Спартаково востание: Разлика помеѓу преработките
| [проверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
ѐ |
с Правописна исправка, replaced: Римска Империја → Римско Царство using AWB |
||
Ред 22:
Вознемирен од вестите за постојаните напади над римските села и градови и за успесите на робовите, [[Римски сенат|римскиот сенат]] одлучил да испрати осум легии под строга команда на војсководецот Марк Лициниј Крас. По големиот број на битки, војната конечно завршила во 71 п.н.е кога робовите, соочени со Крас, дознале дека легиите на [[Гнеј Помпеј|Помпеј]] и [[Марк Терентиј Варо]] им се доближуваат од зад грб за да им постават стапица, поради што тие одлучиле да го нападнат Крас по што биле потполно поразени.
Спартаковото востание имало големо значење во развојот на римската историја, особено поради ефектот од победите на двајцата војсководци, Помпеј и Крас. Тие го искористиле успехот од ова востание за да ги зацврснат своите политички кариери. Заканувајќи се со своите легии тие го добиле сенатот на нивна страна на изборите за конзули во [[70 п.н.е.]] Нивната работа како конзули довела до радикални промени во римските политички институции што подоцна довело до преминот на [[Римска Република|Римската Република]] во [[
== Ропство во Римската Република ==
Еден од важните фактори за развојот на економијата на стариот Рим било постоењето на евтина работна сила, односно робови. Робовите се набавувале на различен начин, со купување од странски трговци, поробување на жителите од освоените територии итн.<ref>„Smith, A Dictionary of Greek and Roman Antiquities“, [http://www.ancientlibrary.com/smith-dgra/1041.html „Сервиј“, стр. 1038]; детален опис на правните и воените средства со кои луѓето биле претворани во робови.
Робовите во Римската Република биле третирани многу грубо и многу сурово. Робовладетелите можеле да ги злоставуваат, повредуваат, па дури и да ги убиваат своите робови без тој чин да има било какви правни последици. Иако сите робови биле измачувани, тие биле поделени во неколку класи меѓу кои работниците на полињата и во рудниците биле најниската, класа која била приморана на физичка работа низ целиот свој живот.<ref>Smith, Greek and Roman Antiquities“ [http://www.ancientlibrary.com/smith-dgra/1029.html „Сервиј“, стр. 1022–39] Резиме на комплицираното римско право во однос на робовите.</ref>
Преголемата суровост и угнетувањето на робовите довело до неколку побуни и востанија. Во [[
{{Римски робовски војни}}
Ред 35:
=== Револт во Капуа ===
[[Податотека:Borghese villa gladiator mosaic.jpg|мини|десно|240п|[[Гладијаторски мозаик]] на приказ во [[Боргеска галерија|Боргејската галерија]], од околу 4 век.]]
Во првиот век пред новата ера, [[гладијатор]]ските борби биле многу популарен начин на забава во [[Римска Република]]. Неколку гладијаторски школи, т.н., луди (''ludi''), биле основани ширум Италија за обука на робовите за гладијаторските натпревари.<ref name="Smith:Gladiatores574.">Smith, Greek and Roman Antiquities, [http://www.ancientlibrary.com/smith-dgra/0581.html „Гладијатори“, стр. 574.]</ref> Во овие школи се тренирале криминалци, воени заробеници (кои се сметале за робови) и слободни луѓе кои одлучиле да заработуваат борејќи се во арените.<ref>Mommsen, The History of Rome, стр. 3233–3238</ref> Во 73 година п.н.е., во школото на [[Лентул Батијатиј]] во [[Капуа]], група од околу 200 гладијатори планирале бегство. Кога нивниот план бил откриен, околу 70 од нив зграбиле кујнски прибор и успеале да се ослободат и да стигнат до гладијаторските мечеви и штитови.<ref>[[Плутарх]], [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#8 Крас, 8:1–2] Плутарх тврди дека побегнале 78 робови</ref><ref name="Апијан116">[[Апијан од Александрија]], [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Appian/Civil_Wars/1*.html#116 Граѓански војни, 1:116] Апијан вели дека побегнале „околу седумдесет“</ref><ref name="Ливије95">Livy, [http://www.livius.org/li-ln/livy/periochae/periochae091.html#95 Periochae,95:2] Ливиј тврди дека побегнале околу 74</ref><ref name="FlorusE2.8.">Флориј, [http://en.wikisource.org/wiki/Epitome_of_Roman_History/Book_2#8 Epitome, 2.8.] Флориј вели дека побегнале „повеќе од триест луѓе“.</ref>
Кога го убиле Батијатиј, избеганите гладијатори одбрале водачи, двајца [[Галија|галски]] робови, [[Криксус]] и [[Ономеј (ром)|Ономеј]]. Меѓу робовите бил и [[Спартак]], за кој се верува дека бил [[Тракија|Тракиец]] и дека најпрво бил војник во римските легии за подоцна да биде осуден на ропство. Другите извори, пак, тврдат дека Спартак бил заробеник кога римските легии го фатиле.<ref>[[Апијан од Александрија]], [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Appian/Civil_Wars/1*.html#116 Граѓански војни, 1:116] Напомена: Воениот статус на Спартак е преземен од изданието на делото на Апијан со превод на Хорас Вајт каде што се вели „... кој некогаш служеше како војник со Римјаните...“. Меѓутоа, во преводот на Џон Картер во изданието „Penguin Classic“ се вели „...кој некогаш се бореше против Римјаните и потоа беше заробен и продаден.“</ref> Исто така, се доведува во прашање и неговото потекло. Имено, Спартак се борел како [[Гладијатори#Видови гладијатори|Трекс]], така што неговиот прекар „Тракиец“ би можело да се однесува само на видот на гладијаторска борба која тој ја демонстрирал во арената.<ref>Smith, Greek and Roman Antiquities, [http://www.ancientlibrary.com/smith-dgra/0583.html „Гладијатори“, стр. 576.]</ref>.
Ред 45:
Кога востанието пристигнало во [[Кампанија]], регион кој служел како летувалиште за богатите и влијателните Римјани кои таму имале изградено вили на нивните големи поседи, римскиот сенат започнал да се загрижува во однос на моќта која востаниците ја поседувале. Пред тоа, тие мислеле дека е уште еден бран на неуспешно криминално востание.
Малку подоцна, истата година, сенатот испратил војска под команда на претор за да го задуши востанието.<ref>Напомена: Во изворите историчарите се сложуваат дека е пратена преторска експедиција, но не се сложуваат околу тоа кој бил командант на истата.</ref> Римскиот [[Претор (титула)|претор]] [[Гај Клавдиј Глабер]] регрутирал војска од околу 3.000 мажи, кои не биле легионери, туку локална полиција. Многу историчари ова го сметаат за уште една катастрофална грешка, односно тоа што востанието сé уште не било сериозно сфатено.<ref name="Апијан116" /> Војската на Глабер ги обиколила востаниците околу Везув и го блокирале единствениот познат пат кој водел низ планината. По оваа акција, Глабер одлучил да не ги нападне востаниците, туку да ги остави да се предадат со оглед на тоа што не можеле да се снабдат со храна и вода.
Спартаковите востаници, иако без професионален воен тренинг, се покажале многу вешти во употребата на локалните материјали и неконвенционалните тактики во борба со дисциплинираната римска војска.<ref name="FrontinusI,5:20-22">-{Фронтиниј, Стратагемс,}- [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Frontinus/Strategemata/1*.html#5.20 -{Книга I}-, 5:20–22]</ref><ref>-{Фронтиниј, Стратагемс,}- [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Frontinus/Strategemata/1*.html#7.6 -{Книга VII}-:6.]</ref> Како одговор на опсадата на Глабер, спартаковите луѓе направиле јажиња од винова лоза и други растенија кои ги пронашле во околината и ги употребиле за да се спуштат од спротивната страна на планината (спротивна во однос на Глабер). По спуштањето од Везув, востаниците ја заобиколиле планината и од зад грб ги нападнале војниците на Глабер и потполно ги уништиле.<ref name="Апијан116" /><ref name="FrontinusI,5:20-22" /><ref>-{Плутарх,}- [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#9 -{Крас}-, 9:1–3].</ref><ref>-{„Broughton, Magistrates of the Roman Republic“, стр. 109.}-</ref><ref>Напомена: Плутарх и Фронтиј пишувале за експедициите под команда на петорите Клодиј и Публиј Варо, додека, пак, Апијан пишувал за Ворениј Глабер и Публиј Варелиј</ref>
Ред 71:
Сенатот, изненаден од бројот на востаници и поразите на преторските војски, испратил две [[Римски конзул|конзуларни]] легии под команда на Луциј Гелиј Публикола и [[Гнеј Корнелиј Лентул]].
На почетокот, конзуларните легии постигнале неколку успеси. Гелиј нападнал група од 30.000 востаници под водство на Криксус кај планината Гарганија и поразил две третини од востаниците, вклучувајќи го и Криксус.<ref name="Plutarh9.7" /><ref name="Apian1:117" /><ref name="Livije96.">-{Ливиј,}- [http://www.livius.org/li-ln/livy/periochae/periochae096.html#96 -{Periochae}- 96] Ливиј вели дека преторските сили под водство на Квинт Ариј го убиле Криксус и 20.000 негови следбеници.</ref>.
Од овој момент, па се до моментот кога [[Марк Лициниј Крас]] се вклучил во војната, постојат несогласувања во класичните извори за текот на настаните. Двата најистакнати историчари кои пишувале за ова востание, Алијан и Плутарх, детално опишуваат два, многу различни, настани. Меѓутоа, двата записи не се контрадикторни меѓусебно и опишуваат две посебни битки не споменувајќи ја битката која другиот ја опишувал.
Ред 93:
Во продолжение Плутарх споменува детали кои не биле споменати од Апијан. Според него, војската на Спартак продолжила да се движи кон север сé додека не стигнала до областа околу градот Мутина (денешна [[Модена]]). Таму, [[Гај Касиј Лонгиниј]] – конзул во [[Кисалпска Галија]], со околу 10.000 војници се обидел да го запре спартаковото напредување, но и тој не постигнал никаков успех.<ref name="Bradley" /><ref name="Plutarh9.7" /><ref name="Livije96." />
По ова, [[Плутарх]] не споменува никакви настани сé до самиот почеток на судирите во пролетта, 71 година п.н.е., помеѓу Спартак и Марк Лициниј Крас. Не споменува никаков поход кон Рим, ниту, пак, повлекување во Турија.<ref name="Plutarh9.7" /> Меѓутоа, Плутарх тврди дека Крас го принудил Спартак да се повлече јужно од Пуцентум, па според ова може да се заклучи дека востаниците пристигнале во Пицентум во почетокот на 71 п.н.е. и дека се повлекле од Мутина на југ во централна Италија за таму да ја поминат зимата 72-71 година п.н.е.
Зашто го направиле тоа, кога немало никаква очигледна причина да не побегнат преку [[Алпи]]те (целта на Спартак според Плутарх), не е објаснето.<ref name="Plutarh9.4-5" />
Ред 99:
== Војна под раководство на Крас (71 п.н.е) ==
[[Податотека:CrassusSpartacus.png|лево|мини|Настани од почетокот на 71 п.н.е. — Марк Лициниј Крас ја превземал командата над римските легии, му се спротиставил на [[Спартак]] и ги натерал востаниците да се повлечат преку Луканија во Месина. [[Плутарх]] тврди дека ова се случило во регионот Пинцетум, додека, пак, Апијан, првите битки помеѓу Спартак и Крас вели дека се одвивале во областа Самниум.]]
Иако постојат контрадикторности во античките извори кога се во прашање настаните од 72 п.н.е., тоа не е случај со текот на настаните во наредната година. Сите се сложуваат дека Спартак, со своите следбеници, на почетокот на 71 година п.н.е. се наоѓал во јужна Италија.
=== Красовото преземање на командата над легиите ===
Сенатот, видно вознемирен од несопирливото востание кое ја зафатило цела Италија, му доделило задача на Марк Лициниј Крас да се соочи во востаниците.<ref name="Plutarh10.1" /> Крас бил познат римски политичар и воен командант кој веќе војувал под команда на Луциј Корнелиј Сула за време на втората граѓанска војна помеѓу Сула и Гај Мариј и служел под команда на Сула во времето кога тој владеел како диктатор.<ref>-{Плутарх}-, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#6 -{Крас}-, 6] Плутарх дава краток опис на учеството на Крас во востанието и го прикажува како способен водач.</ref><ref>-{Апијан}-, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Appian/Civil_Wars/1*.html#76 -{Граѓански војни}-, 1:76–1:104] Апијан дава многу детале нопис на целото востание и диктатурата која следела по истото, низ кои записи, се разбира, се споменува и Крас.</ref>
Нему му бил даден чинот претор и му била доделена команда над шест нови легии, покрај веќе постоечките две легии на Гелиј и Лентул, со што под своја команда имал околу 40-50.000 истренирани римски војници.<ref>-{Апијан}-, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Appian/Civil_Wars/1*.html#118 -{Граѓански војни}-, 1:118] Апијан дава детален опис за бројот на луѓето во легиите.</ref><ref>-{Smith, A Dictionary of Greek and Roman Antiquities,}- [http://www.ancientlibrary.com/smith-dgra/0501.html "-{„Exercitus“}-", стр.494] Смит ја анализира големината на легијата низ историјата на римската цивилизација и вели дека во добата на републиката легиите броеле помеѓу 5.000 и 6.200 војници во една.</ref> Повторно ја вовел [[Децимација (Римска армија)|децимацијата]] како остра, па дури и брутална дисциплина во римската војска. Алијан не бил сигурен дали казнил две конзуларни легии поради страв од непријателот кога му биле доделени под негова команда или ја казнил целата војска со која командувал поради поразот (настан во кој биле погубени околу 4.000 [[Римска легија|легионери]]).<ref name="Apijan1.118">-{Апијан}-, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Appian/Civil_Wars/1*.html#118 -{Граѓански војни}-, 1:118]</ref>
Плутарх ја споменува само децимацијата на 50 легионери како казна по поразот на Мумиј во првата од низа битки помеѓу него и Спартак.<ref name="Plutarh10.1-3">-{Плутарх}-, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#10 -{Крас}-, 10:1–3]</ref> Во секој случај, изгледа дека Крас претставувал поголема опасност за сопствената војска отколку за неговите непријатели.<ref name="Apijan1.118" />
Ред 123:
Изворите не се сложуваат околу тоа дали Крас побарај засилување или сенатот го искористил враќањето на Помпеј во Италија. Како и да било, Помпеј им наредил на своите легии да го заобиколат Рим и директно да тргнат на југ за да му помогнат на Крас.<ref name="Apijan119" /><ref name="Plutarh11.2">-{Плутарх}-, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#11.2 -{Crassus}-, 11:2]</ref> Сенатот, исто така, испратил засилување под команда на Лукул, не оној за кој Алијан погрешно мислел дека е [[Луциј Лициниј Лукул]], командант на воените сили кои во тоа време војувале во [[Трета војна на Митридат|третата војна на Митридат]], туку оној кој бил [[Проконзул (титула)|проконзул]] на [[Македонија (римска провинција)|Македонија]], Марк Теренциј Варо Лукул, помладиот брат на Луциј Лициниј.<ref name="Plutarh11.2" /><ref name="Apijan120">-{Апијан}-, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Appian/Civil_Wars/1*.html#120 -{Civil Wars}-, 1:120]</ref> Со помпеевите легии кои се доближувале од север и војниците на Лукул кои пристигнале во Брундиј (денешен [[Бриндизи]]), Крас сфатил дека доколку побргу не го задуши востанието, славата ќе ја присвојат војсководците кои пристигале како засилување. Поради тоа, Крас ги притиснал своите легии за побрзо да го заврши конфликтот.<ref name="Plutarh11.2" /><ref name="Apijan120" />
Кога дознал дека Помпеј се упатил на југ, Спартак се обидел да преговара со Крас и да го заврши востанието пред пристигнувањето на засилувањето.<ref name="Apijan120" /> Кога Крас одбил да преговара, дел од војската на Спартак побегнала и се растурила низ планините западно од Петелиј (денешен Стронголи), а силите на Крас тргнале да ги гонат.<ref name="Apijan120" /><ref>-{Плутарх}-, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#10.6 -{Crassus}-, 10:6] Изворите не наведуваат што се случило со остатокот на силите на Спартак кои не успеале да ја пробијат опсадата, иако тоа се можеби војниците под команда на Ганикус и Каст кои подоцна се споменати.</ref>
Легиите успеале да фатат дел од востаниците кои биле под команда на Ганикус и Каст. Од нив биле убиени околу 12.300.<ref>-{Плутарх,}- [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#11.3 -{Crassus}-, 11:3]</ref><ref name="Livije97.1">-{Ливиј,}- [http://www.livius.org/li-ln/livy/periochae/periochae096.html#97 -{„Periochae“}-, 97:1]</ref> Меѓутоа и Крас претрпел загуби поради тоа што дел од групата на побегнати робови успеале да ја пробијат опсадата и се упатиле кон дел од римската војска, под команда на коњаничкиот офицер Луциј Квинктин и [[квестор]]от Гнеј Тремелиј Скроф, и целосно ги поразиле.<ref name="Bradley" /><ref>-{Плутарх}-, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#11.4 -{Крас}-, 11:4.]</ref> Сепак, востаниците биле свесни дека не можат да се спротистават на професионалната римска војка, па набрзо ја изгубиле волјата за борба. Неколку групи кои побегнале се обиделе да ги нападнат легиите на Крас, но не постигнале никаков успех.<ref>-{Плутарх}-, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#11.5 -{Крас}-, 11:5]</ref> Со сериозно нарушената дисциплина во своите редови, Спартак ги собрал сите свои сили и се спремил за напад на легиите кои пристигнувале. Во овој, последен обид, спартаковите сили биле потполно уништени.<ref name="Apijan120" /><ref>-{Плутарх}-, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#11.6 -{Крас}-, 11:6–7]</ref> Ливиј тврди дека загинале околу 60.000.<ref name="Livije97.1" /> Последните неколку саати од животот на Спартак се потполно непознати со оглед на тоа што неговото тело не било никогаш пронајдено. Историчарите се согласуваат дека загинал во битка, заедно со своите војници.<ref name="FlorusE2.8." /><ref name="Apijan120" />
Ред 141:
Правниот статус на робовите, исто така, претрпел промени. За време на владеењето на царот [[Клавдиј]] ([[41]]-[[54]]) законот бил променет, со што лишењето од живот на старите или ислужените робови се сметало за убиство, а робот кој бил пуштан од својот сопственик автоматски станувал слободен човек.<ref>[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Claudius*.html#25 Животот на Клавдиј (25.2) — [[Светониј]]</ref>
За време на владеењето на [[Антонин Пиј]] ([[138]]-[[161]]) законските права на робовите биле проширени, а сопствениците одговарале пред законот доколку убивале робови, присилно ги продавале, ги злоставувале итн. Исто така, постоел и (неутрален) владин орган каде што робовите можеле да поднесуваат жалби.<ref>-{Гај}-, [http://www.thelatinlibrary.com/gaius1.html#52 -{„Institvtionvm Commentarivs“}-, I:52] Гај детално ја опишува промената во правата на робовладетелите за телесното казнување на робовите</ref><ref>-{Сенека,}- [http://agoraclass.fltr.ucl.ac.be/concordances/sen_bienfaitsIII/texte.htm -{„De Beneficiis“}-, III:22] Сенека детално го опишува правото на робот за достоинствен третман</ref>
Иако овие промени се случиле многу подоцна за да би биле директна последица на спартаковото востание, тие претставуваат законска кодификација во промената на ставот на римјаните кон робовите кој бил непроменет со децении.
Ред 206:
[[Категорија:Војни на Римската Република]]
[[Категорија:70-ти п.н.е.]]
[[Категорија:Римски робовски војни|Спартаково востсание]]
| |||