија споменик во чест на Јапонските стажисти за време на Втората светска војна, 1943 год г.
*Обелиск на Плоштад Франција во Каракас, Венецуела, 1944год.
*Мемориал во Сафед, Израел посветен на војниците кои погинале во израелската војна за независност.
Ред 189:
 
===21 век===
*Капас Национал Шрин (од Цапас Натионал Схрине) во Филипинската провинција Тарлак, Филипини, 70м. висок обелиск подигнат во 2003 год г.
*Споменик на езерцето и бел обелиск во главниот плоштад на Виган Сити во филипините.
*Обелиско Новеченто (Обелисцо Новеценто), Рим. Скулптура на Арландо Помодоро.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/wiki/Обелиск