Википедија

Северен Пол: Разлика помеѓу преработките

Интерактивен преглед на историјата
[проверена преработка][проверена преработка]
← Постаро уредувањеПоново уредување →
Избришана содржина Додадена содржина
НагледноВикитекст
с →‎Време: Стилска исправка, replaced: временска зона → часовен појас (2) using AWB
с Јазична исправка, replaced: Северниот пол → Северниот Пол (7), северниот пол → Северниот Пол (28) using AWB
Ред 2:
{{coord|90|N|0|W|display=title}}
 
[[Податотека:Arctic circle mk.svg|275px|thumb|right|Карта на Арктикот со [[северен поларен круг|северниотСеверниот поларенПоларен круг]] (сино).]]
[[Податотека:Noaa3-2006-0602-1206.jpg|thumb|275px|Северниот полПол.]]
'''Северен пол''', познат и како '''географски северен пол''' или '''Земјин северен пол''' или '''Арктик''' — [[пол (географија)|географски пол]] дефиниран како местото во северната полутопка каде [[Земја|Земјината]] оска на вртење се состанува со Земјината површина.
 
Северниот полПол е најсеверната точка на Земјата, лежејќи дијаметрички спротивно од [[јужен пол|јужниот пол]]. Ограничен е од од 90° СГШ (''Φ''= <sup>+</sup>π/2), и како правецот на т.н. [[географски север]]. Бидејќи на Северниот полПол сите правци покажуваат север, таквата географска ширина може да се дефинира како секој вредносен степен (<sup>-</sup>π ≤ ''λ'' ≤ <sup>+</sup>π).
 
Додека јужниот пол лежи на континентална [[Антарктик|земјина маса]], северниотСеверниот полПол се наоѓа во средината на [[Северен Леден Океан|Северниот Леден (Арктички) Океан]] чии води речиси постојано се покриени со огромни ледени водни маси. Поради ова не е сигурно да се изгради станица на северниотСеверниот полПол (за разлика од [[јужниот пол]]). Како и да е, [[Советскиот Сојуз]] и подоцна [[Русија]], имаат изградено голем број на станици преку кој го проучуваат северниотСеверниот полПол. Денеска, научниците предвидуваат дека до [[2050]] ќе дојде до топење на сантите [[мраз]].<ref>[http://www.climatecrisis.net/thescience/ "What is Global Warming?"], climatecrisis.net</ref> Повеќе песимистички, беше тврдено од некои научници дека сантите мраз ќе исчезнат некаде во средината на [[2008]], предвидување кое очигледно не се исполни.<ref>[http://news.xinhuanet.com/english/2008-03/01/content_7696460.htm Expert: Arctic polar cap may disappear this summer_English_Xinhua<!-- Bot generated title -->]</ref><ref>[http://edition.cnn.com/2008/WORLD/weather/06/27/north.pole.melting/index.html North Pole could be ice-free this summer, scientists say], CNN, 27 јуни, 2008</ref> На [[15 декември]] [[2008]], некои [[Канаѓани]] изјавија дека некои научници тврдат дека топењето на сантите мраз ќе почне некаде во [[2014]].<ref>''[[Daily Planet (TV series)|Daily Planet]]'', [[Discovery Channel|Discovery Channel Canada]], 15 декември, изд. 2008</ref>
 
Морската длабочина на северниотСеверниот полПол е измерена и изнасува околу 4261 метри.<ref>[http://uk.reuters.com/article/worldNews/idUKL0286134520070802 Russian sub plants flag at North Pole], Reuters, Aug 2, 2007</ref> Најчесто се вели дека најблиското копно е островот [[Кафеклубен]], одалечен околу 700&nbsp;км од северниот брег на [[Гренланд]].
 
== Прецизна дефиниција ==
 
<!-- За Земјината оска на вртење и положбата на северниотСеверниот полПол – се верувало дека се фиксирани (слично со Земјината површина) сè додека, во [[XVIII век]], математичарот [[Леонард Ојлер]] предвидел дека оската може да се „ниша“ помалку. На почетокот на [[XX век]] астрономите забележиле мало отстапување на „варирањето на геог. ширина“, предизвикано од фиксираната точка на [[Земја]]та од опсерваторијата за [[ѕвезда|ѕвезди]]. Дел од оваа вариација може да биде заслужна за лутањето на полот во однос на Земјината површина, со растојание од неколку метри. Лутањето или застранувањето има неколку периодични компоненти и една неправилна компонента. Компонентата со период од околу 435 дена е индификувана со осум месечното лутање предвидено од Ојлер и сега се нарекува [[Chandler wobble]] after its discoverer. The exact point of intersection of the Earth's axis and the Earth's surface, at any given moment, is called the "instantaneous pole", but because of the "wobble" this cannot be used as a definition of a fixed North Pole (or South Pole) when metre-scale precision is required.
It is desirable to tie the system of Earth coordinates ([[latitude]], [[longitude]], and elevations or [[orography]]) to fixed landforms. Of course, given [[continental drift]] and the rising and falling of land due to [[volcano]]es, [[erosion]] and so on, there is no system in which all geographic features are fixed. Yet the [[International Earth Rotation and Reference Systems Service]] and the [[International Astronomical Union]] have defined a framework called the [[International Terrestrial Reference System]]. The North Pole of this system now defines geographic North for precision work, and it does not quite coincide with the rotation axis.
-->
[[Астрономија|Астрономите]] го дефинираат северниот [[географски пол]] на [[планета]] или друг објект во [[сончев систем|Сончевиот Систем]] со планетарниот пол кој е во истата елиптична полутопка како и Земјиниот северен пол. Попрецизно, „Северниот полПол е полот на вртење кој лежи на северната страна на постојана [[рамнина (математика)|рамнина]] од сончениот систем“ [http://www.hnsky.org/iau-iag.htm]. Ова значи дека некои објекти имаат обратни насоки на вртење од „нормалата“, (т.е. во насока на стрелките на часовникот). Друга често користена дефиниција го користи правилото на десна рака: северниотСеверниот полПол е оној пол околу кој објектите ротираат спротивно на стрелките на часовникот [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/index.html]. Ако се користи првата дефиниција (според [[Меѓународен астрономски сојуз|Меѓународниот астрономски сојуз]]), осниот агол секогаш ќе биде 90° или помалку, но периодот на вртење може да биде негативен ([[повратно движење|повратно]] вртење); кога се користи втората дефиниција, осниот агол може да биде поголем од 90° но периодот на вртење е секогаш позитивен..
 
Имињата на [[магнетен пол|магнетните полови]] се добиваат во зависност од насоката на силовите линии (кон или од земјината кора). Ако тие имаат иста насока како кај Земјата во северниотСеверниот полПол, го нарекуваме северен магнетен пол за планетата.
 
Некои тела во [[Сончев Систем|сончевиот систем]] како [[Сатурн]]овиот [[природен сателит]] [[Хиперион (месечина)|Хиперион]] и астероидот [[4179 Toutatis]], немаат географски северен пол. Тие ротираат [[теорија на хаос|хаотично]] заради неправилната форма и [[гравитација|гравитациските]] влијанија од околните планети и месечини.
Ред 30:
== Дефинирање на Земјиниот северен Пол==
 
Северниот полПол е всушност [[север|најсеверната]] точка на [[земја]]та, може да се дефинира на четири различни начини. Само првите две дефиниции се користат во пракса. Како и да се дефинира, северниотСеверниот полПол лежи во [[Северен Леден Океан|Северниот Леден Океан]].
 
# '''географски северен пол''', е приближно најсеверната точка во која Земјините оски се сечат со површината.
Ред 41:
Географскиот северен Пол се наоѓа близу до најсеверната точка каде Земјините оски на вртење се сечат со површината. Географскиот север дефинира [[Географска ширина]] 90° север. Во која насока и да тргнете одовде, секогаш ќе одите јужно. Полот се наоѓа во [[Северен Леден Океан|Артичкиот Океан]], кој во оваа точка има длабочина 4087 метри. Во [[XIX век]] луѓето верувале дека во токму оваа точка се сечат оските на вртење на [[Земја]]та со површината, но наскоро астрономите забележале мала ''варијација во географска ширина'' кога се набљудува од фискна точка на земјата. Оваа варијација има период од околу 435 дена и се нарекува [[Чендлерово нишање]] по пронаоѓачот. Препорачливо е да се поврзе системот од Земјини координати, [[географска ширина]], [[географска должина|должина]] и надморската височина на фиксни [[рељеф]]и. Сепак, со оглед на расцепувањето на земјиштето и подигнувањето и спуштањето заради [[вулкан]]и, [[ерозија]] и слични појави, не постои систем кој е постојан.
 
Првата експедиција на северниотСеверниот полПол ја направил [[Роберт Едви Пери]] и неговиот вработен [[Метју Хенсон]] и четворица [[Инуити]] на [[6 aприл]] [[1909]] г. Историчарите веруваат дека Пери мислел дека стигнал на северниотСеверниот полПол, но анализи од [[1996]] покажуваат дека тој всушност бил на 20 [[морска милја|морски милји]] (40 километри) од полот.
 
Првото неоспорувано пристигнување на северниотСеверниот полПол е во [[1926]] од [[Норвешка|Норвешкиот]] истражувач [[Роалд Амундсен]] и неговиот [[САД|aмерикански]] спонзор [[Линколн Елсворт]] од [[аеродром]]от Норге, конструиран и управуван од [[Италијанци|Италијанецот]] [[Умберто Нобиле]], во лет од [[Свалбард]] до [[Алјаска]].
 
На [[3 мај]] [[1952]] американскиот авијациски поручник [[Џозеф О. Флечер]] и поручникот [[Вилијам П. Бенедикт]] слетале со авион на географскиот северен пол. Со нив летал и научникот [[Алберт П. Крери]].
 
Американската воена подморница USS Nautilus (SSN-571) го помина северниотСеверниот полПол на [[3 август]] [[1958]], а на [[17 март]] [[1959]], USS Skate (SSN-578) излезе на површината, со што стана првото водно возило што стигнало.
 
[[Ralph plaisted|Ralph Plaisted]] made the first ''confirmed'' surface conquest of the North Pole on [[April 19]], [[1968]].
Ред 53:
[[Советски Сојуз|Советскиот]] нуклеарен мразокршач ''Арктика'' на [[17 август]], [[1977]], го комплетираше првото пристигнување на копнено возило на полот.
 
На [[6 април]] [[1992]] [[Роберт Шуман (рекордер)|Роберт Шуман]] стана најмладата личност што стигнала на северниотСеверниот полПол.
 
Во популарната митологија, [[Дедо Мраз]] живее на географскиот северен пол.
 
Канадската пошта го додели поштенскиот код '''H0H 0H0''' на северниотСеверниот полПол.
 
== Северен пол на непристапност ==
[[Податотека:Yamal icebreaker (2225309).jpg|мини|Нуклеарен мразокршач]]
Северниот полПол на непристапност, лоциран на 84°03' [[СГШ]], 174°51' [[ЗГД]], е најдалечната точка од било кој северен континент, околу 1100 км од најблискиот брег. Тоа е географска конструкција, а не физички феномен. Првпат бил откриен од [[Хјуберт Вилкинс]], кој го прелетал со [[авион]] во [[1927]]; во [[1958]] [[Русија|руски]] мразокршач пристапил до оваа точка.
 
== Територијални претензии на северниотСеверниот полПол (Арктикот) ==
 
Сè до [[1999]] северниотСеверниот полПол ([[Арктик]]от) се сметаше за меѓународна територија. Сепак, како поларниот лед почна да се топи со брзина поголема од очекуваната (видете [[глобално затоплување]]), неколку земји пробаа да преземат делови од водата и крајбрејжето на полот. [[Русија]] го направи првиот обид во [[2001]] година, преземајќи го [[Ломоносов Гребен|Ломоносовиот Гребен]], [[подводен гребен]] под полот, како природен продолжеток на [[Сибир]]. Ова преземање беше оспорено од [[Норвешка]], [[Канада]], [[САД]] и [[Данска]] во [[2004]]. Данскиот дел од [[Гренланд]] е најблиското крајбрежје до северниотСеверниот полПол, и Данска тврди дека Ломоносовиот Гребен е всушност продолжеток на Гренланд. Канада бара сопственост на исечокот помеѓу 60°З и 141° [[ЗГД]], што не е универзално прифатено. Канада исто така ја презема водата помеѓу нејзините [[Канадски Артички острови]], што не е прифатено од САД (Данска, Русија и Норвешка имаат направено слични претензии слични на Канадските и се оспорувани од [[Европска Унија|Европската Унија]] и [[САД]]). Потенцијалната вредност на северниотСеверниот полПол и неговата област е во можните ноѓалишта на [[нафта]] и [[гас]] под ледениот блок. Можни се повеќе истражувања за овие материи по скорешното отворање на [[Северозападен Премин|Северозападниот Премин]].
 
== Време ==
На повеќето места на [[Земја]]та, локалното време се дефинира според позицијата на [[Cонце]]то на [[небо]]то. Напладне Cонцето е на највисоката точка. Овој метод за време кај северниотСеверниот полПол не важи бидејќи таму има постојано Cонце цели шест месеци. Нема жив човек на северниотСеверниот полПол и никоја одредена часовен појас не е поставена. Поларните експедиции можат да ја користат секоја часовен појас која е погодна за нив, како [[Гриничко време|GMT]], или часовниот појас од [[држава]]та од која тие доаѓаат.
 
== Флора и фауна ==
[[Бела мечка|Белите мечки]] се верува дека ретко се движат околу 82° северно поради недостатокот на храна таму, иако траги од бели мечки се видени во близина на северниотСеверниот полПол и една експедиција одржана во [[2006]] тврди дека виделе мечка на 1,6&nbsp;км од полот.<ref>[http://www.panda.org/about_wwf/what_we_do/species/about_species/species_factsheets/polar_bear/pbear_population_distribution/index.cfm Polar Bear - Population & Distribution], WWF, January 2007</ref><ref>[http://www.projectthinice.org/blog/view/13723/ Explorers' Blog], Greenpeace Project Thin Ice, 1 Jul 2006</ref> Слепи фоки исто така се видени на северниотСеверниот полПол, како и северни лисици, видени вон 60&nbsp;км на 89°40′&nbsp;СГШ.<ref>[http://www.suomenluonto.fi/artikkeli.php3?a=155 Ringed seal makes its home on the ice], Antti Halkka</ref><ref>[http://www.zoologi.su.se/research/alopex/the_arctic_fox.htm The Arctic Fox], Magnus Tannerfeldt</ref>
[[Птици]] кои се видени на северниотСеверниот полПол или близу до него се малата птица позната под името „снегулка“, [[северен фулмар|северниот фулмар]] и таканаречениот [[црноног галеб]]. Иако сите овие птици како и некои други се видени на северниотСеверниот полПол не значи дека тие живееат на него бидејќи птиците знаат често да ги следат бродовите што е една причина да бидат таму.<ref name=calgary>[http://pubs.aina.ucalgary.ca/arctic/Arctic56-3-309.pdf FARTHEST NORTH POLAR BEAR (Ursus maritimus)<!-- Bot generated title -->]</ref>
 
Риби се видени во водите на северниотСеверниот полПол, но веројатно се многу малку.<ref name="calgary"/> Член не еден од руските тимови кои се пратени за испитување на полот во [[август]] [[2007]] тврдат дека нема никакво водно живо суштество на северниотСеверниот полПол.<ref name=autogenerated1>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/6927395.stm Russia plants flag under N Pole], BBC News, 2 август 2007</ref>
 
==Арктикот како тема во уметноста и во популарната култура==
Ред 91:
* [http://www.arctic-council.org Арктички совет]
* [http://www.northernforum.org Северен Форум]
* [http://www.arctic.noaa.gov/gallery_np.html Слики од северниотСеверниот полПол од мреж. камери]
* [http://www.arctic.noaa.gov/essay_untersteiner3.html Арктичко лето 2004]
* [http://www.arctic.noaa.gov/essay_untersteiner2.html Арктичко лето 2003]
* [http://www.arctic.noaa.gov/faq.html ЧПП за Арктикот и Северниот полПол]
* [http://www.monolith.com.au/travel/polar_contro.html Поларни контроверзии] статија од Родерик Еиме
 
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/wiki/Северен_Пол“