Википедија

Овес: Разлика помеѓу преработките

Интерактивен преглед на историјата
[проверена преработка][проверена преработка]
← Постаро уредувањеПоново уредување →
Избришана содржина Додадена содржина
НагледноВикитекст
поврзница слама
с Јазична исправка, replaced: Фамилија (биологија)|фамилијата → семејство (биологија)|семејството using AWB
Ред 13:
|binomial_authority = [[Карл Лине]] (1753)
|color=GreenYellow|image width=270}}
'''Овесот''' ({{науч|Avena sativa}}) е [[Вид (биологија)|вид]] на [[житарка|житно растение]], кое припаѓа на [[Род (биологија)|родот]] [[овес (род)|овес]] (''Avena''), од [[Фамилијасемејство (биологија)|фамилијатасемејството]] [[треви]] (''Poaceae''). Се користи за исхрана на луѓето и на [[Домашни животни|домашните животни]] (каде се нарекува '''зоб'''). Овесните посеви во светот зафаќаат околу 14 милиони [[хектар]]и.
 
[[Стебло|Стеблото]]то е членковидно и поотпорно на свиткување од другите житни растенија. Просечна висина на овесот е околу 80-120 сантиметри. [[Лист (ботаника)|Листот]] е долг, влакнест, со форма на ланцета, со паралелна нерватура и без израстоци (auricula). Цветовите се сместени во метловидни [[Клас (жито)|класови]], а цвета во јули и август. Овесот е типично самооплодувачко растение, [[Плод|плодотплод]]от е крупа, срасната со плевицата. Постои зимска и пролетна сорта на овес.
 
Во овесот се присутни [[Авенин|авениниавенин]]и, ([[Протеин|протеинипротеин]]и слични на [[Глијадин|глијадинотглијадин]]от во пченицата) кои можат да предизвикаат [[целијакија]] кај мал дел од популацијата.<ref>{{Наведено списание|last=Biesiekierski|first=Jessica R.|date=March 2017|title=What is gluten?|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28244676|journal=Journal of Gastroenterology and Hepatology|volume=32 Suppl 1|pages=78–81|doi=10.1111/jgh.13703|issn=1440-1746|pmid=28244676}}</ref><ref name=":0">{{Наведено списание|last=La Vieille|first=Sébastien|last2=Pulido|first2=Olga M.|last3=Abbott|first3=Michael|last4=Koerner|first4=Terence B.|last5=Godefroy|first5=Samuel|date=2016|title=Celiac Disease and Gluten-Free Oats: A Canadian Position Based on a Literature Review|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27446825|journal=Canadian Journal of Gastroenterology & Hepatology|volume=2016|pages=1870305|doi=10.1155/2016/1870305|issn=2291-2797|pmc=PMC4904695|pmid=27446825}}</ref> Овесните продукти често можат да бидат контаминирани со други житарици кои содржат [[глутен]], воглавно со [[пченица]] и [[јачмен]].<ref name=":0" /><ref name=":1">{{Наведено списание|last=Comino|first=Isabel|last2=Moreno|first2=María de Lourdes|last3=Sousa|first3=Carolina|date=2015-11-07|title=Role of oats in celiac disease|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26557006|journal=World Journal of Gastroenterology|volume=21|issue=41|pages=11825–11831|doi=10.3748/wjg.v21.i41.11825|issn=2219-2840|pmc=PMC4631980|pmid=26557006}}</ref><ref>{{Наведено списание|last=Fric|first=Premysl|last2=Gabrovska|first2=Dana|last3=Nevoral|first3=Jiri|date=February 2011|title=Celiac disease, gluten-free diet, and oats|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21294744|journal=Nutrition Reviews|volume=69|issue=2|pages=107–115|doi=10.1111/j.1753-4887.2010.00368.x|issn=1753-4887|pmid=21294744}}</ref>
 
Овесот е храна богата со хранливи материи (нутриенси), која при редовно консумирање делува на снижување на нивото на крвниот [[холестерол]].<ref name=":2">{{Наведено списание|last=Whitehead|first=Anne|last2=Beck|first2=Eleanor J.|last3=Tosh|first3=Susan|last4=Wolever|first4=Thomas M. S.|date=December 2014|title=Cholesterol-lowering effects of oat β-glucan: a meta-analysis of randomized controlled trials|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25411276|journal=The American Journal of Clinical Nutrition|volume=100|issue=6|pages=1413–1421|doi=10.3945/ajcn.114.086108|issn=1938-3207|pmc=PMC5394769|pmid=25411276}}</ref>
 
== Потекло ==
Дивиот предок на видот ''Avena sativa'' е дивиот овес, ''[[Avena sterilis]]'', кој е хескаплоидно растение и поблиску сроден со помалку застапениот вид ''[[Avena byzantina]]''. Генетските податоци покажуваат дека видот ''Avena sterilis'' растел во регионот на [[Југозападна Азија]] (плодните региони на [[Месопотамија]] и [[Левант]]). Култивирањето на овесот почнало во време на [[Бронзено време|бронзеното доба]] во Европа. Овесот, слично на `ржта, се смета за секундарен посев, односно се смета дека е изведен од [[Плевел|плевелотплевел]]от на примарните житарици кои биле култивирани, пченицата и јачменот. Слично на пченицата и јачменот, овесот се проширил на запад во постудените и влажни предели, со клима која и одговарала на овесната компонента на плевелот, и во тие предели дошло до култивација.<ref>{{Наведено списание|last=Zhou|first=X.|last2=Jellen|first2=E. N.|last3=Murphy|first3=J. P.|date=1999-07-08|title=Progenitor Germplasm of Domisticated Hexaploid Oat|url=https://dl.sciencesocieties.org/publications/cs/abstracts/39/4/CS0390041208|journal=Crop Science|language=en|volume=39|issue=4|pages=1208–1214|doi=10.2135/cropsci1999.0011183X003900040042x|issn=0011-183X}}</ref>
 
== Одгледување ==
Ред 32:
 
== Употреба ==
Овесот има разновидна примена како храна; најчесто се користи како пресиран овес, како [[гриз]] или [[брашно]]. Овесниот гриз се консумира најчесто како каша, но може да се користи и во разни печени намирници, како што се овесни колачи, кексови или овесен [[леб]]. Овесот е често состојка на многу додатоци на храна за појадок познати како [[мусли]] и [[граноли]].
 
Овесниот леб за првпат е произведен во Британија, каде е основана и првата фабрика за овесен леб во 1899 година. Во Шкотска, овесниот леб до денес е високо ценет и е една од основните намирници во националната исхрана. Освен за леб, овесот бил користен како додаток за згуснување на супи, а во други земји, наместо овес, за истата цел бил користен јачменот или [[Ориз|оризоториз]]от.
 
Овесот се употребува како [[сточна храна]] за [[Коњ|коњикоњ]]и, тогаш кога на коњите им се потребни дополнителни [[Јаглехидрат|јаглехидратијаглехидрат]]и како извор на енергија. Зрното обично се крши со мелење, за да коњите можат подобро да го сварат, иако можат да се користат и цели зрна. За оваа цел може да се користи сам или како дел од смеса. Тој се користи и за исхрана на [[Домашно говедо|говедата]], во облик на цело зрно или грубо мелен. Овесната сточна храна често се користи во исхраната на сите [[Преживар|преживарипреживар]]и, во облик на свежа [[трева]], [[слама]], [[сено]] или [[силажа]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.feedipedia.org/node/500|title=Oat forage {{!}} Feedipedia|work=www.feedipedia.org|language=en|accessdate=2018-02-27}}</ref>
 
Зимскиот овес може да се искористи како вонсезонски покривач на земјата, а во пролет да се изора како зелено ѓубриво, или може да се жнее во тек на раните летни месеци. Исто така, може да се искористи и како пасиште, при што за пасење на домашните животни се користи одредено време, а потоа се остава за да созреат зрната за жнеење, но може непрекинато да се користи за пасење, додека не пораснат другите пасишта.<ref>{{Наведени вести|url=http://articles.extension.org/pages/13262/grazing-of-oat-pastures|title=Grazing of Oat Pastures - eXtension|access-date=2018-02-27|language=en}}</ref>
 
Овесната слама е погодна за прекривање на подот на шталите, бидејќи е мека, со апсорптивни способности и е релативно чиста од прашина. Сламата може да се користи и за паравење на сламени плашила по нивите. Врзана во платнени вреќички, овесната слама се користела за омекнување на водата за капење, посебно препорачлива за децата и возрасните со атописки проблеми на кожата.
 
Овесот повремено се користи и за производство на неколку различни пијалоци. Во Британија понекогаш се користи за варење на [[пиво]]. Во подготовката на [[Слад|сладотслад]]от за пиво, делумно се додава и овесна каша. Друг ладен, сладок пијалок е [[авена]], кој се подготвува од овесни снегулки и млеко, а е доста популарен освежителен пијалок ширум [[Јужна Америка]]. Овесниот кодл ([[Англиски јазик|анг.]] caudle), бил традиционален британски пијалок направен од пиво и овесни снегулки со зачини, а бил омилен пијалок на [[Оливер Кромвел]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.abc-clio.com/ABC-CLIOGreenwood/product.aspx?pc=B3630C|title=Food in Early Modern Europe|language=en-US|accessdate=2018-02-27}}</ref>
 
Овесните екстракти се користат во лечење на одредени кожни заболувања, а се популарни во [[Козметика|козметикатакозметика]]та поради нивните својства на влажнење и омекнување на кожата.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.feedipedia.org/node/231|title=Oats {{!}} Feedipedia|work=www.feedipedia.org|language=en|accessdate=2018-02-27}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=https://oatcosmetics.com/oats-cosmetics/|title=History, Innovations and Uses of Oats in Cosmetics|date=2011-01-25|work=Oat Cosmetics|access-date=2018-02-27|language=en-US}}</ref>
 
Овесната трева традиционално била користена за медицински цели, на пример, како помошно средство во регулирањето на менструалниот циклус, при третирање на [[Дисменореа|дисменореи]], за [[остеопороза]] и [[Инфекција на уринарниот тракт|инфекција на уринарните патишта]].<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.mk/books?id=8AJkBmPDRUUC&redir_esc=y|title=Handbook of Medicinal Herbs, Second Edition|last=Duke|first=James A.|date=2002-06-27|publisher=CRC Press|isbn=9781420040463|language=en}}</ref>
Ред 52:
=== Производи од овес ===
[[Податотека:Oatnoodles.jpg|лево|мини|330x330пкс|Јоумјан (莜面)，варени овесни нудли и ролни.]]
Производите од овес се посебно барани поради нивната хранлива вредност, која е далеку повисока од другите житарици. Овесот има висока содржина на [[Липид|липидилипид]]и, [[есенцијални масни киселини]], и поволен [[Аминокиселина|аминокиселински]] состав на протеините.
 
Стандардни производи на млинското преработување на овесот се овесните снегулки и овесното брашно, кои може да се во природен или во инстантиран (преработен) облик. На пазарот, најчесто, се продава во преработен облик и служи за брза подготовка на каша. Овесните снегулки се добиваат со сплеснување на цело излупено зрно или на овесна дробеница. Освен за подготовка на каша (овесот е основна состојка на муслите), овесните снегулки се користат и како дополнителна суровина во производство на посебни видови на леб, пецива и други пекарски производи.
Ред 67:
Овесните лушпи се наречени овесни трици. Нивната дневна употреба во исхраната во тек на повеќе недели го снижува лошиот холестерол (ЛДЛ) и тоталниот холестерол, а можно е да го намалува и ризикот од срцеви заболувања.<ref name=":3" /> Докажано е дека еден тип на растворливи влакна (бета-гликани) го снижуваат холестеролот.<ref name=":2" />
 
После објавување на неколку студии за потенцијалниот бенефит на овесот, американската управа за храна и лекови (анг. Food and Drug Administration - FDA) ја објавила финалната одлука со која им се дозволува на прехрамбените компании да ставаат етикета со здравствена препорака на храна која содржи растворливи влакна од овес (овесни трици, овесно брашно и мелен овес), со препорака дека три грама на растворливи влакна дневно може да го редуцираат ризикот од болести на срцето.<ref name=":4">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.accessdata.fda.gov/scripts/cdrh/cfdocs/cfcfr/cfrsearch.cfm?fr=101.81|title=CFR - Code of Federal Regulations Title 21|work=www.accessdata.fda.gov|accessdate=2018-02-27}}</ref> За да се квалификува со здравствена препорака, храната која содржи овес мора да содржи минимум 0.75 грама на растворливи влакна во 100 грама.<ref name=":4" /> Бета-D-гликаните, кои обично се нарекуваат бета-гликани, се класа на несварливи полисахариди, кои ги има во природата во различни извори, како што се житариците, јачменот, квасецот, бактериите, алгите и печурките. Во овесот, јачменот и другите житарици, тие најмногу се лоцирани во [[Клеточен ѕид|клеточните ѕидови]] на [[Ендосперм|ендоспермотендосперм]]от.
 
Овесниот бета-гликан е вискозен полисахарид, кој се состои од мономерни единици на моносахаридот [[D-глукоза|D-гликоза]]. Овој бета-гликан е составен од полисахариди со мешани врски. Тоа значи дека врските помеѓу D-глукозните (D-глукопиранозил) единици се со бета-1,3 или со бета-1,4 врски. Овој тип на бета-гликан, исто така, се нарекува бета-D-гликан со мешана (1 → 3), (1 → 4) врска. Врските (1 → 3)  ја разбиваат униформната структура на бета-D-гликанската молекула и со тоа ја прават растворлива и флексибилна. За споредба, несварливиот полисахарид [[целулоза]] е, исто така, бета-гликан, но не е растворлив поради неговите (1 → 4)-бета-D-врски. Процентот на бета-гликан во разните цели производи од овес се: овесни трици, кои имаат 5.5%-23.0%; валан овес, со околу 4%; и целото овесно брашно, со околу 4%.
 
=== Масти ===
Овесот, после [[Пченка|пченкатапченка]]та, има најголема содржина на масти од сите житни растенија; на пример, некои пченкарни култури имаат 17% липиди, овесот има повеќе од 10% липиди, а пченицата и повеќето други житарици имаат 2-3% липиди. Овесот содржи многу поларни липиди (8-17% [[гликолипиди]] и 10-20% [[Фосфолипид|фосфолипидифосфолипид]]и, вкупно околу 33%), при што овие липиди ги има повеќе отколку во другите житарици. Најголем дел од липидната фракција се наоѓа во ендоспермот на овесното зрно.
[[Податотека:Avena sativa 004.JPG|мини|263x263пкс|Семиња на овес (''Avena sativa'').]]
 
=== Протеини ===
Овесот е единствената житна култура која содржи [[глобулин]] или протеин кој е сличен на истиот кај [[Мешункасти|мешункастите растенија]]. Главниот резервен протеин се нарекува [[авеналин]] и е присутен со околу 80% содржина.<ref>{{Наведено списание|last=Shewry|first=P. R.|last2=Napier|first2=J. A.|last3=Tatham|first3=A. S.|date=1995-07-01|title=Seed storage proteins: structures and biosynthesis.|url=http://www.plantcell.org/content/7/7/945|journal=The Plant Cell|language=en|volume=7|issue=7|pages=945–956|doi=10.1105/tpc.7.7.945|issn=1040-4651|pmid=7640527}}</ref> Глобулините се карактеризираат по својата растворливост во разблажени солени раствори, за разлика од другите типични житни протеини, како што се [[Глутен|глутенотглутен]]от и [[Зеин|зеинотзеин]]от, кои спаѓаат во [[проламини]]. Помалку застапен во вкупниот протеински состав е [[Авенин|авенинотавенин]]от, кој е овесен проламински протеин.
 
Овесните протеини по својот квалитет се еквивалентни со [[Соја|соините]] протеини, за кои истражувањата на [[Светска здравствена организација|СЗО]] покажале дека се еднакви со протеините на местото, млекото и јајцата.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://web.archive.org/web/20120304080126/http://www.nsrl.uiuc.edu/soy_benefits.html|title=National Soybean Research Laboratory|date=2012-03-04|accessdate=2018-02-27}}</ref> Протеинската содржина на овесот без лушпа се движи од 12-24%, и е највисока од сите житни растенија.
Ред 83:
[[Целијакија|Целијачната болест]] е нетолеранција кон [[глутенски протеини]] кај луѓето со генетска предиспозиција, а во развиените земји има преваленца од околу 1%.<ref name=":5">{{Наведено списание|last=Tovoli|first=Francesco|last2=Masi|first2=Chiara|last3=Guidetti|first3=Elena|last4=Negrini|first4=Giulia|last5=Paterini|first5=Paola|last6=Bolondi|first6=Luigi|date=2015-03-16|title=Clinical and diagnostic aspects of gluten related disorders|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25789300|journal=World Journal of Clinical Cases|volume=3|issue=3|pages=275–284|doi=10.12998/wjcc.v3.i3.275|issn=2307-8960|pmc=PMC4360499|pmid=25789300}}</ref> Глутенот е протеин присутен во пченицата, јачменот, `ржта, овесот и во сите нивни соеви и хибриди.<ref name=":5" /> Тој се состои од стотина протеини со висока содржина на проламин.<ref>{{Наведено списание|last=Lamacchia|first=Carmela|last2=Camarca|first2=Alessandra|last3=Picascia|first3=Stefania|last4=Di Luccia|first4=Aldo|last5=Gianfrani|first5=Carmen|date=2014-01-29|title=Cereal-based gluten-free food: how to reconcile nutritional and technological properties of wheat proteins with safety for celiac disease patients|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24481131|journal=Nutrients|volume=6|issue=2|pages=575–590|doi=10.3390/nu6020575|issn=2072-6643|pmc=PMC3942718|pmid=24481131}}</ref>
 
Овесните проламини, наречени авенини, се слични со [[Глијадини|глијадинитеглијадини]]те, присутни во пченицата, [[Хордеини|хордеинитехордеини]]те, во јачменот, и [[Секалини|секалинитесекалини]]те во `ржта, а сите заедно се нарекуваат глутени. Авенинската токсичност кај лицата со целијакија зависи од сојот на овесот кој се консумиира, поради разликите во проламинските гени, протеинските аминокиселински секвенци и имунореактивноста на токсичните проламини, која е варијабилна кај разни овесни вариетети.<ref>{{Наведено списание|last=Penagini|first=Francesca|last2=Dilillo|first2=Dario|last3=Meneghin|first3=Fabio|last4=Mameli|first4=Chiara|last5=Fabiano|first5=Valentina|last6=Zuccotti|first6=Gian Vincenzo|date=2013-11-18|title=Gluten-free diet in children: an approach to a nutritionally adequate and balanced diet|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24253052|journal=Nutrients|volume=5|issue=11|pages=4553–4565|doi=10.3390/nu5114553|issn=2072-6643|pmc=PMC3847748|pmid=24253052}}</ref> Овесните продукти се често контаминирани со други житарици кои содржат глутен, што се случува при жнеењето, транспортот или преработката.<ref>{{Наведено списание|last=de Souza|first=M. Cristina P.|last2=Deschênes|first2=Marie-Eve|last3=Laurencelle|first3=Suzanne|last4=Godet|first4=Patrick|last5=Roy|first5=Claude C.|last6=Djilali-Saiah|first6=Idriss|date=2016|title=Pure Oats as Part of the Canadian Gluten-Free Diet in Celiac Disease: The Need to Revisit the Issue|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27446824|journal=Canadian Journal of Gastroenterology & Hepatology|volume=2016|pages=1576360|doi=10.1155/2016/1576360|issn=2291-2797|pmc=PMC4904650|pmid=27446824}}</ref> Чистиот овес содржи помалку од 20 делови на милион глутен во споредба со пченицата, јачменот, ржта или било кој нивен хибрид.
 
Употребата на чист овес во исхраната без глутен дава подобрена нутрициона вредност поради богатата содржина на овесните протеини, витамини, минерали, влакна и липиди,<ref>{{Наведено списание|last=Pinto-Sánchez|first=María Inés|last2=Causada-Calo|first2=Natalia|last3=Bercik|first3=Premysl|last4=Ford|first4=Alexander C.|last5=Murray|first5=Joseph A.|last6=Armstrong|first6=David|last7=Semrad|first7=Carol|last8=Kupfer|first8=Sonia S.|last9=Alaedini|first9=Armin|date=August 2017|title=Safety of Adding Oats to a Gluten-Free Diet for Patients With Celiac Disease: Systematic Review and Meta-analysis of Clinical and Observational Studies|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28431885|journal=Gastroenterology|volume=153|issue=2|pages=395–409.e3|doi=10.1053/j.gastro.2017.04.009|issn=1528-0012|pmid=28431885}}</ref> но и понатака неговата употреба е контраверзна поради реакција на мал дел од пациентите со целијакија на чист овес.<ref>{{Наведено списание|last=Ciacci|first=Carolina|last2=Ciclitira|first2=Paul|last3=Hadjivassiliou|first3=Marios|last4=Kaukinen|first4=Katri|last5=Ludvigsson|first5=Jonas F.|last6=McGough|first6=Norma|last7=Sanders|first7=David S.|last8=Woodward|first8=Jeremy|last9=Leonard|first9=Jonathan N.|date=April 2015|title=The gluten-free diet and its current application in coeliac disease and dermatitis herpetiformis|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25922672|journal=United European Gastroenterology Journal|volume=3|issue=2|pages=121–135|doi=10.1177/2050640614559263|issn=2050-6406|pmc=PMC4406897|pmid=25922672}}</ref> Некои сорти на чист овес можат да бидат храна без глутен, безбедна за лицата со целијакија, ако е позната сортата на овесот користена во прехрамбениот производ.<ref name=":1" /> Потврда за безбедноста за консумација на овесот е од големо значење бидејќи лицата со неадекватно контролирана целијакија можат да развијат сериозни здравствени компликации вклучувајќи и рак.<ref name=":6">{{Наведено списание|last=Haboubi|first=N. Y.|last2=Taylor|first2=S.|last3=Jones|first3=S.|date=October 2006|title=Coeliac disease and oats: a systematic review|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17068278|journal=Postgraduate Medical Journal|volume=82|issue=972|pages=672–678|doi=10.1136/pgmj.2006.045443|issn=1469-0756|pmc=PMC2653911|pmid=17068278}}</ref>
Ред 92:
Овесот е значајна компонента во диеталната исхрана на болните. Содржи голем број на важни витамини и минерали. Се користи за лечење на [[слабокрвност]], разни воспалителни промени на [[Систем за варење|дигестивниот систем]], а делува и на регенерација на целиот организам.
 
Купки подготвени од овесна слама помагаат при одредени кожни заболувања, болести на [[црн дроб|црниот дроб]], [[бубрег|бубрезите]], [[Бубрежен камен|камчиња во бубрези]], [[гихт]], при ревматски потешкотии и вкочанетост.
 
Овесот делува благопријатно на нервниот систем. Се препорачува на лицата кои страдаат од несоница, психички замор, анксиозност и депресија. Фармацевтската индустрија произведува алкохолни тинктури на овес, кои се користат како средство за смирување (седатив).
 
Чајот од неизлупени овесни зрна се препорачува кај лицата заболени од рак на дебелото црево. Чајот е делотворен и кај лицата со висок холестерол и висок крвен притисок.
 
Овесните снегулки се со поволно делување кај лицата кои имаат проблеми со регулација на телесната тежина, дигестивни проблеми, како и кај болните од [[дијабетес]], бидејќи овесот има низок [[гликемиски индекс]], а е богат со витамини и минерали потребни во правилната исхрана.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/wiki/Овес“