Прва балканска војна: Разлика помеѓу преработките

[[Податотека:Flag of Montenegro (1905–1918).svg|22x20px]] [[Кралство Црна Гора]] <br /> [[Податотека:State Flag of Serbia (1882-1918).svg|22x20px]] [[Кралство Србија]]

|commander1=[[Податотека:Ottoman Flag.svg|22x20px]] [[Низам Паша]] <br /> [[Податотека:Ottoman Flag.svg|22x20px]] [[Зеки Паша]] <br /> [[Податотека:Ottoman Flag.svg|22x20px]] [[Есат Паша]] <br /> [[Податотека:Ottoman Flag.svg|22x20px]] [[Абдула Паша]]

|strength1=[[Податотека:Ottoman Flag.svg|22x20px]] 570.000

|strength2=[[Податотека:Flag of Bulgaria (1878-1944).svg|22x20px]] 350.000+ <br /> [[Податотека:Flag of Greece (1828-1978).svg|22x20px]] 125.000 <br /> [[Податотека:Flag of Montenegro (1905–1918).svg|22x20px]] 44.500 <br /> [[Податотека:State Flag of Serbia (1882-1918).svg|22x20px]] 230.000

[[Податотека:Bundesarchiv Bild 183-R29818, Otto von Bismarck.jpg|150px|мини|лево|Ото фон Бизмарк]]

[[Податотека:Berliner kongress.jpg|thumb|350px|[[Антон фон Вернер]]. ''Берлински конгрес''.]]

 

Конгресот имал за цел да изврши ревизија на Санстефанскиот договор и да го спречи ширењето на руското влијание на Балканот. Исцрпени од претходната меѓусебна војна, Турција и Русија прифатиле одржување на нов мировен конгрес, кој го организирала Германија на чело со [[Ото фон Бизмарк]]<ref>Krasner, Stephen D. (1999). „Sovereignty: Organized Hypocrisy“. Princeton University Press. стр. 165. ISBN 069100711X.</ref>.

 

 

Од остатокот од територијата на [[Санстефанска Бугарија]], односно [[Источна Румелија]] потпаднала под турска власт и се здобила со статус на автономна област; [[Србија]], [[Црна Гора]] и [[Романија]] да добијат независност; Бугарија добила статус на вазално кнежевство во рамките на Отоманската Империја; [[Босна и Херцеговина]] ѝ била доделена на [[Австро-Унгарија]]. По Берлинскиот конгрес, Солсбери, Роберт Гаскон-Сесил истакнал:

 

[[Податотека:Ferdinand of Bulgaria.jpg|Фердинанд I|мини|лево|150п]]

 

 

 

{{Цитат|'''Во Македонија, главната маса од населението ниту се Бугари, ниту Срби, туку Словени и христијани, кои зборуваат јазик подеднакво далечен или ако сакате подеднакво близок на српскиот и на бугарскиот јазик, но, јазик, кој е посебен дијалект, ако не и посебен јазик. Наместо да се караме околу тоа, дали тој е дијалект на српскиот или бугарскиот јазик, ние треба заеднички да работиме и тоа овде (Цариград б.н) кај нашиот заеднички татко Султанот, за да им даде на своите верни поданици во Македонија такви реформи кои ќе им осигураат човечки живот и културен развиток... Ако тоа се реши, културата на Македонците ќе го реши прашањето кое што никоја сила не може да го реши, па дури ако Србите и Бугарите поради тоа ја фрлаат на коцка својата државна егзистенција'''<ref name="AMF CARI">'' Државен архив на Репубилка Македонија (ДАРМ), ф. Политичко Одделени (ПО), мф.446, Пов. Но. 228, Цариград, 26. III 1896.''</ref>}}

:''2) Ниедна од договорните страни, без претходна согласност на другата, да не презема ништо на политички и воен план што ќе го наруши постојното статус кво''

:''3) Додека заемно не се утврдат српските и бугарските интерси на национален, црковен и просветен план во Отоманската Империја, двете страни да не си пречат, туку заемно да си помагаат''

 

По потпишувањето на договорот, [[Србија]] постојано барала поделба на [[Македонија]] 50:50 и, според [[Белград]], териториите западно од реката [[Вардар]] требало да ѝ припаднат на [[Србија]] заедно со [[Скопје]] и [[Куманово]], а источно од [[Вардар]] на [[Бугарија]], додека [[Солун]] требало да се наоѓа под заедничка управа. Меѓутоа, српско-бугарските односи биле влошени поради бугарскиот трговски аген [[Димитар Ризов]] од [[Скопје]]. Во почетокот на 1899 година, [[Владан Ѓорѓевиќ]] во Париз имал средба со бугарскиот дипломатски преставник каде јасно истакнал дека Македонското прашање за Србија преставува ''борба за живот или смрт''. Тој исткнал дека ако Србија и Бугарија не се договорат околу [[Македонија]], тогаш Србите ќе си го земат она што им припаѓа. Овој став, од страна на [[Александар Обреновиќ]] му бил презентиран и на Шишманов, бугарскиот дипломатски преставник во [[Белград]]. Набргу потоа, Шишманов имал аудиенција кај Милан. Во текот на средбата, Милан истакнал:

{{Цитат|'''Македонците лесно може да се амалгамираат со бугарскиот или српскиот елемент, бидејќи разликата меѓу двата јазика била многу мала... во Македонија можело да се сретнат чисти Срби или Бугари, но тие биле толку малку што не можат да го определат карактерот на Македонија, која од своја страна била словенска земја, ниту бугарска, ниту српска... Македонија требало да се подели помеѓу Бугарија и Србија.'''<ref>Ванчо Ѓорѓиев, Слобода или Смрт, Македонското револуционерно националноослободително движење во Солунскиот вилает 1893-1903, Скопје, 2003.</ref>}}

 

 

{{Цитат|'''Романија, Србија и Грција имале желба да ја видат Бугарија на колена пред султанот, исто како што балканските земји сакале да ја видат Грција во една грчко-турска војна... христијанските народи на Балканот биле подготвени да се уништат меѓу себе, поради што прифаќале соработка со неверникот'''}}

{{Главна|Албанско национално движење}}

[[Податотека:Hasan Pristina.jpg|150px|мини|лево|Хасан Приштина]][[Податотека:Albanski vilajet.png|300px|мини|десно|Албански вилает]]

 

На [[10 јуни (настани)|10 јуни]] 1878 година во [[Призрен]] била формирана [[Призренска лига|Албанската лига]]. Албанските патриоти мислеле дека организираното ослободително востание и прогласување на независност на Албанија е единствен начин да им се спротивстават на балканските држави и големите сили. На собранието на Лигата била донесена одлука да се известат Големите сили дека Албанскиот народ е решен да не дозволи поделба на неговата територија и дека е подготвен веднаш да преземе мерки за практично реализирање на автономија на Албанија и соединување на вилаети каде што живееле Албанци.

 

 

Собирот решил да ги раздолжи од своите органи оние кои не ја подржувале автономијата. По прочистувањето на своите редови Лигата прогласила ''Привремена влада'' на чело со [[Имер Призрени]] - претседател, а за потпретседател бил избран [[Шаип Спахиу]]. По формирањето на Привремената влада, биле формирани и редовни воени сили како и нова администрација во ослободените краишта.

[[Податотека:Shkup1912.jpg|300px|мини|десно|Албанските востаници во Скопје]]

 

Првото поголемо востание кое било кренато во пролета 1910 година, било задушено од казнена младотурска експедиција предводена од Шефкет Торгут Паша. Првото востание било помогнато од [[Црна Гора]] и [[Бугарија]]. Второто востание започанло во јануари 1912 година, со пари и оружје помогнале [[Србија]] и [[Црна Гора]]<ref>[http://www.rastko.rs/cms/files/books/474e828f5a0ad СРБИЈА, ЦРНА ГОРА И КОСОВО – ПРЕГЛЕД 1878-1914]</ref>. Востанието било предводено од Општ вистанички комитет, а водачи на востанието биле [[Хасан Приштина]], [[Бајрам Цури]], [[Неџиб Драга]], [[Риза Бег Креизи]] и други. Најважните востанички барања биле: обединување на четирите вилаети (Косовскиот, Скадарскиот Јанискиот и Скопскиот) во еден Албански вилает<ref>[http://www.srpskaanalitika.com/arhiva-3-2008.html Intervju Dr. Slavenka Terzića]</ref> и Албанците да добијат поголеми политички права во однос на неалбанското христијанско население. Востанието ја принудило [[Османлиска Империја|Османлиската Империја]] да прифати спроведување на 12 од 14 барања на албанските востаници. Повторното деградација на христијанското население како граѓани од втор ред во [[Османлиска Империја|Османлиската Империја]], од страна на балканските држави било искористено како еден од поводите за започнување на Првата балканска војна.

 

===Улогата на Русија===

 

{{Цитат|'''Дури и посеризозен бил потикот на Русија им го дала на балканските држави за започнување преговори за создавање на меѓусебен сојуз. Руската цел била да се создаде фронт против Хабсбуршката Монархија, а не да испровоцира војна или крајна поделба на османлиските области во Европа. Сепак, со активна помош на дипломатски претставници, балканските влади потпишале серија документи, што, всушност, претставувале сојузи насочени против Османската империја...'''}}

[[Податотека:Occupied territories in the Balkans, end of April 1913.png|350px|мини|десно|Територијалните придобивки на балканските држави по Првата балканска војна и линијата на разграничување според предвоениот таен договор меѓу Србија и Бугарија]]

Содавањето на еден Балкански сојуз бил дамнешна желба. Бугаринот [[Иван Вaзов]] истакнал:

 

Обидите за создавање на сојуз помеѓу [[Бугарија]] и [[Србија]] започнале уште пред стивнувањето на [[Босанска криза|Босанската криза]], која била предизвикана од анексијата на [[Босна и Херцеговина]] од страна на [[Австро-Унгарија]]<ref>Стр. Димитров, стр. 300-304.</ref>. Преговорите се одолговлекувале три години (1909-1911) поради Македонија. [[Софија]] и [[Белград]] не можеле да се договорат околу поделбата на оваа османлиска провинција. [[Руското Царство]] посредува во српско-бугарските преговори и обидот за постигнување на договор, меѓутоа руските дипломати одбиле да ѝ дадат на Бугарија гаранции во случај на романски напад<ref>Стателова, стр. 407-408, 410-413.</ref>. Меѓутоа, неколку околности ги забрзуваат преговорите и ја потикнуваат војната:

 

* Обидите на бугарската дипломатија да издејствуват од [[Цариград]] прекин на прогонството врз македонското егзархиско население, пропаднале<ref>Стателова, стр. 409-410, 422-423.</ref>.

* Неуспешните обиди на бугарската дипломатија биле повод за [[Обиди за возобновување и реосновање на ВМОРО|ВМРО]] да започне борба против Младотурската власт преку терористички методи со извршување на т.н [[Магарешки атентати]]. Со атентатите и со очекуваните последици од нив се сакало да се вознемири и пробуди европското јавно мислење против Турците.

* Во септември 1911 година избувнува [[Турско-италијанска војна|Турско-италијанската војна]]. Конфликтот го одвлекол вниманието и силите на [[Отоманската Империја]] од [[Балканот]] за заштита на својата провинција [[Либија]]. Релативно брзо по анексијата на Босна и Херцеговина уште една голема сила, овој пат [[Италија]], го прекршила принципот на ''статус кво'', односно зачувување на суверенитетот и интегритетот на Отоманската Империја<ref>Стателова, стр. 423-424.</ref>.

* Во летото на 1912 година, албанските востаници ги освојуваат [[Косово]] и [[Скопје]]. Османлиската влада е принудена на отстапки кон албанските барањата за автономија. Можноста од албанска контрола врз Косово и Македонија, ги потикнува балканските сојузници да ги забрзаат воените подготовки и постигнување на меѓусебен договор<ref name="eld3-5">Елдъров, [http://www.vi-books.com/vis/vis6/vis6.4/vis6.4.pdf стр. 3-5]</ref><ref>Карнегиева анкета, [http://www.kroraina.com/knigi/karnegi/glava1_3.html стр. 44]</ref>.

 

На [[29 февруари (настани)|29 февруари]] 1912 година Бугарија и Србија го склучуваат [[Српско-бугарски договор]], кои во следните месеци бил зацврстен со [[Воена конвенција кон српско-бугарската спогодба|Бугарско-српска воена конвенција]] потпишан помеѓу генерал штабовите на двете држави. Одделно од Србите, владата на [[Иван Гешов]] влегла во преговори со [[Грција]], кои резултираат со [[Бугарско-грчки договор|Бугарско-грчкиот договор]] од [[16 мај (настани)|16 мај]]. Неколку дена пред почетокот на воените дејствија [[Софија]] и [[Атина]] договараат и меѓусебна воена конвенција. Во меѓувреме, во август, е постигнат Бугарско-црногорски договор<ref>Стателова, стр. 434-438, 442-443.</ref>.

 

 

== Воени подготовки ==

| image4 = | caption4 =<br>

}}

 

На 5 октомври, кога Бугарија и Грција извршиле напад врз Османлиската Империја, во [[Лозана]] бил склучен мировен договор со [[Италија]]<ref>Encyclopedia Britannica: [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/297469/Italo-Turkish-War ''Italo-Turkish War 1911-1912'']</ref>, со што османлиските власти можеле да се фокусираат на [[Балканот]]. Пред почетокот на Првата балканска војна, османлиските власти се соочувале со голем број на проблеми и војната со Италија, а воениот судир со четирите балкански држави за многумина во империјата бил неочекуван. Изет Фуад-паша истакнува:

{{Цитат|'''Никој од нашето окружување не веруваше дека ќе има војна со Бугарија, а уште помалку со останатите четири балкански државаи. Сите и секаде говореа: „Тоa е блеф.“ Сепак, веќе долго ( б.н време) беше очигледно дека овие мали земји, заедно со Русија и Австрија, не смеат да ни дадат време да еден ден да станеме особено моќни. Ако режимот на Абдул Хамид опстанеше, до војна немаше ни да дојде бидејќи политичарите на тие мали и големи сили добро знаеа дека тој режим мошне брзо ќе доведеше до резултатите за кои тие сонуваа...'''}}

 

 

: 1) концентрација на главните сили на север против Бугарите и Србите во Тракија и Македонија; и

: 2) одбранбени операции против Грција и Црна Гора, за кои биле одвоени послаби воени сили.

 

 

Според османлискиот план, до завршувањето на концентрирањето на Источната армија северозападно од [[Виза]], Одринската тврдина требало да ја заштити оваа османлиска армија од бугарските сили. Крџалискиот одред кои се состоел од две дивизии и еден полк, ја зазел реката Арда и требало да ги пресече бугарските сили од пристапот кон [[Егејското Море]] и на тој начин да ги заштити комуникациите помеѓу [[Цариград]] и [[Македонија]]. Османлискиот план за воени дејствија предвидувал опколување и странични напади врз бугарските сили меѓу Тунџели и Странџа<ref name="erick80"/>.

Балканскиот сојуз мобилизација на своите војници објавил на 17-18 септември<ref name="EB1-188-189">ЕБ, т. I, стр. 188-189.</ref>. Четирите балкански држави на оружје кренеале 1,2 милиони луѓе со околу 2000 топа<ref name="въчков-93">Въчков, стр. 93.</ref>. За вкупниот број на активни војници и офицери постојат повеќе разлини бројки од 632.000<ref>Рябинин, [http://militera.lib.ru/h/ryabinin_aa/02.html стр. 147]</ref> до 750.000<ref>Encyclopaedia Britannica: [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/50300/Balkan-Wars ''Balkan Wars''] (21.04.2009)</ref>. Меѓутоа балканските држави имале проблем со транспортот на луѓе и опрема. Бугарскиот генерал [[Иван Фичев]] истакнува:

 

 

Прeдвоените договори на Бугарија, Србија и Грција предвидувале конкретни аранжмани за координација на активностите сојузниците, меѓутоа тие немале заеднички план за борбените операции, а секоја страна дејствува во зависност од потребите. Распределбата на балканските сили против империјата не била избалансирана и отука главниот товар против Турција паднал врз грбот на бугарската армија во [[Источна Тракија]]. Србите и Грците се насочиле своите војници во Западниот оперативен театар, кој поради оддалеченоста од центарот на османлиската држава е второстепен од воена гледна точка, но има огромно политичко значење, бидејќи од развојот на воените дејствија зависело кој ќе владее [[Македонија]]<ref>Криворов, [http://www.vi-books.com/vis/vis6/vis6.4/vis6.4.pdf стр. 15-16]</ref>.

 

* '''Прва армија''' - 67.000 војници под команда на пешадискиот генерал Васил Кутинчев - распоредена на двата брега на реката Тунџели во реонот на Казалагач, а Штабот бил сместен во [[Јамбол]]. Во нејзиниот состав влегувале три пешадиски дивизии: 1-ва под команда на генерал-мајор Стефан Тошев, 3-та (генерал-мајор Иван Сарафов) и 10-та (генерал-мајор Стојо Брадистилов)<ref name="EB1-188-189"/><ref name="vbt-II-10-11">ВБТ, т. II, стр. 10-11.</ref>.

* '''Втора армија''', командант генерал-полковник Никола Иванов, во состав две пешадиски дивизии (8-ма, на чело со генерал-мајор Димитар Кирков, и 9-та на генерал-мајор Радој Сираков) Хасковскиот одред и Коњаничката зборна бригада, распоредени во реонот на [[Трново]] Сејмен-Харманли<ref name="EB1-188-189"/><ref name="vbt-II-10-11">ВБТ, т. II, стр. 10-11.</ref>.

* '''Трета армија''' - над 83.000 војници, под команда на генерал-полковник Радко Димитриев - распоредена источно од [[Јамбол]], со седиште во Стралџа. Во нејзиниот состав влегувале три пешадиски дивизии: 4-та под команда на генерал-мајор [[Климент Бојаџиев]], 5-та (генерал-мајор Павел Христов) и 6-та (генерал-мајор Православ Танев)<ref name="EB1-188-189"/><ref name="vbt-II-10-11"/>.

[[Податотека:Ivan Fichev.jpg|150px|мини|лево|Иван Фичев]][[Податотека:The Supreme Military Council in 1910 (Kingdom of Bulgaria).jpg|350px|мини|десно|Високиот воен совет на Бугарската армија во 1910 година.

Конечниот план за бугарското офанзива во [[Одринска Тракија|Тракија]] предвидувал нанасеување на главниот удар со 1-та и 3-та армија во просторот меѓу [[Одрин]] и [[Лозенград]] со општо напредување кон [[Цариград]]. Бугарската команда сметала дека ќе постигне успех преку елементот на изненадување. Затоа армијата на Кутинчев е рапоредена напред, на еден премин на бугарско-турската граница, а војниците на Димитриев биле сместени зад позициите на Самостојната коњаничка дивизија на генералот Атанас Назламов. ''Втора армија'' имала задача да го опколи [[Едрене]] и со помош на Хасковскиот одред да удри кон Крџали. Општиот фрон кој требало да го покриваат трите бугарски армии бил со широчина ос 120 километри<ref name="EB1-188-189"/><ref>Криворов, [http://www.vi-books.com/vis/vis6/vis6.4/vis6.4.pdf стр. 12-13]</ref>.

 

 

Од [[22 септември (настани)|22 септември]], Бугарскиот генералштаб во соработка со Штабот на македонско-одринските доброволни чети започнал со префрлање на чети на османлиска територија, главно на просторот Македонија, со задача да извршуваат диверзански акции и прибирање на информации за местоположбата, бројот и составот на османлиските сили. Бројот на четите се искачил на 59. На територијата на Македонија веќе дејствувале неколку десетици чети на [[Обиди за возобновување и реосновање на ВМОРО|ВМРО]], а вкупниот број на четниците се искачил на 3.000 души<ref>Национално-освободителното движение на македонските и тракийските българи, том III, стр. 274-277.</ref>. Во октомври 1912 година бугарската борбен флота располага со наставниот команден брод „Надеж“ (тип „Авизо“ 717 т) и шест лесни торпедоносеци „Дрзки“, „Смели“, „Летечки“, „Шумни“, „Храбри“ и „Строги“ (97.5 т) - сите од француско производство<ref name="bvnamore">Балканская война на море, стр. 5-7.</ref><ref>Георги Купов, Торпилирането на крайцера „Хамидие“, стр. 6-7.</ref>. Главните бугарски пристаништа [[Варна]] и [[Бургас]] биле заштитени со подводни мини.

 

* '''Прва српска армија''' - била сконцентрирана околу [[Врање]] (наијужниот регион на тогашна Србија, најблиску до Македонија). Таа е најсилната српска воена групација со приближно 90.000 борци. Тие формираале пет пешадиски дивизии (I Моравска, I Дунавска, I Дринска, II Дунавската и II Тимошка) и една коњаничка дивизија<ref name="vbt1-420">ВБТ, т. I, стр. 420-421, 500-501.</ref>. Главен командант бил српскиот престолонаследникот [[Александар I Караѓорѓевиќ|Александар Караѓорѓевиќ]], меѓутоа клучна улога имале генералите [[Петар Бојовиќ]] и [[Радомир Путник]].

* '''Трета српска армија''' - под команда на српскиот генерал [[Божидар Јанковиќ]] и во состав од три дивизии (I Шумадиска, I Моравска, II Дринска) и една бригада (со вкупно 60.000 војници). Оваа армија била распоредена во реонот помеѓу [[Куршумлија]] и [[Медвеѓе]]<ref name="vbt1-420"/>.

* '''Ибарски одред''' - составен од I Шумадиска дивизија и други сили во вкупна јачина од 12.000 војници. Одредот бил распореден во околината на [[Кралево]] и требало да дејствува во правец кон [[Нови Пазар]] и [[Косовска Митровица]]<ref name="vbt1-420"/>.

* '''Јаворски одред''' - состевен од една самостојна бригада со јачина од околу 8.000 војници. Одредот зазел уште позападни позиции, кон [[Пожега]]<ref name="vbt1-420"/>.

[[Податотека:Radomir Putnik (Serbia; her people, history and aspirations, 1915).jpg|150px|мини|лево|Радомир Путник]]

Грчката држава пред почетокот на војната имала на располагање 125.000 војници, а од овие копнени сили биле формирани две армии.

 

 

Во последната фаза од војната, бројот на грчките војници се искачил на 215.000 души<ref>Карнегиева анкета [http://www.kroraina.com/knigi/karnegi/prilozhenie_Ib.htm стр. 366]</ref>. ''Тесалиската армија'' имала четири авиони. Во 1911-1912 година, грчката држава повторно ги активирала своите андартските чети кои се бореле против [[Македонска револуционерна организација|Македонската револуционерна организација]] во т.н [[Борба за Македонија]]. Кон крајот на август 1912 година во [[Македонија]] влегле андартските вооружени чети на [[Михаил Анагностакос]], [[Панајотис Пападзанетеас]], Александрос Занас и многу други. Нивната активност била насочена во околината на [[Солун]] и [[Халкидик]]<ref>[http://www.scribd.com/doc/49281820/The-Macedonian-Struggle-1903-1912-by-Basil-K-Gounaris The Macedonian Struggle1903-1912.Pavingthe Way fortheLiberation Basil K. Gounari]</ref>. Со формирањето на [[Балкански сојуз|Балканскиот сојуз]] и почетокот на Првата балканска војна, андартските чети активно се вклучиле ја помагале офанзивата на сојузничките армии.

=== Српското настапување во Македонија ===

[[Податотека:AlejandroDeYugoslavia--strickenlandserb00aske.jpg|150px|мини|лево|Александар I Караѓорѓевиќ]][[Податотека:Kumanovo1912 marcossouza.jpg|300px|мини|десно|Кумановската битка]]

 

{{Цитат|'''Српскиот војник, како и грчкиот, црврсто верувал дека во Македонија ќе пронајде сонародници, луѓе кои го говорат неговиот јазик и кои ќе го поздрават со ''да живее''. Меѓутоа наишол на луѓе кои говореле поинаков јазик, кои извикувал ''ура!'' Или погрешно разбирал или ништо не разбирал. Теоријата за постоењето на српска Македонија и грчка Македонија која ја научил во младоста била погрешна. Но неговото патриотско убедување дека Македонија треба да биде грчка или српска, останало недопрено. Несомнено, Македонија за него била онаква каква што била во времето на Душан Силниот или во времето на визатинските цареви. Бугарските агитатори и активисти кај населението ја всадувале идејата дека се Бугари. Меѓутоа агитаторите треба да се протераат од земјата и таа ќе биде она што од секогаш била, српска или грчка. Кој биле тие агитатори кои го принудиле народот да го заборави српскиот и грчкиот јазик? Најпрво, тоа биле свешениците, потоа учителите, и најпосле, револуционерните елементи кои под стариот режим основале една организација (б.н ВМРО), потоа предводниците на бандите и нивните членови, селаните кои ги снабдувале со храна и пари - со една реченица целокупното машко население во зависност од тоа колку било образовано и информирано...'''<ref>Carnegie, str. 51., 52..</ref>}}

Од октомври па до средината на ноември, грчката воена флота контролирала голем број на егејски острови, вклучувајќи ги [[Тасос]], [[Самотракија]], [[Тенедос]], [[Хиос]], [[Лезбос]]. По воспоставувањето на база на островот [[Лемнос]].<ref>Hall, стр. 64.</ref>, на 14 октомври грчкиот адмирал Павлос Кунтуриотис ги блокирал [[Дарданелите]] и ги прекинал османлиските поморски комуникации помеѓу [[Мала Азија]] и [[Македонија]]<ref name="furakis"/>.

 

 

По освојувањето на Солун, кон крајот на октомври сојузниците ги користеле егејски правци (во солунското пристаниште) за испраќање на свои војници во [[Источна Тракија]] (Седмата рилска дивизија)<ref>ВБТ, т. VII, стр. 62-63.</ref> и во [[Албанија]] (против [[Скадар]])<ref name="vbtvi237"/>.

 

 

Дури на почетокот на декември, по примирјето на фронтот кај Чаталџа, османлиската флота направила обид за пробивање на блокадата на Дарданелите, но во битката кај Ели (3 декември 1912 година), обидот пробаднал. Месец дена подоцна, бил вториот обид за деблокада, при што дошло до битката кај Лемнос (5 јануари 1913 година)<ref name="furakis">Фуракис, [http://www.vi-books.com/vis/vis6/vis6.4/vis6.4.pdf стр. 19-20] (27.2.2008)</ref>. Само крстосувачот Хамидије успеал да ја пробие блокадата и до крајот на војната, постојано ја вознемирувал грчката трговска морнарица и воени транспортни бродови во [[Егејското Море|Егејското]], [[Средоземното Море|Средоземното]], [[Јонското Море|Јонското]] и [[Јадранското Море]]<ref>Венедиков, Й., стр. 952-954</ref>.

[[Податотека:Grèce 1ere Guerre balkanique.png|350px|мини|Грчаката офанзива]]

[[Податотека:King George I of Greece and Tsar Ferdinand of Bulgaria at Thessaloniki.jpg|мини|десно|350п|Бугарскиот цар Фердинанд и грчкиот крал Георги во Солун]]

 

На 19 и 20 октомври, Тесалиската армија извојувала решавачка победа кај [[Ениџе Вардар]], со што и бил отворен патот кон [[Солун]]. Недела дена подоцна, 27 октомври, османлискиот командант Тахсин Паша го предал градот на принцот Константин<ref name="strdimitr334">Стр. Димитров, стр. 334-335.</ref><ref>Марков, [http://www.kroraina.com/knigi/gm_bw1/gm_1_4.html 1.4. Напредување кон Солун]</ref>. По падот на Солун била испратена една грчка телеграма во која било истакнато:

{{Цитат|'''Освојувањето на Солун се очекува во последните 24 часа, меѓутоа објавувањето дека грчката војска вчера вмарширала во градот доведе до силни изливи на емоции и радост. Најпрво Атина, а потоа и останатите делови на Грција, после големите случувања почуствуваа неопишливо олеснување кое избива од душата на целата (грчка б.н) нација. Никој не можеше да верува дека во војната против Турција грчката војска толку брзо победоносно ќе влезе во овој најголем македонски град. А оваа победа - чии губитоци после долгите и тешки борби сразмерни на нејзиното значење, посебно во овој период на годината кога непријателот, повлекувајќи се, ги уништи мостовите па војската се бореше со надојдената река - добива уште на значење поради иронијата со која европското мнение во почеткот ја прими објавата на грчко - турската војна и поради бројноста на непријателските војници против кој се бореше нашата војска. Грчките војници први го ослободија македонскиот град, како некогаш турските, но во суштина, секогаш грчки провинции, па нивното население, кое до вчера беше под турска доминација, сега конечно може слободно да диши. Робовите можат да ги кренат главите и да ја слават својата слобода. Грчката крв која е пролеана во оваа борба дојде како капка роса за да го оживее овеаното цеќе на македонската слобода. Поради тоа никој не е тажен. Родителите кои ги изгубиле синовите во светатат борба за својата земја ја благословуваа својата среќа, а ако некоја мајка пролеала солза, тоа било само затоа што разбрала дека смрта на нејзиниот сакан син ја донесе слободата на илјадници наши браќа. А ако помладите браќа искажуваа тага, тоа беше само затоа што самите немаа среќа да учествуваат во таа благородна победа. Остварувањето на идеалот на нацијата, барем за некој сонародници, создава општо чуство, на неограничена радост. Секое грчко чуство, секоја грчка душа, каде и да се наоѓа на планетата, сега се свртени кон полињата на Македонија. Со влегувањето во Солун, грчката војска додаде уште една славна страница во грчката историја и стекна ново почитување на својата сила.'''<ref>Емброс, Атина, 27 октомври 1912.</ref>}}

 

 

Три дена подоцна, на 18 октомври, заменик командантот на бугарската армија, генералот Савов ја поништил наредбата на српскиот генерал и издал наредба за настапување кон Солун. На 22-23 октомври, бугарските сили ја преминале [[Рупелска Клисура|Рупелската Клисура]], а на 27 октомври се наоѓале кај [[Ајватово]] на 12 километри од [[Солун]]<ref>ВБТ, т. VI, стр. 122, 126-127, 131-136, 182-184, 190-193.</ref>. При овие операции, источното крило на Рилската дивизија била обезбедувана од Родопскиот одред кој го зазел преминот на 11 октомври, Неврокоп (18 октомври) и Сер (25 октомври). По падот на [[Солун]], Родопскиот одред учествувал во офанзива кон исток во правец на [[Скеча]] и Ќумурџина<ref>ВБТ, т. VI, стр. 32-44, 50, 171-181.</ref>.

[[Податотека:The First Balkan War-monument near the village Polkovnik Serafimovo, Bulgaria.JPG|350px|мини|десно|Споменик на борците од Дваесетипрвиот средногорски полк, кои на 21 октомври 1912 година кои ја запреле османлиската контраофанзива кај Аламидере]]

 

 

На 8 октомври 1912 година, Хасковскиот одред однел победа над Крџалскиот корпус и влегол во [[Крџали]]. Османлиските сили под команда на Мехмед Паша Јавер се повлекле во Мастанли. Бугарските сили не ги гонеле непријателите, а по неколку дена поголемиот дел од Хасковскиот одред бил префрлен кај [[Одрин]], за да земе учество во опколувањето на тамошната тврдина. За одбрана на средното течение на [[Арта]] биле оставени малубројни сили, од Крџалискиот бугарски одред, кои успеале да го одбијат контранападот на Мехмед Паша Јавер во почетокот на ноември<ref>Иванов, стр. 59-60.</ref><ref>Михов, стр. 41-42, 180-181.</ref><ref>Erickson, стр. 149-150.</ref>.

До 8 октомври, Родопскиот одред успеал да го освои Довлен со целата Тамрашка област. До 13 октомври, одредот ги контролирал Пашмакли и околните села, а неколку дена подоцна направил неуспешен обид за прекинување на железничката пруга кај селото [[Бук]], меѓу [[Драма]] и [[Скеча]]. Одредот се зацврстил на заземените позиции и на 19-21 октомври го одбил османлискиот контранапад кај [[Голем Палас]] и [[Смилјан (Бугарија)|Смилјан]]<ref>ВБТ, т. VI, стр. 22, 29-30, 51-61.</ref>.

 

 

Прогонуван од војските на генерал Генев, Мехмед Паша Јавер со своите главни сили во јачина од 9.000 војници и 8 топа бил принуден да се повлече на југоситок во правец на османлиската база на Галипоскиот полустров. Меѓутоа кај Мерхамли, на десниот брег на [[Марица]], на 14 ноември османлискиот корпус бил пресретнат од одредот на полковник Александар Танев (една коњичка бригада и една бригада на [[Македонско-одрински доброволни чети|Македонско-одринските доброволни чети]] и по кратка борба, Мехмед Паша Јавер бил принуден да капитулира<ref>Иванов, стр. 176-178.</ref>.

[[Податотека:Mitar Martinovich Min of Montenegro.jpg|150px|мини|лево|Митар Мартиновиќ]]

[[Податотека:Hasan Riza Bey and his staff.jpg|250px|мини|десно|Хасан Риза Паша со својот штаб]]

 

Битката за [[Косово]] започнала на 2 октомври со напад на албанските против српските сили кај границата. На 7 октомври, Третата српска армија под команда на генералот [[Божидар Јанковиќ]] го пробила својот пат кај [[Подуево]] во долината на реката [[Лаб]]. На 9 октомври, српските сили влегле во [[Приштина]]. Османлискиот приштински одред (со многу албански доброволци во него) го дал последен отпор во преминот кај [[Качаник]], но отстапува при веста за падот на [[Скопје]] на 13 октомври<ref>ВБТ, т. VI, стр. 138-139.</ref>.

Бугарските торпедоносни бродови добиле задача да го попречат пренесувањето на оружјето за [[Османлиската Империја]] преку романското пристаниште [[Констанца]]. Од страна на бугарската разузнавачка служба пристигнала информација за ново пренесување на оружје кое требало да се случи на 7 октомври од страна на египетските бродови „Акдениз“ и „Казалирмак“ под заштита на османлиска воена ескадра. Една група составена од четири бугарски торпедоносци „Летечки“, „Храбар“, „Строг“ и „Дрозок“ под команда на капетанот Димитар Добрев на 7 спроти 8 ноември започанле акција попречување на овој османлиски конвој.

 

 

=== Улога на воздухопловните сили ===

[[Податотека:Bulgarian balloon at Odrin 1912.jpg|150px|мини|лево|Бугарски набљудувачки балон над Одрин]]

[[Податотека:Bleriot XI - Simeon Petrov.jpg|300px|мини|десно|Командантот на Првoто бугарско воздухопловно оделение поручникот Симеон Петров во францускиот авион Блерио XI]]

 

Први во акција атспаиле грчките воздушни сили во [[Тесалија]]. На 6 октомври 1912 година грчки авион ги бомбардирал османлиските позиции. По заземањето на [[Солун]], грчкте воздушни сили биле пренесени во Превеза, од каде требало да им помогнат на грчките војнци кои дејствувале против тврдината [[Јанина]]<ref name="grav"/>.

{{quote|'''Од сите страни во ист момент слушнав дека нашите војници дав дена не добиле леб. Веднаш спроведов истрага. Од мене ја криеле вистината дека Хадемкој Рамнодушниот ги испланирал залихите на тој начин за да ни наштети. А нашите јадни војници се до последниот момент не се жалеле. Какви храбри луѓе. Луѓе од исклучителен ков. Кога ќе се потпише мир, ќе се одигра голем воен фудбалски натпревар помеѓу нас, помеѓу абдулахистите (Абдулах Паша, командант на Источната османлиска армија б.н) и назимистите (Назим Паша, османлиски министер за војна б.н). Каква шанса, каква среќа да не припаѓаш на ниедна страна! Ова приказна за ускратувањето на леб за војниците сè почесто се потврдува. Од сите страни, од сите корпуси, сите го напаѓаат Хадемкој Рамнодушниот. Ова е лудило. Командантот побудалел, воените заповедници полуделе, сите сме полуделе. Некои луѓе три дена не пробале леб. Железницата е близу, главниот град е веднаш зад нас... Дали некогаш во животот сте се наоѓале меѓу 21 000 луѓе кои четири дена не јаделе леб? Е, јас сега сум во таква состојба...'''|''Изет Фуад Паша''|15-16 декември 1912<ref>Изет-Фуад Паша, стр. 255.</ref>}}

 

 

 

Во текот на преговорите, османлиската влада понудила [[Македонија]] и [[Албанија]] да добијат автономија<ref>Стр. Димитров, стр. 335-337.</ref>, но планот бил отфрлен од сојузниците кои ги сакале сите територии западно од линијата Мидија - Енос. Под притисок на големите сили владата на Ќамил Паша се согласила на отстапки, но пред да го стори тоа, владата паднала. Новата влада, која дошла на власт по Младотурскиот преврат во [[Цариград]] на 10 јануари, подготвувала контраофанзива во [[Источна Тракија]] и не испратила одговор на сојузничките услови. Неколку дена подоцна, на 16 јануари, преговорите во [[Лондон]] биле прекинати<ref>Стателова, стр. 458-460.</ref>.

Со прекинот на лондонските преговори за мир, Младотурската влада сметала дека ќе дојде до делумен пресврт во војната, со што [[Османлиската Империја]] ќе ја задржи контролат над [[Источна Тракија]]. За време на примирјето, Младотурската влада поќнала да собира значителни сили кај своитре утврдени позции кај [[Чаталџа]] и [[Булаир]] (на преминот на Галиполскиот полуостров). Планот на новиот османлиски командант, [[Ахмед Изет Паша]], за одблокирање на [[Одрин]] предвидувал троен напад. Главниот удар треба да биде нанесен во Булаир од Галиполската армија. Ударот требало да биде помогнат со десант на брегот на Мраморното Море во тилот на бугарските сили. Чаталџанската османлска армија требало да го изврши вториот помошен удар<ref>ВБТ, т. VII, стр. 166-168.</ref>.

 

 

 

На 11-13 март 1913 година бугарско-српските сили ја освоиле Одринскта тврдина. Османлискиот командант Шукри Паша се предал со шеесет илјади својата армија. Истовремено со напад на Одрин, Првата и Третата бугарска армија настапуваат против Чаталџа и ги протерале османлиските сили пд територијата која ја зазеле во јануари. На 31 март, завојуваните страни склучиле примирје кое стапило во сила следниот ден<ref>Марков, [http://www.kroraina.com/knigi/gm_bw1/gm_3_4.html 3.4. Бойните действия временно се прекратяват]</ref>.

[[Податотека:BASA 1933K-3-68-2 Todor Alexandrov.jpg|200px|мини|лево|Тодор Александров]]

[[Податотека:Тодор Александрово војничка униформа.jpg|мини|десно|350п|[[Александар Протугеров]] и [[Тодор Александров]]]]

 

На чело на овие сили бил [[Александар Протогеров]] и Централниот комитет на [[ВМРО (Автономистичка)|ВМРО]] - [[Тодор Александров]] и други нивни соработници. Истовремено со објавувањето и текот на општата мобилизација во Бугарија во втората половина на септември 1912 година, раководителите на ЦК т.е. десните претставници на ВМРО: Тодор Александров, [[Александар Протогеров]], [[Тодор Лазаров]], потоа, полковник Николов, Петар Д'рвингов, Христо Матов и други, биле повикани кај началникот на Штабот на бугарската армија, генералот [[Иван Фичев]], од кого добиле заповед веднаш да пристапат кон организирање на доброволечки - македонски оружени чети.

 

[[Податотека:Macedono-Odrin Volunteer Corps.jpg|thumb|десно|350px|Воjници од Македонско-одринското ополчение]]

Штабот на [[Македонско-одринско ополчение|Македоно-одринските доброволечки чети]] во состав: Протогеров, Д'рвингов, Николов, Атанасов и Величков, ја започнал работата околу прифаќањето и организирањето, обуката и испраќањето на доброволечките чети преку граница, во Македонија. Пријавувањето на македонските емигранти било масовно. Во текот на октомври, до почетокот на воените дејствија против Османската држава, до Штабот или лично до Протогеров, или до другите членови на Штабот, пристигнувале бројни телеграми во кои илјадници Македонци се јавувале како доброволци во четите или доброволечките одреди за да учествуваат во војната против Османската држава.

[[Податотека:Milan Gyurlukov.JPG|200px|мини|лево|Милан Ѓурлуков]]

[[Податотека:Vojin Popović-Vuk in the First Balkan War.jpg|350px|мини|десно|[[Воин Поповиќ-Вук]] со својата чета]]

 

Со Горскиот штаб непосредно раководела Врховната команда, а бил стациониран на територијата на која дејствувала Првата армија и бил потчинет на штабот на Првата армија. Во штабовите на Втората и на Третата армија имало оддели за комитски работи. Со оглед на тоа дека Горскиот штаб бил стациониран на [[Козјак]] и се движел на релацијата [[Скопска Црна Гора]] - [[Крива Паланка]], единиците (11 чети) што му припаѓале го нарекувале Козјачки одре. По [[Кумановска битка|Кумановската битка]], станал Кумановски одред, а најпознат е како четнички одред на [[Воин Поповиќ-Вук]]. Штабот на одредот го сочинувале [[Срби]], односно српски офицери, а четниците и локалните војводи главно биле [[Македонци]].

[[Јане Сандански]] формирал одред од 300 души и заедно со војводите [[Стоју Хаџиев]], [[Димитар Арнаудов]], [[Георги Казепов|Ѓорги Казепов]], [[Крсто Чапрашиков]], [[Иван Чонтев]] и четата на [[Александар Бујнов]] кој останал на лекување во [[Неврокоп]], на мазги и на коњи тргнале за [[Солун]] како претходница на бугарската Седма дивизија. Одредот од 300 Македонци предводен од Сандански, заедно со бугарската коњаничка група на мајорот Цонев, на 28 октомври 1912 година влегол во [[Солун]]. Истовремено, влегле и грчки трупи предводени од престолонаследникот [[Константин I (крал на Грција)|Константин]], а потоа влегла главнината на бугарската војска.

 

 

 

По овие зборови, бугарските офицери со пцости и со закани му се нафрлиле на Сандански, а некои му се заканиле дека за таквите зборови ќе го исечат со своите сабји. Сандански навидум спокоен, си заминал со сознанието дека протерувањето на турските сили за Македонија не значело ослободување, дека македонскиот народ е измамен, дека следи распарчување и нова окупација на Македонија.

== Лондонски мировен договор ==

{{Triple image|center|Midia-enos-map.jpg|300|St James's Palace, North Front, by Charles Wild, 1819 - royal coll 922161 257088 ORI 0.jpg |400|Prima guerra balcanica.bg.png|300|Линија на разграничување Мидија-Енос|Палатата „Сент Џејмс“|Територии под контрола на балканските сили кон крајот на април 1913 година }}

 

Состаноците на Лондонската конференција на 18 април 1913 година<ref name="giza34">Гиза, [http://www.promacedonia.org/ag/ag_3_4.html 3.4. Лондонската конференция]</ref> биле обновени во услови на засилен анатгонизам меѓу балканските сојузници за распределбата на освоени османлиски територии. Во февруари и мај се случиле спорадични судири меѓу бугарските и грчките војници североисточно од [[Солун]]. Србија и Грција се подготвуваат за заедничка борба против Бугарија<ref>Саздов, Лалков, стр. 289.</ref><ref>Марков, [http://www.kroraina.com/knigi/gm_bw1/gm_3_2.html 3.2.]</ref><ref name="mark44"/>. Во предвчерието на [[Втора балканска војна|Втората балканска војна]], британскиот министер за надворешни работи Едвард Греј поставил ултиматум за завршување на преговорите со [[Османлиската Империја]] до крајот на месецов. Мировниот договор бил потпишан на 17 мај 1913 година во палатата „Сент Џејмс“<ref name="giza34"/>. Договорот ставил крај на војната помеѓу [[Османлиската Империја]] и [[Балкански сојуз|Балканскиот сојуз]]. Империјата се откажала од сите права на запад од линијата Мидија - Енос, Источна Тракија и од суверенитетот над островот Крит. Договорот гарантира создавањето на албанска држава, во која влегувал и Скадар. Други прашања - поделбата на Македонија, статусот на островите во Егејското Море, воените репарации, биле оставени отворени<ref name="mark44">Марков, [http://www.kroraina.com/knigi/gm_bw1/gm_4_4.html 4.4. Лондонският договор за мир]</ref><ref>Boeckh, стр. 54.</ref>.

|||<small>[[8 декември (настани)|8]]-[[17 декември (настани)|17 декември]]</small>||<small>Тајна бугарска мисија во [[Цариград]] со цел склучување на оделен мир со [[Османлиска Империја|Османлиската Империја]].</small>

|-

|-

|||<small>[[16 јануари (настани)|16 јануари]]</small>||<small>Бугарско-романски протокол во Лондон за корегирање на територијата во [[Добруџа]]. Под притисок на [[Руското Царство]], Софија е подготвена на корекција на границата.</small>

|||<small>[[26 јануари (настани)|26]]-[[28 јануари (настани)|28 јануари]]</small>||<small>Османлиска контраофанзива на Галиполе и Чаталџа, меѓутоа бугарската војска го одбила нападот.</small>

|-

|-

|||<small>[[5 февруари (настани)|5 февруари]]</small>||<small>Објавен тајниот мировен договор помеѓу [[Австро-Унгарија]] и [[Романија]].</small>

|||<small>[[5 март (настани)|5 март]]</small>||<small>Убиство на грчкиот крал [[Георгиос I]] во [[Солун]].</small>

|-

|-

|-

|||<small>[[10 април (настани)|10 април]]</small>||<small>Црногорската војска го освоила [[Скадар]].</small>

<center>

<gallery>

 

Image:Macedonian Greeks 1912 monument.jpg