Втора светска војна: Разлика помеѓу преработките

'''Втора светска војна''' {{--}} глобален вооружен конфликт што почнал на [[7 јули]] [[1937]] година во [[Азија]] и на [[1 септември]] [[1939]]<ref>Определената дата за тоа кога започнала Втората светска војна има условен карактер и се оспорува со неколку истражувања, на пример:[http://www.argumenti.ru/publications/6683 ''Кога започна Втората светска?''], Валентин Фалин, ''Аргументы недели'' 18(104) од 7 мај 2008 г., </ref> во [[Европа]] и траел до 8 мај 1945 во Европа со капитулацијата на Германија, а до [[2 септември]] [[1945]] во Азија со капитулацијата на [[Јапонија]]. Втората светска војна ги зафатила мнозинството на земји во светот на секој населен [[континент]]. Речиси сите земји што биле вклучени во [[Прва светска војна|Првата светска војна]] биле инволвирани и во Втората светска војна. Таа е најголемиот и најскапиот [[војна|вооружен конфликт]] во светската [[историја]].

Се претпоставува дека до 1945 година околу 57 милион луѓе загинале во војната, вклучувајќи [[геноцид]] како што е [[Холокауст]]от. Втората светска војна е пример за [[тотална војна]], каде што се вклучени и [[фронт]]от и [[Бомбардирање на цивили|бомбардирањето на цивили]]. [[Атомска бомба|Атомската бомба]], [[Млазен авион|млазниот авион]] и [[Радар|радаротрадар]]от се само некои од изумите за време на војната.

По поразот во [[Прва светска војна|Првата светска војна]], Германија била принудена да го потпише [[Версајски договор|Версајскиот договор]]<ref>{{цитирана книга|last=Hakim|first=Joy|title=A History of Us: War, Peace and all that Jazz|publisher=Oxford University Press|year=1995|location=New York|isbn=0-19-509514-6}}</ref> во 1919, со кој морала да отстапи околу 14% од својата територија, била обврзана да се откаже од анектирање на туѓи територии и да го ограничи бројот на војници во сопствената армија на 100.000 војници, со што и официјално бил означен крајот на Првата светска војна, тогаш уште попозната како Големата Војна, војната што се сметала за војна што ќе стави крај на сите војни. Во 20 годишниот период од 1919 до 1939 светот претрпел огромни измени, особено на политичката сцена.

По поразот на [[Руска Империја|Руската Империја]] во Првата светска војна во 1917 во Русија се случиле двете руски револуции кои што ќе остават траен белег врз светот не само во 20 век, туку општо во целата историја не само на Русија и Европа, туку и врз историјата на целото човештво: [[Февруарска револуција|Февруарската буржоаско-демократска револуција]], со која царот [[Николај II]] абдицирал, со што и официјално бил ставен крај на повеќе од 300 годишното владеење со Русија од страна на [[Династија Романов|царската династија Романови]], како и на 200 години старата [[Руска Империја]], и [[Октомвриска револуција|Октомвриската социјалистичка револуција]], со која во Русија на власт дошле [[Болшевици]]те предводени од страна на [[Ленин|Владимир Илич Ленин]], по што бил создаден Сојузот на Советските Социјалистички Републики или [[СССР]], уште попознат како Советски Сојуз. По смртта на Ленин во 1924, власта во СССР ја превзел еден од најбруталните диктатори општо познати на целото човештво, [[Јосиф Сталин|Јосиф Висарионович Сталин]].

Кон средината на 1937 по [[Инцидент кај мостот Марко Поло|Инцидентот кај мостот Марко Поло]], Јапонија започнала со инвазија на Кина. Советскиот Сојуз веднаш застанал на страна на Кина и почнал да испраќа помош, со што се ставил крај на соработката на Кина со Германија. Почнувајќи со [[Битка за Шангај|Битката за Шангај]], јапонските сили ја превзеле иницијативата што ги принудило кинеските сили да се повлечат, окупирајќи го главниот град на областа [[Нанкин]] во декември. Во јуни 1938 кинезите предизвикале Жолтата Река да се излее од своето корито, со што купиле време за да ја подготват одбраната на градот [[Вухан]], но сепак градот бил завземен од страна на јапонските сили во октомври истата година.<ref>Twitchett, Denis; Fairbank, John K. ''The Cambridge history of China'', стр. 566.</ref> Исто така во периодот од 29 јули до 11 август 1938, јапонците се обиделе да окупираат територија од СССР во околината на езерото Хасан, уште попознато како [[Битка кај езерото Хасан|Битката кај езерото Хасан]] или Чангкуфеншки инцидент,<ref>Coox, Alvin D. ''Nomonhan: Japan Against Russia, 1939'', стр. 189.</ref> каде што јапонците биле поразени, но претрпеле многу помали загуби од советската страна: 717 советски војници загинале, 75 исчезнати, 2752 ранети, наспроти 525 јапонски војници загинати, 913 ранети.

Повод за почеток на војната во Европа било одбивањето на Полска на барањето на Хитлер градот [[Данциг]] (денешен [[Гдањск]]) и тесниот полски коридор кој ја разединувал источна Прусија од остатокот на Германија да и бидат отстапени на Германија.

Истиот ден, 10 мај 1940, Германија започнала со инвазијата на Франција и нејзините соседи Белгија, Холандија и Луксембург. [[Битка за Холандија|Битката за Холандија]] траела од 10 мај до 14 мај 1940, а завршила со победа на Германија и капитулација на Холандија. [[Битка за Белгија|Битката за Белгија]] траела од 10 мај до 28 мај 1940, а завршила со победа на Германија и капитулација на Белгија, а со нејзината окупација завршила и окупацијата на Луксембург. Германските сили ги заобиколиле француските сили кои биле распоредени на француската одбранбена линија Мажино, преку окупираните Холандија, Белгија и Луксембург и преку Ардените. Британските сили морале да се евакуираат од континентална Европа преку пристанишниот град [[Денкерк]]. На 10 јуни 1940 и Италија им објавила војна на Франција и Велика Британија,<ref name="FreeFromFear439">Kennedy, David M. ''Freedom from Fear: The American People in Depression and War, 1929–1945'', стр. 439.</ref> а 12 дена подоцна Франција капитулирала, иако официјалниот датум за почетокот на [[Битка за Франција|Битката за Франција]] е 10 мај 1940, а официјалниот датум за крајот на битката со победа на Германија и капитулација на Франција е 25 јуни 1940. Франција била поделена на германска окупациона зона, италијанска окупациона зона и независна зона под контрола на квислиншка влада на чело со [[Маршал Петен]] со седиште во Виши, уште попозната како [[Вишки режим|Вишкиот режим]].<ref>Militärgeschichtliches Forschungsamt. ''Germany and the Second World War&nbsp;— Volume 2: Germany's Initial Conquests in Europe'', стр. 311.</ref> На 14 јули 1940 британските сили ја нападнале француската морнарица во Алжир со цел да ја спречат Германија да превземе команда врз истата.<ref>Brown, David. ''The Road to Oran: Anglo-French Naval Relations, September 1939 – July 1940'', стр. xxx.</ref>

На 29 октомври 1940 Италија ја започнала [[Грчко-Италијанска Војна|Грчко-Италијанската Војна]], која завршила на 23 април 1941 со победа на Грција. Италијанските трупи биле принудени да се повлечат назад во Албанија.<ref>Clogg, Richard. ''A Concise History of Greece'', стр. 118.</ref> Кратко по ова, британски сили од Комонвелтот започнале офанзиви против Египет и териториите окупирани од страна на Италија во источна Африка. Кон почетокот на 1941, италијанските сили биле принудени да се повлечат во Либија, по што Черчил наредил испраќање на трупи од Африка во Грција во форма на воена помош. Италијанската морнарица исто така претрпела значајни порази од кралската морнарица во [[Битка кај Таранто|Битката кај Таранто]], каде што изгубила 3 воени бродови, а и подоцна претрпела загуби во [[Битка за Кејп Матапан|Битката за Кејп Матапан]].<ref>Jackson, Ashley. ''The British Empire and the Second World War'', стр. 106.</ref>

Два дена подоцна, по Гринич, на 7 декември 1941, односно три дена подоцна, по азиско време, на 8 декември 1941, [[Напад на Перл Харбор|Јапонија ја нападнала американската воено-поморска база Перл Харбор на Хаваите]], што резултирало со катастрофални човечки и материјални загуби за САД. Истиот ден, Јапонија ги нападнала британските, холандските и американските упоришта во југоисточна Азија и во централните делови на Тихиот Океан. По овие настани, САД, Велика Британија, Австралија, заедно со нивните западни сојузници и Кина, која веќе војувала со Јапонија во Втората Кинеско-јапонска војна, и објавиле војна на Јапонија. На ова, Германија и другите држави членки на Оската реагирале со тоа што им објавиле војна на САД. Со ова, вооружениот конфликт и официјално станал Втора светска војна. Исто така на 8 декември 1941 започнала [[Битка за Малаја|Битката за Малаја]], тогаш окупирана од страна на Велика Британија, која што траела до 31 јануари 1942, а завршила со победа на Јапонија. За време на Првата Вашингтонска Конференција, уште попозната како [[Аркадија Конференција]]та, која траела од 22 декември 1941 до 14 јануари 1942, во престолнината на САД, Вашингтон, на 1 јануари 1942 била потпишана [[Декларација на Обединетите Нации|Декларацијата на Обединетите Нации]] од страна на владите на САД, Велика Британија, СССР, Кина и 22 помали или прогонети влади, со што била потврдена Атлантската Повелба.<ref>Mingst, Karen A.; Karns, Margaret P. ''United Nations in the Twenty-First Century'', стр. 22.</ref> Советскиот Сојуз не се придржувал до Декларацијата, бидејќи не и објавил војна на Јапонија, придржувајќи се до Советско-јапонскиот пакт за неутралност потпишан во Москва на 13 април 1941,<ref> Dunn, Dennis J. ''Caught Between Roosevelt & Stalin: America's Ambassadors to Moscow'', стр. 157.</ref><ref>According to Ernest May (''The United States, the Soviet Union and the Far Eastern War''. The Pacific Historical Review. V. 24. No. 2. (1955) стр. 156) Churchill pointed out: "Russian declaration of war on Japan would be greatly to our advantage, provided, but only provided, that Russians are confident that will not impair their Western Front".</ref> изземајќи се од принципот на самоодлучување, загарантиран со Декларацијата<ref name="AdvenBrit223"/>.

Во Бурма, силите на Комонвелтот започнале две операции. Првата била офанзива во Араканскиот регион, уште попозната како [[Прва Араканска Офанзива|Првата Араканска Офанзива]], која започнала кон крајот на 1942, а завршила неуспешно, принудувајќи ги силите на Комонвелтот да се повлечат кон Индија кон почетокот на мај 1943.<ref>Marston, Daniel. ''The Pacific War Companion: From Pearl Harbor to Hiroshima'', стр. 111.</ref> Втората била офанзива во Бурма, уште попозната како [[Операција Лонгклот|Операцијата Лонгклот]], која започнала кон почетокот на февруари 1943, а завршила кон крајот на април 1943 со дубиозни резултати за Сојузниците.<ref>Brayley, Martin. ''The British Army, 1939–45'', стр. 9.</ref>

Во Средоземното Море, Сојузниците ја започнале [[Инвазија на Сицилија|Инвазијата на Сицилија]], која траела од 9 јули до 17 август 1943, а завршила со победа на Сојузниците. Нападот на италијанското тло, заедно со претходните неуспеси на режимот на Бенито Мусолини придонеле за негово апсење кон крајот на јули 1943.<ref>O'Reilly, Charles T. ''Forgotten Battles: Italy's War of Liberation, 1943–1945'', стр. 32.</ref> По окупацијата на Сицилија, Сојузниците ја започнале [[Инвазија на Италија|Инвазијата на Италија]], која траела од 3 септември до 16 септември 1943, а завршила со победа на Сојузниците, додека во меѓувреме Италија капитулирала на 8 септември 1943.<ref>McGowen, Tom. ''Assault From The Sea: Amphibious Invasions in the Twentieth Century'', стр. 43–44.</ref> По капитулацијата на Италија, Германија реагирала со разоружување на италијанските војници на териториите неокупирани од страна на Сојузниците, преземање контрола врз италијанските територии<ref>Lamb, Richard. ''War in Italy, 1943–1945: A Brutal Story'', стр. 154–55.</ref> сè уште неокупирани од страна на Сојузниците и поставување серии на одбранбени линии.<ref>Hart, Stephen; Hart, Russell. ''The German Soldier in World War II'', стр. 151.</ref> На 12 септември 1943 германски тим на воени специјалци го ослободиле Мусолини, по што тој ја формирал марионетската држава [[Социјална Република Италија]]<ref>Blinkhorn, Martin. ''Mussolini and Fascist Italy'', стр. 52.</ref> на северните делови од Италија тогаш под окупација на Германија. Сојузниците се бореле низ повеќе одбранбени линии, сè додека не стигнале до главната германска одбранбена линија кон средината на ноември 1943, уште попозната како Зимската Линија.<ref>Read, Anthony; Fisher, David. ''The Fall of Berlin'', стр. 129.</ref> [[Битка за Монте Касино|Битката за Монте Касино]] траела од 17 јануари до 18 мај 1944, а завршила со стратешка победа на Сојузниците. [[Битка за Анзио|Битката за Анзио]], уште попозната како Операција Шингл траела од 22 јануари до 5 јуни 1944, а завршила со победа на Сојузниците. Кон крајот на мај 1944, со успешниот тек на овие две офанзиви, германските сили биле принудени да се повлечат, по што на 4 јуни 1944 Рим бил завземен од страна на силите на Сојузниците.<ref>Havighurst, Alfred F. ''Britain in Transition: The Twentieth Century'', стр. 344.</ref>

На 6 јуни 1944, сојузничките сили преку Ла Манш, или Англискиот канал, се истовариле на северните брегови на Франција, тогаш под окупација на Германија, во областа Нормандија, уште попознато како [[Денот Д]] или [[Операција Оверлорд]], со што започнала [[Инвазија на Нормандија|Инвазијата на Нормандија]], која траела од 6 јуни 1944 до средината на јули 1944, а завршила со одлучна победа на Сојузниците, со што и официјално бил отворен западноевропскиот фронт. На 15 август 1944, со помош на сојузничките дивизии од Италија, биле завземени јужните делови на Франција, тогаш под окупација на Германија, уште попознати како [[Инвазија на јужна Франција|Инвазијата на јужна Франција]] или како [[Операција Dragoon|Операцијата Dragoon]].<ref>Weinberg, Gerhard L. A World at Arms: A Global History of World War II, стр. 695.</ref> По овие успешни офанзиви следела [[Битка за Париз|Битката за Париз]], која траела од 19 август до 25 август 1944,<ref>Badsey, Stephen. ''Normandy 1944: Allied Landings and Breakout'', стр. 91.</ref> а завршила со победа на Сојузниците и слободните француски трупи. По ова следела офанзива на Сојузниците низ Франција, по што силите на Оската биле принудени да се повлечат источно од реката Рајна до крајот на 1944. Сојузниците направиле и обид за [[падобранска инвазија на Холандија]] со [[Операција Маркет Гарден|Операцијата Маркет Гарден]], која траела од 17 септември до 25 септември 1944, но завршила неуспешно за Сојузниците.<ref>"Market-Garden", in Dear and Foot, ed., ''Oxford Companion to World War II'', стр. 877.</ref> Сојузниците исто така напредувале и во Италија, стигнувајќи до последната голема одбранбена линија на силите на Оската во Италија, [[Линија Готик|Линијата Готик]].

На 22 јуни 1944, советските сили ја започнале нивната стратешка офанзива во Белорусија со [[Операција Багратион|Операцијата Багратион]], која траела до 19 август 1944, а завршила со одлучна победа на советските сили, што довело до речиси целосно уништување на германската воена група Центар.<ref>The operation "was the most calamitous defeat of all the German armed forces in World War II". Zaloga, ''Bagration 1944: The destruction of Army Group Centre'', 7.</ref> На 13 јули 1944 советските сили ја започнале [[Лвовско-Сандомоерзка Офанзива|Лвовско-Сандомиерзката Офанзива]], која траела до 29 јули 1944, а завршила со победа на советските сили, по што силите на Оската биле принудени да се повлекуваат од западна Украина и источна Полска. Успешните офанзиви на советските сили биле поттик за полскиот и словачкиот отпор да организираат серии на востанија против силите на Оската, очекувајќи помош од советските сили, но најголемите востанија од овие, [[Варшавско Востание|Варшавското Востание]], кое траело од 1 август до 2 октомври 1944, и [[Словачко Национално Востание|Словачкото Национално Востание]], кое траело од 29 август до 28 октомври 1944, воопшто не биле потпомогнати од страна на советските сили, поради што и двете завршиле со неуспех.<ref>Berend, Tibor Iván. ''Central and Eastern Europe, 1944–1993: Detour from the Periphery to the Periphery'', стр. 8.</ref> Иако победата во востанијата ја однеле силите на Оската, нивните започнувања и крвавите задушувања биле дел од стратегијата на советските власти, кои што сакале со почнувањата и задушувањата на востанијата да ги скршат националистичките отпори во Полска и Словачка. [[Јаси-Кишиневска Офанзива|Јаси-Кишиневската Офанзива]], која траела од 20 август до 29 август 1944, а завршила со одлучна победа на советските сили, ги принудила силите на Оската да се повлечат од источна Романија. На 23 август 1944, [[романски крал Михаил I|романскиот крал Михаил I]], поддржан од романската армија и Советскиот Сојуз го симнал од власт романскиот диктатор Јон Антонеску, уште попознато како романскиот државен удар од 1944 предводен од страна на кралот Михаил I. По ова, Романија преминала на страна на Сојузниците. На 5 септември 1944 Советскиот Сојуз и објавил војна на Бугарија, која му се придружила на Тројниот Пакт на 1 март 1941. На 7 септември 1944, советските сили ја окупирале Бугарија наидувајќи на речиси никаков отпор. По ова, и Бугарија преминала на страна на Сојузниците. Во септември 1944, советските сили навлегле во териториите на Југославија, принудувајќи ги германските воени групи [[Воена група Е|Е]] и [[Воена група Ф|Ф]] на брзо повлекување кон Грција, Албанија и јужните и западните делови на Југославија. Југословенските партизани, предводени од страна на [[Јосип Броз Тито]] во тој период ги држеле под своја контрола тие делови од Југославија, по што започнале офанзива против германските сили, принудувајќи ги да се повлечат јужно кон Грција. Во северните делови на Србија, југословенските партизани, предводени од страна на Јосип Броз Тито, потпомогнати од страна на Црвената Армија и ограничена помош од страна на бугарските сили, сега на страна на Сојузниците, ја започнале [[Белградска Офанзива|Белградската Офанзива]], која траела од 14 септември до 24 ноември 1944, а завршила со победа на Сојузниците. Белград бил ослободен на 20 октомври 1944. На 29 октомври 1944, советските сили ја започнале [[Будимпештанска Офанзива|Будимпештанската Офанзива]], која завршила со [[Опсада на Будимпешта|Опсадата на Будимпешта]], која траела од 29 декември 1944 до 13 февруари 1945, а завршила со победа на советските сили потпомогнати од романските сили, сега на страна на Сојузниците, со што и Будимпештанската Офанзива завршила со победа на Сојузниците. По ова, и Унгарија преминала на страна на Сојузниците.<ref>Wiest, Andrew A.; Barbier, M. K. ''Strategy and Tactics Infantry Warfare'' стр. 65, 66.</ref>

На 16 декември 1944, германските сили ја започнале [[Арденска Офанзива|Арденската Офанзива]], позната под името [[Стража на Рајна]], историски уште попозната како [[Битка на Испакнатоста|Битката на Испакнатоста]], која траела до 25 јануари 1945, а завршила со победа на Сојузниците. Советските сили навлегле преку Унгарија во териториите под германска окупација во централнаСредна Европа. Германските сили почнале со повлекување од Грција и Албанија преку Југославија, по што на 20 март 1945, југословенските партизани започнале офанзива против германските сили во западна Југославија.<ref name="WorldArms758">Weinberg, Gerhard L. ''A World at Arms: A Global History of World War II'', стр. 758, 820.</ref> Во Италија, силите на Сојузниците биле задржани на Готик Линијата од страна на германските сили. На 12 јануари 1945, советските сили ја започнале [[Вистуло-Одерска Офанзива|Вистуло-Одерската Офанзива]], која траела до 2 февруари 1945, а завршила со победа на советските сили. Паралелно советските сили ја започнале и [[Источнопруска Офанзива|Источнопруската Офанзива]], која траела од 13 јануари до 9 мај 1945, а завршила со победа на советските сили.<ref>Glantz, David M. ''The Soviet-German War 1941–1945: Myths and Realities: A Survey Essay'' стр. 85.</ref>