Солунска афера: Разлика помеѓу преработките

'''Солунската афера''' е една од најголемите провали со која се соочила [[Македонска револуционерна организација|Македонската револуционерна организација]]. Аферата започнала во [[Солун]], постепено се проширила во [[Солунски вилает|Солунскиот вилает]] и најголемиот дел од легалните дејци на ''Организацијата'' од загрозените реони биле принудени да заминаат и да се засолнат во [[Бугарија]]. Дополнително оваа афера добива на тежина со апсењето на речиси целиот [[Централен комитет на МРО|Централен комитет]], a тоа овозможило на чело на ''Организацијата'' да застане [[Бугар]]инот [[Иван Гарванов]] <ref name="VG"><small>''Ванчо Ѓорѓиев, Слобода или Смрт, Македонското националноослободително дело во Солунскиот вилает 1893 - 1903 година, Скопје, Институт за историја - Филозофски Факултет''</small></ref>.

Големата активност на [[Македонска револуционерна организација|Организацијата]], серијата на провали, насилното собирање на пари и бројните егзекуции го привлекле вниманието на турските власти и тие разбрале дека македонското население се воружува. Отука [[ОтоманскатаОтоманското империјаЦарство]] ќе преземе дејства кои постепено ќе доведаат до разоткривање на тајниот механизам на [[Македонска револуционерна организација|Организацијата]] и нејзината мрежа.

Поради организациската раздвиженост, во [[лето]]то [[1900]] година Османлиското воено минсистерство издало наредба до управата на ''III армиски корпус'' да се проследува движењето на населението и било истакано дека се пренесуваат пушки и друг воен материјал од [[Бугарија]] во [[Македонија]]. Ова укажување било проследено до сите воени домови на ''III армиски корпус'' како и до сите административни и царински власти во Солунскиот и [[Скопски вилает|Скопскиот вилает]].

Токму на [[23 јануари]] [[1901]] година ([[Јулијански календар|стар стил]]) започнала Солунската афера. Таа ноќ турските власти ги уапсила Милан Михајлов, Александар Ников и Кочо Георгиев - Карловалијата поради нарушување на јавниот ред околу ''Вардарската капија'' <ref name="RdS"><small>''Pierre d’ Espagnat - Avant le massacre (Roman de la Macedoine actuelle) - Македония - политическо и научно литературно списание г. I кн. VII, София, 1922''</small></ref>.

Треба да се истакне дека Милан Михајлов родум од [[Прилеп]] бил човек на [[Македонски комитет|Врховниот комитет]] на [[Борис Сарафов]] и по негова препорака дошол во [[Централен комитет на МРО|Централниот комитет]] во [[Солун]] <ref name="DrHT"> <small>''Д-р, Христо Татарчев, Вътрешна македоно-одринска революционна организация като мит или реалност, Цочо Биљарски и Валентин Китанов, София, 1995''</small> </ref>. Александар Ников од [[Битола]] бил секретар на [[Централен комитет на МРО|Централниот комитет]] додека пак Кочо Георгиев бил комита во четата на [[Христо Чернопеев]] и заедно со Милан Михајлов по почетокот на [[јануари]] дошле во [[Солун]] на лекување <ref name="HC"><small>''Спомени на Христо Чернопеев''</small></ref>.

Биле забележани од гостилничарот кој ги пријавил кај властите, а тие по излегувањето од гостилницата од страна на турската жандармерија биле уапсени во една од улиците по што биле однесени во вилаетското полициско оделение. Таму кај нив покрај оружје биле пронајдени и доверливи документи на [[Македонска револуционерна организација|Организацијата]]. имено кај Александар Ников била пронајдена покана за последното заседавање на [[Централен комитет на МРО|Централнот комитет]], кај Милан Михајлов биле пронајдени револвер и кама, а кај Кочо Карловалијата била пронајдена кама на која бил изгравиран лозунгот [[Слобода или смрт]] <ref name="RdS" />.

Кај него биле пронајдени 50 куршуми за револвер и доверлива организациска документација, а меѓу другото бил пронјаден и еден хектографиран извештај до [[Централен комитет на МРО|Централнот комитет]] за прокопување на канал под Отоманската банка во [[Цариград]].

Коце Лазаров веднаш бил уапсен, а пронајдената документација му била доверена од страна на [[Пере Тошев]]. Истовремено полицијата упаднала во живеалиштата на [[Христо Татарчев]], Никола Попев, Коне Попев, Димитар Паљошев и Христо Пиперков. Последните двајца биле уапсени, а Пиперков подоцна бил ослободен. По нив бил уапсен и книжарот од [[Воден]], Димитар Хлебаров. На [[25 јануари]], [[Христо Матов]] и [[Пере Тошев]] <ref name="VG" /> биле уапсени, а полицијата извршила претрес во живеалиштето на поп Стамат при [[црква]]та [[Св. Димитриј Солунски|св. Димитрија]] и тамошното пансионско училиште.

Полицијата исто така извршила претрес и во [[црква]]та [[св. Кирил и Методиј]] како и во околните куќи но при овие претреси ништо не било откриено.

Додека траеле претресите истовремено продолжила и потерата по Александар Ников и Милан Ризов. Тие се засолниле на еврејските гробишта, а нив им се придружил и Тодор Иванов - Серменинчето.

По дискусијата решиле да го напуштат [[Солун]] и да се засолнаат во некоја од четите и затоа Анго Арабаџијата и мајсторот Андон Ангелов подготвиле специјална кола и заедно со бегалците на [[28 јануари]] го напуштиле градот.

Но на четврт час од [[Солун]] кај месноста ''Тумба'' биле престигнати од турака потера и тогаш Александар Ников се самоубил, а останатите биле уапсени <ref name="DrHT" />.

Првичниот успех на турските власти во разоткривањето на [[Македонска револуционерна организација|Организацијата]] се должеле на кажувањата на Милан Михајлов. Тој по апсењето ведаш почнал се да кажува.

Кон крајот на [[јануари]] [[1901]] година аферата добила големи размери. Престресите се проширувале, а бројот на уапсените се зголемувал. Од [[Кукуш]] во [[Солун]] биле донесени [[Туше Делииванов]] и трговецот Дупков.

Делииванов бил ослободен бидејќи според полицијата се бараал Караиванов, а не Делииванов но Туше разбрал дека него го бараат и дека станува грешка во презимето и затоа се засолнил во четата на [[Христо Чернопеев]]. Кон крајот на [[јануари]] бил направен уште еден претрес кај поп Стамат но повторно ништо не било најдено.

На 1[[Февруари| фебруари]] [[1901]] година биле уапсени браќата Мончеви, Васил и Михаил содржатели на ''Бошњак - ан'', потоа бил уапсен учителот од Мурарци со двајца селани, а бил уапсен и епитромот на ''Вардарската црква'', Атанас Ангелов кој бил воедно и претседател на солунскиот револуционерен комитет.

Додека турските власти ја разоткривале организациската мрежа во [[Солун]]ско и [[Кукуш]]ко на 4 [[Февруари]] [[1901]] година во селото [[Бајалци]] четата на [[Христо Чернопеев]] имала судир со турскиот аскер и тоа дало нова дименизија на аферата.

Легалните дејци на [[Македонска револуционерна организација|Организацијата]] од [[Солун]]ско и [[Кукуш]]ко за да не бидат уапсени од страна на турските власти се засолниле во четата на Чернопеев и така таа нараснала на 30 души.

Затоа, Чернопеев и [[Туше Делииванов]] со четата замонале во [[Гевгелиско]] и таму се ослободиле од дејците, а на 2.02.1901 година се нашле во селото [[Мачуково]] каде требале да го разгледаат поведението на Гоно Рибаров.

{{Цитатник|''султанот да дојде да го моли'' <ref name="AD"><small>''А. Динев, Илинденска епопеја..., т.1, 138''</small></ref> }}

Од друга страна пак Чернопеев им се обратил на селаните од [[Бајалци]] кажувајќи им дека тие треба да собираат пари за купување на пушки.

На 4 [[Февруари]] четата била опколена и таа се обидела да се пробие но при првиот јуриш загинале 7 комити, двајца биле ранети, а останатите се окопале во снегот и започнале престрелка со турскиот аскер која траела 14 часа.

Четата сепак успеала да се пробие и се упатила кон селото [[Калиново]], а дури третиот ден успеале да и избегаат на турската потера.

По овој судир Чернопеев и [[Туше Делииванов]] кон крајот на март се нашле во [[Бугарија]]. Овој судир ги потврдил изјавите на Милан Михајлов, имено меѓу загинатите комити биле откриени посочените лица, а турската власт увидела дека убиените се од [[Кукуш]] и околината и дека [[ОтоманскатаОтоманското империјаЦарство]] има работа со масовно воружено организирано движење и затоа прогонните на власта се прошириле во [[Солунски вилает|Солунскиот вилает]] <ref name="DA"><small>''Динев, Ангел. Од минатото на Гевгелија - ("Македонија"), бр. 1772, 10.IX.1932 г.''</small></ref>

По судирот кај [[Бајалци]] биле уапсени 15 селани од оваа село и одведени во Солун, турските потери и претреси во [[Гевгелиско]] и [[Солун]]ско добиле нов силен интензитет. Во селото [[Мачуково]] уапсен учителот, а по околните села се раздвижиле турските потери од кои населението настрадало.

Во селото [[Аканаџали]] - [[Дојран]]ско, под обвинение на арамијата Мехмед дека има комити, дошол турскиот аскер и од клисарот било побарано да ги посочи комитите.

Тој го посочил поп Иван но тој не кажал ништо. Затоа арамијата Мехмед го повикал клисарот и му кажал дека ќе го повика кајмакамот и дека тој како комити ќе треба да ги посочи селските чорбаџии, а ако не го стори тоа ќе го убијат него, неговите два сина и ќе му ја запалан куќата.

Клисарот ги посочил чорбаџиите по што тие биле уапсени, а младиот поп Иван бил соблечен гол и бил рашетуван низ селото. Властите набргу го прекопале црковниот двор барајќи оружје, а пота бил и уапсен минатогодишниот селски учител Иванов. Од оваа село десетина души биле одвлечкани во [[Дојран]], а останатите биле ослободени откако платиле рушвет.

Турските власти слично постапиле и во селата [[Дурбали]], [[Сурлево]], [[Валандово]], [[Фурка]] и други <ref name="VG" />. Селото [[Крецово]] - [[Кукуш]]ко било опколено од 30 души аскер по што сите мажи од 20 до 40 години биле оделени, а по мачењата некој од нив ги предал 8 пушки од системот ''Гра''.

Бимбашјата потоа им наредил на селаните да ги прокопаат селските гробишта за да биде најдено друго оружје но ништо небило откриено. Во ова село од тепање полуделе Коле Кљанков и Христо Попов, а Петра Кљанкова полудела од заплашување. Во Тиквешко настрадаа девет села.

За преживеаните ужаси зборува фактот, што од стотици измачувани еден од с. [[Ресово]] и двајца од Мрзен-Ореховец умираат во страшни маки, а еден од с. [[Борово]], за да го избегне затворот и мачењето, се самоубива. Во Тиквешко, учителот [[Александар Станоев]] една богато надарена, кристално чиста поетска душа, преживува една потресна трагедија.

Паралелно со турските потери во [[Солун]] продолжила истрагата. По двата неуспешни претреса кај поп Стамат тој на 12.02.1091 година бил уапсен, а властите успеале да прочитаат и неколку организациски шифрирани писма.

Потоа биле претресени хотелот ''Манстир Хан'' и куќата на Иван Жабата по што двајцата сопственици биле уапсени. Истовремено во солунскиот затвор бил доведен егзархискиот учител од Гевгелија Иван Манолев, а бил уапсен и кукушкиот трговец Текенџиев.

По бранот на апсења последен на слобода од [[Централен комитет на МРО|Централниот комитет ]] останал [[Иван Хаџи Николов]]. Тој очекувајќи го своето апсење и опседнат со мислата дека се пропаѓа ги повикал [[Иван Гарванов]] и [[Спас Мартин]] и им го соопштил начинот на комуникација со внатрешноста и [[Македонски комитет|Врховниот комитет]].

На втората средба тие решиле да издадаат 5 бланко потврди за офицерите во случај на евентуално кревање на востание, а овие потврди во [[Софија]] ги однел [[Софрониј Стојанов]].

Во овој момент на очај, Иван Х. Николов [[Централен комитет на МРО|Централниот комитет ]] го предала на идејните противници на [[Македонска револуционерна организација|Организацијата]], односно на членовите на поранешното [[Бугарско тајно револуционерно братство|Револуционерно братство]].

Тие биле држени во оделни простории со цел преку закани и притисоци да им бидаат извлечени потврди за изјавите на Милан Михајлов.

По неколку дена тие биле префрлени во централниот вилаетски затвор [[Једи Куле]] и им се придружиле на поп Стамат, Димитар Паљошев и другите.

[[Иван Хаџи Николов]] не бил со нива затоа што се наоѓаал во болница.

Затворот Једи Куле бил сместен во средновековна тврдина и од сите страни бил обиколен од високи бедеми.

Во овој затвор егзистирале 14 ќауша а во секој собирало по 44 затвореника, но имало по 80 души.

На чело на секој ќауш стоел ќаушбашија кој бил најчесто [[Турчин]] и тој бил господар на се. Само тој имал право да продава [[кафе]], [[чај]] или [[локум]].

Од друга страна пак ќаушбашијата ги терал затворениците да играат комар за да може да им ги земе картите.

{{Цитатник|''Секој Турчин има право да те тепа кога сака. Ако се поплачеш, уште полошо. За такво спротиставување те фрлаат во подрум... 3 дена лежење таму чини 3 години живот...'' <ref name="VP"><small>''Солунъ, Право, II/3 (11), София, 12.11.1901.''</small></ref> }}

Еден дел од затворениците испратиле жалба до дипломатските претставници во [[Солун]] поради лошата состојба во затворот како и поради големите насилија на турските власти при истрагата во врска со аферата.

Тие во оваа жалба истакнале дека 237 души биле претепани, 11 биле мачени, 2 биле убиени на место, 23 умреле од мачење, во едно село 5 жени и сите други биле силувани, 3 полуделе, а 6 села биле уценети со пари.

Оваа жалба била потпишана пд 103 лица <ref name="VG" />.

На [[20 февруари]] [[1901]] година било покренато обвинението против 19 - мината прво обвинети. Со него биле обвинети: Милан Михајлов, Кочо Георгиев, Коце Лазаров, Тодор Иванов Карапетков, Васил Мончев, Христо Татарчев, Христо Матов, Пере Тошев, Поп Стамат и други. Тие биле обвинетеи за државен престап во целина против [[ОтоманскатаОтоманското империјаЦарство]] сакајќи:

{{Цитатник|''Да основаат самостојна македонска држава од Солунскиот, Битолскиот и Скопскиот вилает'' <ref name="IGiST"><small>''Георгиев Величко и Стайко Трифонов, Македония и Тракия в борба за свобода (XIX и началото XX век) Нови Документи, София, 1995''</small></ref> }}

Така, во настанатата афера по повод солунските малтретирања, во бајалската борба беа затворени 44 души револуционери, заробени на разни дати во месеците февруари и март [[1901]] година.

До [[јули]] судбината на секој од затворените беше определена: на 6 јули [[1904]] год. една група од 101 човек, меѓу кои имаше 8 души гевгеличани, била испратена на заточение во [[Мала Азија]], тврдината [[Подрум кале]]; на 8 јули т.г. друга група од 40 луѓе, меѓу кои 17 гевгеличани била испратена пак во [[Мала Азија]] – [[Акија]].

Според еден документ од англиско потекло во текот на аферата биле уапсени 204 лица. Од нив 66 души биле ослободени, 20 души биле осудени во отсуство, а 117 биле затворени во солунскиот затвор.

Според мемоарот на [[Македонска револуционерна организација|Организацијата]] во текот на аферата биле мачени 217 души , 188 биле уапсени од кои 101 лице биле осудени. Оваа афера оставила силни последици како за [[Македонска револуционерна организација|Организацијата]] така и врз целото македонско националноослободително дело.

{{Цитатник|''јасен бил курсот откако Гарванов го зел кормилото на Организацијата''<ref name="VG" />}}

Во историската наука сѐ уште не е доволно јасно од каде произлегло предаството поради кое се разврзала аферата.

[[Иван Гарванов]] истакнал дека како предавници се покажале Милан Михајлов, Милан Ризов и Коце Лазаров.

Ова тврдење историчарите го прифаќаат, меѓутоа тие истакнуваат дека покрај нив во текот на судскиот процес се покажало дека имало и други кои предале тајни на организацијата.

Историчарите исто така ја доведуваат во прашање и улогата на [[Македонски комитет|Врховниот комитет]], односно се поставува прашањето дали [[Македонски комитет|Врховниот комитет]] учествувал во избивањето на аферата?

За можната улога на Комитетот се посочува изјавата на [[Софрониј Стојанов]] кој истакнал по враќањето во [[Софија]] дека си го уредил прашањето, притоа историчарите ја поставуваат дилемата дали оваа изјава се однесува на 5 бланко потврди или пак на предавството.

Исто така се истакнува дека Софрониј не бил единствениот човек на [[Македонски комитет|Врховниот комитет]] во [[Солун]] и дека најголемиот предавник Милан Михајлов всушност бил нивни човек.

Во однос на избивањето на аферата се доведува во прашање и улогата на членовите на поранешното [[Бугарско тајно револуционерно братство]] кои тогаш веќе биле дел од [[Македонска револуционерна организација|Организацијата]], имено [[Јосиф Кондов]] бил член на [[Централен комитет на МРО|Централниот комитет]], а [[Иван Гарванов]] бил член на Солунскиот окружен комитет.

Ни еден челен на поранешното [[Бугарско тајно револуционерно братство|Братство]] не бил уапсен иако биле на раководни и важни места во [[Македонска револуционерна организација|Организацијата]].